Vill að Alþingi láti sig Evrópumál varða

„Ég valdi að vera með sérstaka skýrslu um Evrópumál í þinginu til að skapa umræður um þau. Alþingi hefur látið sig þessi mál mjög litlu varða,“ segir Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra sem kynnti í gær skýrslu sína um Ísland á innri markaði Evrópu fyrir Alþingi. Þetta er í fyrsta sinn sem utanríkisráðuneytið vinnur skýrslu um Evrópumál sérstaklega. „Evrópumálin varða okkar framtíðarhagsmuni og skipta máli varðandi það hvernig við gætum þeirra á alþjóðavettvangi. Þingið getur verið miklu virkara en það er og tekið þær stefnur sem eru í undirbúningi innan ESB til umræðu.“

Stærsta skref Íslendinga

Hún segir að öllum ætti að vera ljóst hversu mikil áhrif samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið (EES) hefur haft á framþróun á Íslandi. „Þegar verið var að ræða samninginn á sínum tíma þá snerust umræðurnar um fisk, niðurfellingu á fiskitollum og um að reikna út ávinninginn sem við hefðum í krónum og aurum út frá því. Í dag er óvinnandi vegur að meta þann ávinning sem við höfum haft af samningnum. Ég held að ekkert eitt skref sem við höfum nokkurn tímann stigið í utanríkismálum hafi verið jafnáhrifamikið og þessi samningur. Hann hefur haft áhrif á öll svið íslensks samfélags.“

Aðildarviðræður tækju hálft ár

Athygli vekur að ekkert er fjallað um gjaldmiðla í skýrslunni þrátt fyrir miklar umræður um mögulega upptöku evru hérlendis að undanförnu. Ingibjörg segir það eðlilegt. „Við erum ekki með evruna í neinni sérstakri skoðun í utanríkisráðuneytinu en það er hins vegar verið að skoða þau mál í viðskiptaráðuneytinu. Þetta mál er ekki á okkar verksviði og því sá ég ekki ástæðu til þess að fara sérstaklega inn á það í skýrslunni.“

Í skýrslunni segir að skörun sé milli EES-samningsins og 22 af 35 köflum sem ESB skiptir aðildarviðræðum sínum við ný ríki upp í. Ingibjörg segir það sýna hversu nálægt kjarna ESB Ísland sé komið í gegnum EES-aðildina. „Í okkar tilviki þá liggur fyrir að 22 af þessum 35 köflum eru í lagi. Við erum því búin að taka upp mjög mikið af regluverki ESB, þó ég geti ekki slegið prósentutölu á það. En hlutfallið er hærra en ef 22 yrði deilt í 35 því við erum líka búin að taka upp hluta innan hinna kaflanna. Það er vegna þessa sem framkvæmdastjórar innan ESB, eins og Ollie Rehn sem er með stækkunarmálin, hafa sagt að það tæki mjög skamman tíma að leiða aðildarviðræður við Ísland til lykta. Menn hafa nefnt hálft ár.“

Verður að okkar veruleika

Að mati Ingibjargar mun endurskoðaður sáttmáli ESB hafa breytileg áhrif á samskipti sambandsins við Ísland. „Hann hefur áhrif á okkur að því leytinu til að hann eykur völd þjóðþinganna og Evrópuþingsins. Það er skiljanleg breyting frá bæjardyrum aðildarríkjanna en gerir okkur hins vegar erfiðara fyrir vegna þess að þá erum við ekki lengur bara að semja við ráðherraráðið og framkvæmdastjórnina, heldur mun Evrópuþingið geta haft áhrif á hvernig reglugerðir og lög breytast. Þar eigum við mjög litla aðkomu nema ef tekið verður upp frekari samstarf í gegnum stjórnmálaflokkana. Við verðum alltaf að vera á vaktinni og reyna að átta okkur á því hvernig við komum okkar hagsmunum á framfæri við ESB vegna þess að það sem þar gerist mun verða að veruleika okkar.“

Markviss vinna komin af stað

Í skýrslunni eru tiltekin nokkur stefnumið sem nú eru til meðferðar sem kunna að snerta hagsmuni Íslands með beinum hætti á grundvelli EES-samningsins. Líkt og kom fram í 24 stundum í gær er eitt þeirra tilskipun sem myndi færa flugsamgöngur undir viðskiptakerfi ESB um losun gróðurhúsalofttegunda. Þar sem flug er miklu stærri þáttur í samgönguháttum Íslendinga en þeirra sem búa á meginlandi Evrópu er ljóst að ef ekki fengist einhvers konar undanþága frá tilskipuninni myndi hún hafa mjög aukinn kostnað í för með sér fyrir flugrekstraraðila. Ingibjörg segir að markviss vinna við að koma skilaboðum til ESB um sérstöðu okkar í þessum málum sé þegar hafin. „Við búum við svo miklar vegalengdir. Við getum ekki stigið upp í bíl, lest eða tekið ferju til meginlands Evrópu. ESB þarf að skilja þá afstöðu og við þurfum að fá sambandið til þess. Við höfum þegar verið í miklu sambandi við hagsmunaaðila enda gerum við okkur grein fyrir hversu mikilvægt þetta er fyrir flugið. Við getum ekki haft nein áhrif á niðurstöðuna hjá ESB, en við getum beðið um að það verði tekið tillit til þess að við búum svona langt frá öðrum Evrópuríkjum.“

Samhliða kynningu á skýrslunni var tilkynnt að nefnd um þróun Evrópumála yrði sett á laggirnar. Í henni munu sitja fulltrúar alla stjórnmálaflokka auk hagsmunaaðila. Ingibjörg segir hlutverk nefndarinnar verða að fylgjast með þróun mála í Evrópu og leggja mat á breytingar út frá hagsmunum Íslendinga. „Við viljum fylgjast með þróuninni í Evrópu þannig að við séum alltaf á vaktinni og tilbúin ef hlutirnir breytast þannig að við þyrftum mögulega að breyta okkar stöðu gagnvart ESB.“

Hagsmunaaðilar á vaktinni

Íslendingum býðst, á grundvelli EES-samningsins, að hafa áhrif á þróun mála innan ESB á fyrsta stigi tillagna. Ingibjörg segir það tækifæri ekki hafa verið nýtt sem skyldi. „Við erum ekki að nýta okkar tækifæri nógu vel, en það er þó að aukast. Við höfum verið að læra hvernig við getum sinnt þessari hagsmunagæslu og við sýndum það mjög vel varðandi málefni hafsins að við getum náð árangri. Þar vann utanríkisráðuneytið sínar athugasemdir með öðrum ráðuneytum, sendi þær til gríðarlega margra hagsmunaaðila og þeir voru beðnir um ábendingar eða athugasemdir. Örfáir nýttu sér það. Þetta er því ekki bara spurning um að stjórnmálamenn standi vaktina heldur líka þeir fjölmörgu hagsmunaaðilar sem ættu að vera fylgjast með því sem er að gerast á vettvangi ESB, en gera það ekki.“