[ Smellið til að sjá stærri mynd ]
Ég var í sveit norður í Stóru-Ávík sumarið 1972 meðan þeir Borís Spasskí og Bobby Fischer tefldu einvígið um heimsmeistaratitilinn í skák suður í Reykjavík.

Ég var í sveit norður í Stóru-Ávík sumarið 1972 meðan þeir Borís Spasskí og Bobby Fischer tefldu einvígið um heimsmeistaratitilinn í skák suður í Reykjavík. Í Árneshreppnum var þá ekkert sjónvarp og dagblöðin bárust þangað býsna stopult – að minnsta kosti man ég ekki til þess að hafa litið í dagblað þau fjögur sumur sem ég var í Stóru-Ávík.

Því fór þetta heimsmeistaraeinvígi að mestu leyti framhjá mér – ég vissi varla um hvað systir mín var að tala þegar hún vísaði í bréfum til mín til einhvers Sæma rokk og hvurju hann hefði tekið upp á – eða talaði um hljóðnema í stólum og flugur í ljósum.

Seinna meir, meðan ég tefldi svolítið, þá taldi ég mér trú um að ef ég hefði verið í bænum þetta sumar, þá hefði ég áreiðanlega ánetjast skáklistinni fyrir alvöru – og hangið í Laugardalshöllinni öllum stundum við að góna á skákborð meistaranna. Og ég hefði farið að venja komur mínar í skákfélög og á skammri stundu þroskað með mér umtalsverða hæfileika.

Og alveg efunarlaust orðið á endanum stórmeistari í skák.

Ungpiltar urðu stórmeistarar

Þessi óskhyggja var ekki alveg út í loftið. Heimsmeistaraeinvígið 1972 hafði einmitt þessi áhrif á nokkra íslenska ungpilta – meðal strákanna sem héngu í Laugardalshöllinni og hlustuðu andaktugir á skákskýringar voru jafnaldar mínir Jón L. Árnason og Margeir Pétursson – og Helgi Ólafsson var þarna líka á vappi og eflaust Jóhann Hjartarson, þótt hann væri yngri. Og allir urðu þessir ungu menn á endanum stórmeistarar í skák og unnu góð afrek yfir reitunum 64.

Hví skyldi ég ekki hafa getað það líka? Bara ef ég hefði verið í bænum...

Reyndar benti mín taflmennska aldrei til þess – jafnvel ekki þegar best lét – að ég hefði neina sérstaka hæfileika. Ég held því að skákheimurinn hafi ekki misst af miklu þótt ég hefði verið í sveitinni. En þótt ég nyti þess að vera í Stóru-Ávík hefði ég svosem alveg viljað fylgjast með þessu einvígi þar sem Bobby sálugi Fischer hrifsaði æðstu djásn skákheimsins af Borís Spasskí – þetta var, hvað sem öðru leið, söguleg viðureign.

Ómögulegt annað en Fischer myndi vinna

Að því marki sem ég fylgdist með þessu, þá hélt ég reyndar með Spasskí. Það var að parti til af því mér fannst hann svolítið líkur karli föður mínum í útliti (bara svolítið!) en líka af því ég var penn og hlédrægur drengur og kunni betur að meta pena og hlédræga menn eins og Spasskí heldur en götustrákinn Fischer sem sífellt var með kjaftinn á lofti.

En samt virtist allan tímann einhvern veginn ómögulegt annað en Fischer myndi vinna. Spasskí var fágaður skáksnillingur en hann var bara maður. Fischer var einhvers konar náttúruafl. Og þrátt fyrir alla sína fágun og alla sína tækni hafa mennirnir enn ekki afl til að sigra náttúruna.

Að minnsta kosti ekki þegar hún lætur fyrir alvöru skína í tennurnar. Eins og Fischer gerði svo sannarlega í Reykjavík.

Gyðingahatari

Seinna meir lærði ég að meta Fischer og það sem hann afrekaði þrátt fyrir alla erfiðleika og andstöðu. Ég verð hins vegar að segja að á síðari hluta ævinnar þótti mér æ minna til hans koma. Ég á óskaplega erfitt með að bera virðingu fyrir delluskoðunum eins og þeim sem Fischer kom sér upp í æ ríkari mæli eftir því sem leið á ævina. Hann gerðist Gyðingahatari þótt hann væri sjálfur af Gyðingaættum og þótt ýmsar kenningar hans um samblástur sovésku stórmeistaranna gegn sér væru áreiðanlega sannar, þá virtist það fyrir neðan virðingu þessa mikla snillings að halda fram þvættingi eins og þeim að allar skákir sovésku skákmeistaranna væru samdar fyrirfram á einhverri rannsóknarstofu – bara til að samræma aðgerðir gegn honum og öðrum hugsanlegum arftökum hans.

Að rekast reglulega á Fischer

Vitaskuld báru margar skoðanir Fischers í seinni tíð fyrst og fremst vitni um að hann væri haldinn sjúklegum ofsóknargrillum. Það var náttúrlega fyrst og fremst verst fyrir hann sjálfan – hann leyfði aldrei hæfileikum sínum að blómstra eftir að lokamarki hans var náð hér í Reykjavík sumarið 1972. En persónulega verð ég samt að segja að það var eitthvað huggulegt og skemmtilegt við að rekast reglulega á Bobby Fischer í miðbæ Reykjavíkur nú síðustu misserin – ýmist í bókabúð Máls og menningar, eða þá í fornbókabúðinni hans Braga frænda míns þar sem hann var fastagestur. Og þá brá svo við að hvað sem leið furðulegum og að mörgu leyti afspyrnu vondum skoðunum hans, þá var hann í framgöngu og fasi bæði penn og hlédrægur.

Það verður sjónarsviptir að honum.