„Látum vatnið ráða sjálft“

Auk þess að vera samastaður fugla, fiska og annarra lífvera gegnir votlendi í strandhéruðum oft lykilhlutverki í að verja mannabyggð fyrir ofsaveðri og flóðum sem það hefði gert í New Orleans ef menn hefðu ekki verið búnir að umbylta náttúrunni í óshólmum Mississippi, þurrka upp,“ segir Bandaríkjamaðurinn William J. Mitsch. Hann er prófessor við ríkisháskólann í Ohio og einn þekktasti sérfræðingur heims í lífríki votlendissvæða. Mitch flytur í dag erindi í málstofu Landbúnaðarháskóla Íslands á Hvanneyri um vægi votlenda.

„Ég millilenti á Íslandi í fyrsta sinn sem ég fór til Evrópu, ég flaug með Loftleiðum, ég var um tvítugt og á leið á námskeið í Leyden-háskóla í Hollandi. Ferðin er mér minnisstæð vegna þess að í henni ákvað ég að helga mig votlendisfræðum og hef gert það síðan.

Um helmingur hefur glatast

Sennilega erum við búin að glata um helmingi alls votlendis á jörðunni vegna framræslu, ræktunar, stækkunar borga og svo framvegis. Um 6-7% jarðar teljast nú vera votlendi en hlutfallið er vafalaust mun hærra hér.“ Hann segir mikið hafa áunnist í Bandaríkjunum á síðustu þrem áratugum en aldirnar tvær þar á undan hafi stöðugt sigið á ógæfuhliðina. Sett voru róttæk umhverfisverndarlög snemma á áttunda áratugnum, í tíð Nixons forseta, þau sneru taflinu við.

„Vilji menn þurrka upp votlendi á jörð sinni eða hefja aðrar stórframkvæmdir verða þeir að fá opinbert leyfi til þess – hjá landhernum! Honum var falið að framfylgja lögum sem settu skorður við nýtingu og framræslu og hann gerir þetta af mikilli kostgæfni.

Mér finnst auðvitað frábært að hafa verið vitni að þessari þróun, sjá að votlendi njóta nú loksins svona mikillar athygli og verndar um allan heim. Ég er því bjartsýnn. Þróunin hefur verið tiltölulega góð í Bandaríkjunum. En að sjálfsögðu er enn verið að ræsa fram sums staðar. Og það er auðvelt að trufla og skemma votlendi, þarf ekki mikinn eða flókinn búnað, hvað þá tíma.

Ég segi oft: Látum vatnið ráða sjálft. Þetta kann að hljóma fáránlega og jafnvel harkalega en við eigum að haga okkur af skynsemi, t.d. ekki búa á landi sem er þrem metrum undir sjávarmáli. Ef við göngum of langt í að reyna að stýra þessum hlutum eftir eigin höfði og hagsmunum fáum við afleiðingarnar í hausinn seinna. Við verðum að gera meira af því laga okkur að náttúrunni í stað þess að temja hana.“

Nýru lífríkisins

– Hvers vegna þurfum við að varðveita sem mest af votlendinu?

„Til er bráðsnjöll samlíking um að votlendi sé stórmarkaður náttúrunnar, þar koma fulltrúar allra lífsforma saman til að éta eða vera étnir, rándýr, fiskar, jurtir af öllu tagi. Fjölbreytni lífríkisins er það sem helst gefur votlendi gildi. En sumir vilja frekar líkja því við nýru, líffærið þar sem vatnið er hreinsað og varðveitt smástund. Þetta er það sem votlendið gerir svo víða fyrir vatnsbúskap.“

Hann segir votlendi einnig geta gagnast mjög í baráttu gegn mengun af völdum nítrata sem mikið eru notuð í áburð í landbúnaði. Komið hafi í ljós að óhóflega notkun nítrata í Miðvesturríkjunum hafi leitt til þess að mikið af nítrati barst með fljótunum Missouri, Ohio og Mississippi alla leið í Mexíkóflóa. Þar olli nítratið gríðarlegri aukningu á þörungagróðri sem hafði slæm áhrif á lífríkið í sjónum við ströndina.

En votlendi bindur mikið af nítrati og umbreytir því að mestu í skaðlaus efni. Starfsmenn Ohio-háskóla beittu sér fyrir því að endurheimta mikið votlendi á svæðinu og bar það góðan árangur, segir Mitsch.

Framræslan í Flóanum

– Við þurrkuðum upp geysimikið votlendi á sunnanverðu Íslandi á 20. öld til að auka ræktarland. Ættum við að moka aftur í skurðina?

„Almennt séð er svarið já, við ættum alltaf að reyna að koma þessum hlutum í samt lag. Og ástæðan er nýr þáttur: loftslagsbreytingar. Þessi þáttur skiptir geysilega miklu máli í norðlægum löndum með mikið votlendi, löndum eins og Íslandi, Norður-Skandinavíu, Rússlandi og Kanada. Það er svo mikið af koldíoxíði sem hægt er að binda í votlendi á þessum slóðum en ef þið ræsið þau fram rýkur lofttegundin auðvitað út í andrúmsloftið.

Besta aðferðin sem hægt er að beita til að minnka koldíoxíðlosun er að endurheimta votlendi þar sem þið mynduð binda efnið í mó eins og algengast er að gerist hér. En um leið mynduð þið sjá aftur fuglana og annað í lífríkinu sem glataðist þegar svæðið var ræst fram. Einu sinni voru það framfarir að losna við votlendi sem hægt var að rækta en ég tel að við höfum gengið of langt í þeim efnum. Vatn er svo dýrmæt auðlind að við ættum að halda fast í hana og ekki leyfa henni að fara í sjóinn.“