Arnþrúður Gunnlaugsdóttir

Ég var ekki há í loftinu þar sem ég reyndi að klifra upp í svarta ruggustólinn á Hallormsstað sem í mínum augum var mun stærri en flestir aðrir stólar. Ekki nóg með að hann væri stór, heldur vaggaði hann og lét undan. Amma var oftast innan seilingar svo það var óhætt að reyna sig. Hins vegar var það betra ef hún var ekki nærri ef ég þurfti að eiga aðeins við símstöðina, en það var freisting sem erfitt var að standast. Augnaráð ömmu gaf til kynna að það væri ekki vel séð. Þá beið ég færis þar til hún þurfti að bregða sér frá og ég gat setið ein að þessu galdratæki. En mér fannst samt eins og amma sæi í gegnum vegginn þar sem ég sat og fiktaði. Þannig var amma, það duldist engum hvað henni fannst. „Enga vitleysu,“ var oft viðkvæðið og þar með var það útrætt.

Amma og Einar afi fluttu í Egilsstaði og við mamma dvöldum þar oft í lengri eða skemmri tíma og fylgdumst með þeim byggja húsið sitt á Laugarvöllunum. Afi smíðaði og amma málaði og heklaði, þau voru samhent og útkoman var eftir því. Sérstaklega eru minnisstæð jólin hjá afa og ömmu en þau einkenndust af hlýleika og rólegheitum. Eldurinn snarkaði í arninum og það stirndi á logandi kertin á jólatrénu. Þegar líða fór á hátíðarnar fór að færast fjör í leikinn og við spiluðum púkk. Þegar gesti bar að garði fékk ég ósjaldan það vandasama hlutverk að velja dúk, leggja á borð og finna til sparistell. Ég var upp með mér yfir traustinu sem mér var sýnt. Amma spurði gestina frétta, afi kímdi og ég hlutstaði hugfangin á sögur af mönnum og málefnum. Amma sagði skemmtilega frá og hló oft svo tárin runnu.

Eftir tíu ára farsæla sambúð dó afi sviplega. Leiðin frá Egilsstöðum norður í Aðaldal entist ekki til rökræðna við Guð, sem mér fannst hafa farið afar illa að ráði sínu. Amma sýndi það enn og aftur að hún var gædd þrautseigju og þoli. Með nýjar ráðagerðir og áætlanir í farteskinu flutti hún til Reykjavíkur.

Ég var komin á unglingsár og skrapp suður til þess að kaupa föt áður en skólinn hæfist. Amma var áfjáð í að hjálpa til við valið. Það var eftirvæntingarglampi í hvert skipti sem ég kom út úr mátunarklefanum. Ég kom heim með hvíta lakkskó og ljósar röndóttar buxur, vel valið ef ekki væri fyrir snjóþungan norðlenskan vetur. Henni fannst að það hlyti að vera gaman að vera ung stúlka í dag, en það var þó sagt án allrar eftirsjár.

Tvö sumur dvaldi ég hjá ömmu og Laufeyju á Sólheimum. Við Laufey unnum á hótelinu og amma stóð í framkvæmdum, lét klæða húsið að utan. Amma hafði alltaf eitthvað á prjónunum og oft í eiginlegri merkingu. Lauk verkinu hratt og vel, lét sig ekki muna um að prjóna á mig peysu á tveimur dögum áður en ég fór til Danmerkur í nám, ekki hægt að senda mig úr landi án íslenskrar lopapeysu.

Amma hringdi reglulega, ætíð áhugasöm um það sem var að gerast í lífi okkar hverju sinni. Samband hennar og mömmu einkenndist af mikilli væntumþykju og tryggð af beggja hálfu. Ég kveð elskulega ömmu mína með miklu þakklæti og söknuði.

Það var seinnipart ágúst sl. að við hjónin fórum austur á Hallormsstað eftir 6 ára hlé. Á Egilsstaðaspítala lá mágkona mín, Arnþrúður, sem hafði dvalið þar alllengi vegna alvarlegra veikinda. Það var mér mikils virði að geta hitt hana í nokkur skipti og við náðum góðu sambandi í einni þessara heimsókna. Þegar við sáumst á Hallormsstað árið 2002 var Arnþrúður hress og bjartsýn og hafði undirbúið komu okkar með sérstakri leiðsögn um trjásafnið í Mörkinni. Hún hafði fest kaup á fallegri íbúð við Einbúablá á Egilsstöðum og virtist mjög sátt við að vera komin aftur austur eftir alllanga búsetu í Reykjavík en þangað flutti hún frá Egilsstöðum eftir andlát seinni manns síns Einars Hallasonar.

En nú var það ekki bara heilsa mágkonu minnar sem var öðruvísi en um árið. Það var komin brún slikja á Lagarfljótið og stórir trukkar geystust nú gegnum skóginn. Það var erfitt að horfast í augu við þessa breyttu mynd við bernskuheimili mitt á Hallormsstað og slóðir mágkonu minnar í áratugi. Það var búið að raska því sem áður einkenndi umhverfi Hallormsstaðar, kyrrðinni við skóginn og sjálfu Lagarfljóti með sínu sérstaka litrófi. Fyrir okkur, sem ólumst upp með fljótið í daglegri augsýn og fyrir Arnþrúði, var það mikið áfall að hinu fagra umhverfi einnar helstu náttúruperlu Íslands skyldi fórnað vegna óafturkræfra virkjanaframkvæmda við Kárahnjúka.

Kynni þeirra Arnþrúðar og Sigurðar, bróður míns, hófust þegar hún var á Húsmæðraskólanum á Hallormsstað 1940-1942. Börnin á bænum kunnu strax vel að meta frjálslegt og hlýlegt viðmót hennar. Um 1944 hóf Sigurður byggingu nýbýlisins Sólheima sem er spölkorn fyrir innan Hallormsstað. Það var metnaðarmál Arnþrúðar að halda vel við því húsi. Hún var einnig mikil handavinnukonu, óf, saumaði og prjónaði. Sólheimar eru eitt fegursta bæjarstæði innan skógarmarkanna, þaðan er víðsýnt yfir allan skóginn og fjallasýn til úthéraðs.

Breytingar urðu hins vegar á högum hjónanna á Sólheimum þegar þau fluttu út á Hallormsstað, æskuheimili Sigurðar, haustið 1955. Það var mikil gæfa fyrir föður minn og Hallormsstaðarheimilið að Sigurður og Arnþrúður gátu tekið við búinu eins og á stóð. Eftir að ég fór með móður minni til Reykjavíkur árið 1955 var ég svo lánsöm að geta dvalið á sumrin á Hallormsstað, fyrst sumarið 1956.

Ég verð ævarandi þakklát Arnþrúði fyrir hve mikinn skilning hún sýndi mér á þessu viðkvæma skeiði í lífi mínu. Börn þeirra Sigurðar höfðu líka verið leikfélagar mínir frá upphafi, ekki síst Þórhildur sem var þeirra elst og á líkum aldri og ég. Fyrsta sumarið saman á Hallormsstað vorum við frænkurnar liðtækar við heimilisstörfin enda mannmargt á staðnum. Mér fannst Arnþrúði vinnast þar allt létt sem hún gerði og vildi taka hana mér til fyrirmyndar.

Fyrir þetta allt skal þakkað nú að leiðarlokum. Við Páll sendum öllum aðstandendum samúðarkveðjur.

Blessuð sé minning Arnþrúðar Gunnlaugsdóttur.

Aðeins þrjár vikur liðu frá því að við Kristín síðast heimsóttum Arnþrúði mágkonu mína þar til okkur barst andlátsfréttin. Hún kom ekki á óvart. Allt frá því heilablóðfall lagði þessa hraustu og glaðværu konu í rúmið fyrir þremur árum hefur smám saman hallað undan fæti. Þrátt fyrir afar góða umönnun á Sjúkrahúsi Egilsstaða og vökula nærveru barna hennar var hún sjálf farin að þrá hvíldina eilífu.

Fáar konur hafa verið mér nákomnari um dagana og minningarnar hrannast upp. Ég var á sjöunda ári þegar ljóst var að hún myndi bindast Sigurði bróður tryggðaböndum. Þá var hún nýútskrifuð eftir tveggja ára nám við Húsmæðraskólann á Hallormsstað. Þangað höfðu lagt leið sína tvær ungmeyjar norðan af Langanesi, Arnþrúður og fóstursystir hennar Þrúður Guðmundsdóttir. Stofninn sem þær uxu upp af var sterkur, hertur í lífsbaráttu útskagans og með sér flutti Arnþrúður frásagnir af umhverfi sem var framandi okkur dalbúum við Lagarfljót, sögur um reka og sel og æðarvarp.

Það var heimsstríð og sú gerjun rétt að byrja sem fylgdi í kjölfarið hérlendis. Sigurður hafði numið smíðar í Laugaskóla, prýðilega hagur og hafði nokkra atvinnu af iðn sinni. Þéttbýli var þá enn óþekkt á Héraði en á Hallormsstað voru opinber umsvif með skóla og skógrækt. Þau Sigurður stofnuðu nýbýli í útjaðri skógarins þar sem áður hét Geitagerði og kölluðu á Sólheimum. Búskapurinn hófst í hálfum bragga en brátt reis af grunni stæðilegt steinhús sem enn stendur. Ég minnist tíðra heimsókna þangað yfir fimm óbrúaða læki sem áttu það til að verða að beljandi ám, samræðna um allt milli himins og jarðar yfir góðgerðum og stundum var gist svo dögum skipti. Glaðværð og þrautseigja einkenndu heimilið þrátt fyrir lítil veraldleg efni en mikla innistæðu í fimm börnum.

Þáttaskil urðu þegar þau Arnþrúður og Sigurður fluttu á ný í Hallormsstað haustið 1955 og tóku þar við búrekstri föður míns. Hér stóð Arnþrúður fyrir stóru heimili með símaþjónustu og miklum gestagangi í nær tvo áratugi. Hún kunni þá list að stjórna af hægð og án áreynslu. Það reyndi mikið á hana þessi árin, ekki síst eftir að eiginmaðurinn veiktist og féll frá á miðjum aldri. Föður mínum var hún stoð og stytta síðasta áratuginn sem hann lifði og börnin nutu góðs atlætis og leituðu burt til mennta. Þrátt fyrir mótlæti var þetta blómaskeið í lífi Arnþrúðar.

Nokkru eftir fráfall Sigurðar giftist Arnþrúður öðru sinni ágætum manni, Einari Hallasyni frá Sturluflöt. Þau komu sér upp fallegu heimili á Egilsstöðum þar sem ég oft naut gestrisni þeirra. En einnig þar barði dauðinn að dyrum fyrirvaralaust þegar Einar féll frá á góðum aldri. Eftir það dvaldi Arnþrúður um skeið í Reykjavík í grennd við börn sín og barnabörn. En hugurinn leitaði austur og í fjórða sinn kom hún undir sig fótum, nú í Einbúablá á Egilsstöðum.

Arnþrúður fylgdist ætíð vel með þjóðmálum og lá ekki á skoðunum sínum. Að leiðarlokum þökkum við Kristín henni vináttu og stuðning og ótal skemmtilegar samverustundir.

Var þetta draumur eða veruleiki hugsa ég stundum þegar ég minnist sumranna þriggja sem ég var í sveit hjá Arnþrúði og Sigurði föðurbróður mínum á Hallormsstað um miðjan sjöunda áratuginn. Ég var átta ára þegar ég kom í sveitina fljúgandi að sunnan. Fyrsta kvöldið settist ég að matborðinu með húsbóndanum, frændsystkinum mínum, vinnustúlkum og gestum. Gulli frændi hellti mjólk í glasið hjá mér og bað mig að segja „til“. Ég sagði bara takk en ekki til og hann hélt áfram að hella þar til flóði út úr. Ekki var húsfreyjan að kippa sér upp við þetta prakkarastrik sonar síns enda stjórnaði hún heimilinu með glaðværð, ákveðni og röggsemi en eltist ekki við smámuni. Eitthvað hefur frést á undan drengnum að hann væri morgunfúll og man ég ekki betur en að ég hefði fengið að sofa út eins og mér sýndist í sveitinni enda oft fjör frameftir kvöldum. Var þess jafnan gætt að þeir sem yngri voru hefðu hæfilega vinnuskyldu þannig að tími gæfist til að spila badminton, klifra í lerkitrénu á hlaðinu, baða sig í Kerlingaránni og ganga Selveginn. Beta frænka, jafnaldra mín, sá um að kynna mér þessar lystisemdir.

Mikill gestagangur var á Hallormsstað, bæði vegna þess að Arnþrúður rak símstöð og pósthús á staðnum og þau hjónin frændmörg og vinmörg. Þegar sólin skein og gesti bar að garði voru bökuð rúnnstykki og kaffið drukkið úti eins og á herragörðum í útlöndum.

Ég og Gutti frændi áttum báðir afmæli í júlí og þeir dagar voru sérstakt tilhlökkunarefni. Arnþrúður bakaði afmæliskringlu, skilvindan var dregin fram og haldin var keppni í rjómapönnukökuáti. Af tillitssemi við afmælisbarnið fékk ég að vinna með átta pönnukökur borðaðar. Mikið rausnarheimili var það sem gat boðið stráklingi úr Reykjavík upp á svona ævintýri.