Sorgleg saga full af hlýju og húmor

HINN afkastamikli norski rithöfundur Lars Saabye Christensen, sem heimsótti Bókmenntahátíð í Reykjavík í haust er sá núlifandi höfunda á Norðurlöndum sem hefur aflað sér hvað mestrar frægðar og viðurkenningar. Fyrir skáldsöguna Hálfbróðurinn, hlaut hann bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs árið 2002 og sú bók hefur verið þýdd á fjölmörg tungumál, þar á meðal íslensku. Fyrir Hermann, sem kom út á dögunum í íslenskri þýðingu Sigrúnar Kr. Magnúsdóttur, fékk höfundurinn norsku kritiker-verðlaunin árið 1988. Eftir bókinni hefur verið gerð kvikmynd, hún hefur verið þýdd yfir á fjölmargar tungur og nú í október kemur Hermann út í enskri þýðingu í Bretlandi.

Atburðarás bókarinnar er fremur einföld. Sögusviðið er Osló, sennilega á 7. áratug síðustu aldar. Sagan hefst að hausti og lýsir einum vetri í lífi Hermanns, drengs sem er á að giska 10 ára. Snemma í sögunni fer hann til rakarans, sem hættir snarlega að klippa strákinn og vill fá að tala við mömmu hann. Það kemur í ljós að strákurinn er að missa hárið og verður smám saman sköllóttur.

Hermann er einn af hinum óvenjulegu drengjum bókmenntanna sem sameina það að vera barn og fullorðinn. Hann er dreyminn og utan við sig, sér hlutina frá óvenjulegum sjónarhornum og brýtur heilann um ýmislegt skondið, svo sem hvort hláturinn sé í raun sjúkdómur þar sem mamma hans segir hlátur smitandi. Þegar hárið fer að falla af kollinum verða annars nokkuð flókin samskipti stráksins við foreldra og skólafélaga ennþá flóknari og sömuleiðis á hann að sjálfsögðu í innri baráttu sem hlýtur að fylgja því að vera barn sem fær sjúkdóm sem veldur skalla. Nú halda kannski þeir sem lesa þetta að um sé að ræða félagslega raunsæissögu, sem lýsir botnlausri þjáningu óhamingjusams barns og einelti og erfiðleikum í samskiptum við skilningssljóa foreldra og kennara, en svo er nú heldur betur ekki. Léttleikinn er yfir og allt um kring og Hermann er engin "vandamálasaga". Þótt foreldrarnir viti ekki alveg hvernig þau eiga að umgangast sköllótta drenginn sinn, eru þau besta fólk, í raun ósköp venjuleg og indæl hjón, pabbinn kranastjóri og mamman starfsmaður í kjörbúð.

Til hliðar við sögu Hermanns eru sagðar aðrar litlar sögur sem spegla sögu aðalpersónunnar. Þar má nefna sögu afans, sem er farlama og getur ekki stigið í fæturna, en er þrátt fyrir það að eigin sögn "frískur einsog fiskur". Einnig er sögð saga vinar Hermanns, sænska rónans Pantsins, sem Hermann kaupir öl fyrir og saga "konunnar með maurana", Huldu Hansen, sem krakkarnir stríða, en hún er fötluð fyrrverandi leikkona sem hefur leikið í kvikmynd á móti hinum sköllótta Yul Brynner.

Íslenska þýðingin virkar í heildina afar vel á mig án þess ég hafi borið hana saman við frumtextann. Að vísu velur þýðandinn leið sem mér er ekki alveg að skapi þegar örnefni eru annars vegar, en þau eru sjaldnast íslenskuð. Þannig eru gatnanöfn á borð við Frognerveien, Baldersgate og Drammensvei látin halda sér, þegar mér hefði vel fundist að mátt hefði tala um Frognersveg, Baldursgötu og Drammensveg. Þetta er samt ekki alveg einhlítt og í samræmi því orðið Vigelandsgarðurinn er notað.

Hermann er lesendavæn bók í bestu merkingu orðsins. Hún er hvorki löng né flókin og sagan er fyndin þrátt fyrir sorglegan undirtón. Húmorinn er hlýr og lágmæltur og kallar ekki fram stórkallalegan hrossahlátur. En sagan um Hermann býður lesanda líka að kafa í djúpið og velta því fyrir sér hvers vegna við kjósum að vorkenna þeim sem skera sig úr. Eftir að mamman hefur talað við skólastjórann vegna hárlossins og allir þeir sem áður stríddu Hermanni, fara að vorkenna honum, verður lífið fyrst erfitt fyrir strákinn. Hver vill láta vorkenna sér? Hermann upplifir að um leið og samúðin fer að flæða minnkar virðingin fyrir honum. Honum finnst hann beinlínis verða ósýnilegur. Þeir sem vorkenna öðrum hljóta að telja viðkomandi líða einhvern skort. Að þann sem fær samúðina vanti eitthvað sem hinir hafa, en það er einmitt ekki það sem viðkomandi þarf á að halda. Það sem er mikilvægast er að njóta virðingar, að menn fái að vera nákvæmlega eins og þeir eru þótt þeir kunni að skera sig úr fjöldanum. Þessu tekst Lars Saabye Christensen að koma til skila með því að segja fallega og dálítið sorglega sögu sem jafnframt er hlaðin hógværum húmor.