Sláturgerð Fólk beið í röð eftir að komast á sláturmarkaðinn í Hagkaupum í Skeifunni í gær og greinilegt að margir hyggjast taka slátur þetta árið.
Sláturgerð Fólk beið í röð eftir að komast á sláturmarkaðinn í Hagkaupum í Skeifunni í gær og greinilegt að margir hyggjast taka slátur þetta árið. — Morgunblaðið/Golli
Búðaráp Það getur verið holl reynsla að neita sér um hluti.
[ Smellið til að sjá stærri mynd ]
Ringulreiðin undanfarna daga virðist skila sér út í ólíka þætti þjóðfélagsins, meðal annars í verslanirnar þar sem fréttir berast af snemmbúnum jólagjafainnkaupum og magninnkaupum á geymsluþolinni matvöru. En er einhver ástæða til að hamstra, hvort heldur er í mat eða hlutum?

Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur,

Bergþóru Njálu Guðmundsdóttur

og Kristínu Heiðu Kristinsdóttur

Það er ekki laust við að hálfgerð heimsendatilfinning hafi ríkt meðal manna í óvissunni undanfarna daga um afdrif fjármálakerfisins, íslenska þjóðarbúsins og þar með heimilanna. Því er ekki óeðlilegt að einhverjir hafi farið að huga að grunnþörfum fjölskyldunnar – aðföngunum sem halda okkur gangandi, fæði og klæðum.

Í öllu falli var töluverð umferð við opnun verslunarkjarnans Korputorgs í Grafarvogi síðastliðinn laugardag þar sem fólk stóð í röðum í nýrri verslun Toys'R'Us í þeim tilgangi að kaupa jólagjafirnar. Úr Elkó bárust þær fréttir á dögunum að allt að 30% samdráttur hefði orðið á dýrum raftækjum þótt aukning hefði orðið í sölu á afþreyingarefni og frystikistum. Og um helgina virtust einhverjir vera önnum kafnir við að fylla þessar sömu kistur.

Hveiti seldist upp

„Síðustu dagana höfum við verið að skynja breytingar,“ segir Þórður Bachmann framkvæmdastjóri innkaupasviðs hjá Krónunni. „Fólk virðist leita meira í hefðbundnari matvöru. Þó er fólk ekki að kaupa ódýrasta valkostinn í ákveðnum vöruflokkum eins og við hefðum kannski búist við.“

Þórður segir að ekki hafi orðið vart við að kaupendur séu að hamstra ákveðnar vörur enda undirstrikar hann að ekkert útlit sé fyrir vöruskort hjá Krónunni. „Þó höfum við verið að sjá í einhverjum tilfellum stærri innkaup en hefur verið, en ekkert að ráði. Við höfum verið með tilboð á lambaskrokkum og fengið góð viðbrögð. Sláturvertíðin hefur líka gengið vel. Fólk leggur greinilega meira upp úr því að gera hagstæðari innkaup en áður.“

Undir þetta tekur Gunnar Ingi Sigurðsson framkvæmdastjóri hjá Hagkaupum, sem segir slátur seljast vel í kreppunni. „Sláturmarkaðurinn hefur verið mjög vinsæll, enda er það ódýr máltíð þegar sláturkeppurinn í pottinum kostar um 60 – 70 krónur. Fólk leitar í ódýrari vörur en áður. Við höfum brugðist við því með því að gera þær sýnilegri í búðunum,“ segir hann en þó sé ekki mikill samdráttur í svokallaðri lúxus-matvöru. „Enda lætur fólk það kannski frekar eftir sér að gera sér glaðan dag heima í mat á krepputíma, frekar en að fara út að borða.“

Þá nefnir hann að fólk úti á landi virðist bregðast fyrr við en borgarbúar. „Hveiti seldist upp á Akureyri í okkar búðum um helgina, og sykur reyndar að mestu líka. Það hafa margir tekið til við bakstur. En heilt á litið þá er mesta furða hvað breytingin er lítil.“

Hann segir þó sérvöruna hafa selst minna en ella og aukning í sölu á snyrtivörum og fatnaði komi á óvart. „Kannski er það vegna þess að fólk kaupi núna síður dýra merkjavöru og snýr sér þá að stórmörkuðunum. Við seldum mikið af húfum, vettlingum og kuldagöllum þegar snjórinn kom um daginn enda vorum við með virðisaukaskattslausa daga.“

Gunnar segir að einna helst megi merkja samdrátt í sölu á dýrari hlutum eins og sjónvörpum og sófasettum. „Aftur á móti fundum við fyrir því um helgina að fólk keypti eina og eina jólagjöf.“

Í Smáralindinni bera menn sig einnig vel. „Við verðum þó ekkert áberandi vör við að jólaverslun sé byrjuð,“ segir Henning Freyr Henningsson, framkvæmdastjóri Smáralindar. „Helgin var reyndar mjög góð, en hvort það sé af því að fólk sé byrjað að kaupa jólagjafir veit ég ekki. Ég held þó alveg klárlega að það fari að líða að því og tel að þessi síðustu tíðindi ýti undir það.“

Hann tekur þó fram að fyrst að búið sé að festa gengi íslensku krónunnar sé óþarfi að fyllast hræðslu um að hlutir muni hækka mikið í verði. „Eflaust veltir fólk þó fyrir sér hvort hlutir eigi eftir að hækka en ég er ekkert viss um að svo verði. Maður hefur góða trú á því að verðlag muni haldast nokkuð stöðugt á næstunni.“

Landið fullt af hlutum

Brynhildur Pétursdóttir, fulltrúi hjá Neytendasamtökunum er sama sinnis og gagnrýnir harkalega ummæli framkvæmdastjóra Bónuss fyrir helgi um að til vöruskorts kunni að koma. „Mér finnst mjög óábyrgt af Bónus að kasta slíku fram því það er fullt af fólki sem verður uggandi um sinn hag og trúir því að það geti raunverulega orðið skortur á matvælum. Mikilvægast er að það er enginn skortur á nauðsynjavörum yfirvofandi. Matur og eldsneyti er það síðasta sem við myndum hætta að flytja inn. Ég held að þeir í Bónus ættu að einbeita sér að því að sinna verðmerkingum betur og hugsa um viðskiptavinina en ekki að breiða út einhvern ótta hjá þjóðinni.“

Hún segir vissulega eiga eftir að draga eitthvað úr innflutningi. „Maður getur þá líka sagt að það var nú kominn tími til. Við erum búin að fylla landið af hlutum. Það vantar svo sannarlega ekki vörur. Til dæmis er alveg örugglega til nóg af fötum – þau hanga bara inni í fataskápum.“ Hún bætir því við að því hafi verið lýst yfir að gjaldeyrir sé til í landinu fyrir vörum næstu níu mánuði. „Við verðum að treysta því.“

Aðspurð um verðhækkanir segir hún að það úrræði að festa gengið valdi því nú að verðsveiflur eigi að verða minni en margir bjuggust við. „Nú virðast vörur jafnvel vera að lækka, líkt og gerðist með bensínið í dag [gær]. Og þótt hlutirnir hækki í verði verður það ekki verra en svo að maður borgi aðeins meira fyrir þá en áður. Við getum hvort eð er ekki birgt okkur svo mikið upp að við fyndum ekki fyrir hugsanlegum hækkunum og að því leytinu sitjum við öll í sömu súpunni.“

Minni neysla til góðs

Ýmsir hafa haft orð á því að samdráttur í neyslu geti orðið þjóðinni til góðs því hún hafi verið komin langt fram úr sér í lífsgæðakapphlaupinu. Breyttar aðstæður muni verða til þess að fjölskylda, vinir og samvera fari að skipa hærri sess hjá fólki en áður og efnisleg gæði og peningar lægri.

Séra Bjarni Karlsson, sóknarprestur í Laugarneskirkju, er ekki frá því að þetta geti orðið ungum Íslendingum til góðs, ekki síst þegar til lengri tíma er litið. „Dóttir mín sem er tvítug var að tala við sínar vinkonur á dögunum og þær voru sammála um að þeirra kynslóð, þ.e. kynslóðin sem stendur núna á tvítugu, hefði aldrei þurft að neita sér um nokkurn skapaðan hlut. Og þær voru sjálfar að tala um að kannski væri þetta eitthvað sem þær ættu eftir að þakka fyrir síðar meir – að hafa fengið að reyna þetta núna þegar hún hefði enn aðlögunarhæfni. Kannski höfum við lifað við óraunsæjar aðstæður á undanförnum árum.“

Víst er um að dragi úr neyslunni mun það koma umhverfinu til góða, því óumflýjanlegur fylgifiskur hennar er sorp og úrgangur sem víða er orðinn verulegt vandamál í hinum vestræna heim. Og kaupum við minna verður einfaldlega minna að henda.

Skapandi sparnaður

Kreppa er ekki endilega slæmt fyrirbæri, hún getur líka verið hvetjandi til ýmissa jákvæðra aðgerða. Til dæmis getur það verið mjög skapandi og ögrandi að finna ýmsar lausnir á ódýrari leiðum, hvort sem það er í matargerð, gjöfum eða afþreyingu.

Matur Flest grunnskólabörn eru í heimilisfræði og læra þar að búa til einfaldan og ódýran mat, súpur, brauð og fleira. Það er um að gera að nýta þessa kunnáttu í matargerðinni heima fyrir. Þetta býður upp á skemmtilega stund í eldhúsinu þar sem ungviðið fær að njóta sín. Svo er ekki úr vegi að verða sér úti um uppskriftir að ódýrum en góðum mat sem búa má til í miklu magni og frysta í skömmtum, hvort sem það er súpa, buff eða slátur. Gamla góða kæfan er sérlega ódýrt álegg og við gerð hennar er full ástæða til tilraunastarfsemi. Allir í fjölskyldunni geta verið með og vert að minna á að langflest börn hafa mjög gaman af að taka þátt í hverskonar matargerð.

Gjafir Fjölda króna má spara með því að kaupa ekki gjafir, heldur búa þær sjálfur til. Allir vita að heimatilbúnu gjafirnar ylja mest um hjartarætur af öllum gjöfum. Þar fyrir utan er gaman að fara á flug í hugmyndum að gjöfum og það býður upp á mjög skemmtilegar samverustundir að búa þær til. Sígilt um vetrartíma er að prjóna til gjafa skrautlega sokka, vettlinga, trefla eða hvað annað sem fólk treystir sér til. Svo er hægt að sauma út fallegan texta og setja í ramma eða föndra skúlptúr. Búa til konfekt og setja í fallegar umbúðir, nú eða gefa krukku af sultunni úr berjunum í garðinum heima.

Afþreying Þegar kemur að afþreyingu er ekki lífsnauðsynlegt að vera með margar sjónvarpsstöðvar og má spara dágóðan pening með því að segja upp einhverri áskriftinni. Það er líka miklu skemmtilegra og margfalt ódýrara að vera heima (eða fara heim til vina) og spila við börnin heldur en að fara með þau í bíó. Það þarf alls ekki að fara í sumarbústað til að taka upp spilin.