Er bara eins og ég er

Eftir Kolbrúnu Bergþórsdóttur

kolbrun@mbl.is

Mér líður mjög vel og tilveran er góð. Ég ætti kannski ekki að segja það sjálfur en mér finnst röddin líka vera ansi góð,“ segir Kristján Jóhannsson stórsöngvari sem syngur nú í fyrsta sinn í Íslensku óperunni í Cavalleria Rusticana og Pagliacci við mikla hrifningu gesta.

Hvað heldurðu að þú eigir eftir að syngja lengi opinberlega?

„Mér líður í dag eins og ég gæti sungið tíu ár til viðbótar, en ætli ég syngi ekki þar til ég drepst, þó kannski ekki opinberlega. Æi, ég veit það ekki, en vonandi í mörg ár í viðbót. Nú er ég að breyta um, er að byrja að syngja í djöflaóperum, eins og ég kalla það, þar sem ég fer með hlutverk vondra karla. Ég er ekki lengur lover boy, það er komið að öðrum að taka að sér það hlutverk. Nú taka ungu strákarnir við.“

Glaðsinna en dreyminn

Þú berð með þér að hafa mikið sjálfstraust. Hefur það alltaf verið þannig?

„Ég held að ég hafi nóg af sjálfstrausti. Ég er viss um að sumir taka sjálfstraustið fyrir hroka en ég er ekki hrokafullur. Ég er búinn að eiga mjög góða og nána vini í þrjátíu ár og þeir væru búnir að lesa yfir mér ef þeim þætti ég hrokafullur. Ég er náttúrlega galgopi og ætti stundum að vanda málfar mitt betur en það er sennilega of seint fyrir mig að læra það. Samt vona ég að ég hafi tekið einhverjum framförum með árunum.

Ég er tiltölulega hugrakkur maður. Það þarf kjark til að vera óperusöngvari í þrjátíu ár. Mesti kjarkurinn fór í það að trúa að ég gæti orðið óperusöngvari því þar er ekkert gefið. Innst inni var ég viss um að mér myndi takast að ná takmarki mínu.

Þegar ég var ungur drengur í barnaskólanum á Akureyri nennti ég stundum ekki í skólann. Ég lagði af stað að heiman með skólatöskuna á bakinu en svo fór ég upp í brekkuna fyrir ofan leikhúsið á Akureyri og starði út á fjörðinn eða lagðist í grasið og horfði upp í himininn. Það var eitthvað þarna í eilífðinni sem gat þó ekki svarað mér og ég gat heldur ekki svarað sjálfum mér því ég vissi ekki hvers ég vildi spyrja. Þá strax var ég leitandi. Ég var glaðsinna en dreyminn og er raunar enn. Þegar ég var átta ára gamall söng ég á jólum opinberlega með pabba. Ég uppgötvaði ekki endilega þar að söngurinn væri líf mitt en þessi stund skipti samt miklu máli. Ég segi ekki að ég hafi þjáðst sem ungur maður á Akureyri en það var eitthvað sem vantaði í líf mitt sem var ekki í þeirri tilveru sem var þar. Ég varð að fara burt.

Það var stór áfangi í lífi mínu þegar ég fór til New York og komst í áheyrnarprufu hjá New York City Opera árið 1982. Þarna mættu um fjörutíu ungir söngvarar, sem allir vildu syngja vel og vera ráðnir til starfa. Í áheyrnarprófi syngja menn venjulega eina til tvær aríur en ég var látinn syngja þrjár. Þegar ég var búinn las ég úr andliti hinna söngvaranna, sem sumir voru vinir mínir: Æ, honum tókst það! Og mér hafði tekist það. Hjá mörgum þeim sem þarna mættu og höfðu farið um langan veg var þessi ferð til Bandaríkjanna ekki til neins. Ég fann til með þeim. Ég gleymi því aldrei hvað það var dapurlegt að horfa á þetta unga fólk og verða vitni að vonbrigðum þess. Ég var heppinn því mér hafði tekist það sem ég ætlaði mér.“

Skapstór maður

Er líf óperusöngvarans ekki nokkuð sérstakt?

„Það fylgir því mikil ábyrgð að vera listamaður. Ég lærði snemma að ég get ekki hagað mér eins og ég myndi gera ef ég væri í venjulegu starfi. Ég get ekki setið með vinum mínum fram á nótt heldur þarf ég að fara heim á undan þeim ef ég er með sýningar framundan. Ég þarf stöðugt að passa heilsuna og að röddin sé í lagi. Mikilvægast er þó að heilabúið sé í lagi. Ég þarf að halda einbeitingu. Hugur, sál og hjarta þurfa að vera samstillt.“

Hefurðu séð leiðinda stjörnustæla hjá óperustjörnum?

„Já, elskan mín. Sumir ganga fyrir því! En flestir haga sér eins og almennilegar manneskjur. Ég hef kynnst yndislegu fólki á ferli mínum, Rostropovich stendur upp úr, hann og Galina, kona hans, voru stórar manneskjur.“

Ertu stælóttur listamaður?

„Nei, ég vona ekki, en ég vil láta hlutina ganga og þeir eiga að vera í lagi. Ég er fagmaður og vil að allir standi sína pligt. Óperuheimurinn byggist á samvinnu. Ef einhver hagar sér ekki eins og hann ætti að gera þá bregst ég illa við og ég er skapstór maður. En það er ekki eins og þessir stjörnustælar séu alltaf viljandi. Taugaspenna getur leitt til þess að stundum haga stórstjörnur sér eins og hálfgerðir asnar og gera öðrum lífið leitt. Ég þekki nokkrar stjörnur sem tapa sér stundum en þegar allt kemur til alls þá bitnar það alltaf á þeim sjálfum. Um leið og þú ferð að sparka í stígvél og skó og öskra á búningahönnuði, sminkurnar og hárkollumeistarana þá ertu að gera mikil mistök. Þetta er fólkið sem þú þarft á að halda og það vitlausasta sem þú gerir er að fá það upp á móti þér.

Vinkona mín, frábær söngkona, og á tímabili flottasti sópran veraldar, Aprile Millo, er yndisleg og það er næstum því hægt að fyrirgefa henni hvað sem er. Hún átti það hins vegar til að fá alla upp á móti sér. Hún sá reyndar alltaf þegar mér mislíkaði framkoma hennar og þá bakkaði hún. En þegar taugaspennan varð til þess að hún sýndi stjörnustælana þá þurfti hún alltaf að borga fyrir þá sjálf með gráti og gnístran tanna. En Aprile er fín manneskja og hefur húmor. Eitt sinn sem oftar sungum við saman í óperu á Metropolitan. Óvenjumargir íslenskir gestir komu að hitta mig í búningsherbergi mínu og það var mikil mannþröng á ganginum en enginn stóð við búningsherbergið hennar sem var á sama gangi. Aprile kom í gættina nokkrum sinnum og kíkti út en í þriðja sinn kom hún út á ganginn og kallaði hlæjandi: „Halló, ég á íslenska frænku.“ Svo fór hún bara aftur inn í búningsherbergið sitt. Tengdamömmu fannst þetta skemmtilegt og bankaði uppá hjá henni. Aprile opnaði og tengdamama sagði: „Sæl, ég heyrði að þú ættir íslenska frænku.“ Úr þessu urðu kossar til hægri og vinstri.“

Áttu marga vini í óperuheiminum?

„Bestu vinir mínir í óperuheiminum eru þeir sem syngja minni hlutverkin. Þeir sem hefðu viljað vera í mínum sporum. Ég virði þá og næ alltaf vinskap við þá hvar sem er í heiminum vegna þess að ég er bara eins og ég er. Ég er kannski að syngja Radames í Aidu og besti vinur minn í sýningunni er söngvarinn sem syngur hlutverk sendiboðans. Ég er ekkert æðri honum þótt almættið hafi hugsanlega gefið mér betri rödd.“

Þú nefndir almættið, ertu trúaður?

„Ég ræði gjarnan við Guð. Hann hefur bæði verið mér góður og síðan látið höggin ríða nokkrum sinnum. En þegar upp er staðið held ég að við séum bara nokkuð sáttir.“

„Láttu mig niður!“

Þú hefur ekki sungið í nokkur ár í Metropolitan. Af hverju er það?

„Það er saga að segja frá því. Næstæðsti maður Metropolitan heitir Jonathan Frend og er listrænn ráðunautur hússins. Í lok sýningar stendur hann stundum bak við tjöldin og segir listamönnum í hvaða röð þeir eigi að fara fram á svið og taka við fagnaðarlátum áhorfenda. Þetta er nauðsynlegt vegna þess að stundum láta söngvarar eins og fífl og rífast um það hver eigi að fara fyrstur fram fyrir tjaldið. Yfirleitt gengur þetta þó vandræðalaust fyrir sig.

Ég söng árið 2003 í Toscu í Metropolitan. Sýningin gekk gríðarlega vel. Það var mikið klappað, hrópað og kallað og ég var í sjöunda himni. Jonathan kallaði á þrisvar á mig og sagði mér að fara fram fyrir tjaldið og taka á móti fagnaðarlátum. Þegar ég var búinn að því gekk ég til hans þar sem hann stóð ásamt söngvurum. Ég var svo yfirmáta hamingjusamur að ég tók Jonathan, sem er pínulítill og grannur, í fangið, lyfti honum upp og rak honum rembingskoss á báðar kinnar að ítölskum sið. Allt í einu fannst mér ég vera með lík í fanginu. Hefði ég sleppt Jonathan þá hefði hann pompað niður því hann var algjörlega líflaus. „Láttu mig niður, láttu mig niður,“ margtuggði hann og ég lét hann síga niður. Kollegar mínar skellihlógu. Jonathan tók þessu sem algjörri niðurlægingu. Ég sá að ég hafði komið málum í klúður í galgopahætti og einlægri gleði.

Ég hef ekki séð Jonathan síðan þetta gerðist. Hann skrifaði harðort bréf til umboðsmanns míns og sagði að ég væri brjálaður maður. Síðan hef ég ekki sungið í Metropolitan og á það sennilega ekki eftir meðan Jonathan ræður þar ríkjum.

Þetta er allt í lagi hvað mig varðar. Ég lifði ameríska drauminn í tuttugu ár, söng í New York, Chicago, Las Vegas, Dallas, San Francisco. Þetta er svosem orðið ágætt. Þannig að ég er bara ánægður með þetta eins og það er. En kveðjustundin hefði alveg getað verið smekklegri.“

Það varð hér leiðindamál fyrir nokkrum árum þar sem þú varst gagnrýndur fyrir frammistöðu í Kastljóssþætti. Tókstu þá gagnrýni nærri þér?

„Ég tók mjög nærri mér skrifin um þetta mál en það er löngu liðið. Taugarnar til Íslands eru sterkar og hafa styrkst verulega síðustu ár. Í gamla daga þegar ég var niðri í bæ með kunningjum mínum að kvöldlagi þá komu strákarnir á mótorhjólunum, negldu niður við gangstéttina og hrópuðu: „Þú ert flottastur! Hæ óperumaður!“ Það varð hlé á þessu um tíma. Þeir eru byrjaðir á þessu aftur. Samt er ég ekki endilega hluti af þeirra menningarheimi. Mér finnst magnað þegar þeir gera þetta. Þá er stríðið unnið ef það var þá eitthvert stríð.“

Unaðsleg pylsuferð

Hvað er framundan hjá þér?

„Það er ýmislegt. Nú er ég að læra hlutverk Parsifals í óperu Wagners sem ég mun syngja á næsta ári í óperuhúsinu í Róm. En má ég ekki í þessu viðtali óska vini mínum Atla Heimi til hamingju með sjötugsafmælið? Fyrir nokkrum árum skrifaði hann óperu og í henni er aría Sigurðar fáfnisbana sem tekur um tuttugu mínútur. Atli Heimir hefur lokið þessari óperu en ég veit ekki einu sinni hvað hún heitir. Ég gæti vel hugsað mér að syngja í íslenskri óperu, eins og þessari sem ég veit að er til.

Ég sinni kennslu á Ítalíu og mun halda því áfram. Á heimili okkar Sigurjónu við Garda-vatnið, sem er paradís á jörð, er ég með stúdíó þar sem ég kenni. Meðal nemenda eru sjö Íslendingar og þeir hafa verið miklu fleiri. Stimpill minn er til dæmis á Gissuri Páli Gissurarsyni sem er einn af okkar fínustu ungu óperusöngvurum í dag. Annar nemandi sem ég er mjög stoltur af er Hlöðver Sigurðsson. Svo er frænka mín Jóna Fanney Svavarsdóttir að taka miklum framförum og hefur verið hjá mér vel á annað ár. Og Rannveig Káradóttir, rúmlega tvítug, sem kom til mín á námskeið í fyrra. Hún sagði við mig: „Þú átt að koma mér upp á svið.“ Og það ætla ég að gera.

Íslensku nemendurnir eru inni á gafli hjá okkur Sigurjónu. Við borðum stundum saman eins og stórfjölskylda og Jóna er þarna eins og andamamma. En sem kennari vil ég bara árangur, árangur og ekkert annað en árangur.“

Ertu mikill fjölskyldumaður?

„Ég dái fjölskyldu mína og ver hana með kjafti og klóm. Um daginn, í rokinu og rigningunni, var ég að koma af æfingu og gekk að Bæjarins bestu og sagði við sjálfan mig: Kannski ég reyni að upplifa aftur yndislegasta kvöld sem ég hef nokkurn tíma lifað á ævi minni. Það var fyrir tuttugu og fjórum árum. Þá kynntist ég Sigurjónu og við fengum okkur pylsu og kók í hræðilegum kulda og gengum hringinn í kringum Tjörnina. Þannig að tuttugu og fjórum árum síðar fékk ég mér pylsu til að minnast þessa fundar okkar. Ég upplifði talsverða unaðstilfinningu í þessari pylsuferð.

Ég hef verið heppinn. Ég eignaðist yndislega konu. Hún er stórkostleg manneskja. Þegar ég kynntist henni var hún leikkona en var tilbúin að gefa leikferil sinn upp á bátinn til að taka þátt í þessum dansi mínum. Ég var ekki endilega tilbúinn að samþykkja að hún hætti að leika en hún tók af skarið. Hún hefur verið aðalleikstjóri minn í rúmlega tuttugu ár. Ég nýt krafta hennar og listamannshæfileika og það kemur fram í flestu sem ég geri. Þetta er að minnsta kosti tveggja manna tak ef vel á að takast. Við ákváðum að gera þetta saman og gerðum það. Árin mín með henni hafa verið dásamleg á allan hátt. Ég er mjög heppinn maður.“