Sjöundi sonurinn

Hér er allt að fara til andskotans,“ sagði hann þungbrýnn. „Við þurfum kraftaverk til að koma í veg fyrir það, því ekki gerum við neitt sjálf. Við bara tökum á móti andskotanum opnum örmum.“

Ég hummaði eitthvað nógu óljóst til að ég skildi það ekki sjálfur. „Ertu að meina hér? Eða á Íslandi yfirleitt?“ spurði ég svo.

„Líttu bara á það sem hér var að gerast.“

„Við vitum nú ekki enn hvernig það er vaxið.“

„Við vitum að allt sem gerist þar gerist hér. Það versta sem gat komið fyrir okkur öll var að losna úr einangrun.“

„Tja, einangrun er andstæða frelsis og frelsi er...“

„Ekki brúka neitt andskotans gáfumannakjaftæði við mig. Frelsi til hvers? Til að apa eftir allt sem verst fer með fólk um gjörvalla heimsbyggðina? Græðgina og skeytingarleysið og virðingarleysið.“

„Ekki erum við enn farin að apa eftir hryðjuverk.“

„Ekki það, nei? Það fer nú bara eftir því hvernig við skilgreinum hryðjuverk.“

„Ekki barnsrán.“

„Heyrðu, börnum er rænt frá feðrum sínum mörgum sinnum á ári.“

Ég ætlaði að malda í móinn og tala um hvað börnum er fyrir bestu.

„Eða mæðrum, ef því er að skipta,“ bætti hann þá við og hristi höfuðið. „Börnum er rænt frá fjölskyldum sínum, ef ekki af öðru hvoru foreldrinu, þá af ríkisvaldinu. Ef ekki af ríkisvaldinu, þá af auglýsendum og eiturlyfjasölum.“

„Ekki fjöldamorð.“

„Hvar hefurðu eiginlega verið? Hér eru framin fjöldamorð á heilu byggðarlögunum árið um kring. Þau eru bara lúmskari en hin. Þú ert hér staddur í miðju fjöldamorði.“

„Ekki raðmorð þá.“

„Þú skalt lifa í þínum blekkingarheimi eins lengi og þú getur. Það verður ekki lengi.“

„Voðalegt svartnættisraus er þetta. Svona vonlaust er þetta ekki.“

„Ekki það nei?“ hváði hann og seildist í neftóbaksdósina á borðinu. „Það eina sem getur komið okkur til bjargar er kraftaverk.“

„Jæja. Og hvar fáum við kraftaverk núna?“

Hann saug tóbakið upp í nasirnar. „Við þurfum frelsarann. Það er ekkert öðruvísi.“

Nóg er nú af frelsurunum, hugsaði ég og yppti öxlum. Hver um annan þveran bjóðast þeir til að gera okkur lukkuleg, falleg, grönn, heilbrigð og rík gegn vægu gjaldi. Gott ef ekki hólpin líka.

Hann virtist lesa svip minn. „Ég er að tala um Frelsarann með stóru effi.“

Á meðan ég fylgdist með tóbakinu leka eins og blóðtauma úr nefinu á honum hugsaði ég ekki um Frelsarann. „Maður verður nú ekki mikið var við að spurt sé eftir Frelsaranum,“ umlaði ég annars hugar. „Flestar kirkjur hálftómar, ef ekki galtómar.“

„Þegar eftirspurnin eftir Frelsaranum er í lágmarki,“ sagði hann og snýtti sér hraustlega, „er þörfin fyrir hann í hámarki.“

Samt hugsaði ég um allt annað en hann.

Ekki síst hugsaði ég um brennandi ást.

1 Föstudagur seinni hluta október

Ég vakna snemma daginn sem húsið brennur. Og hef ekki hugmynd um að þetta er sá dagur.

Enda breytir það engu. Húsið brennur.

Maður veit ekkert hvað fólk er að plana og plotta úti um allar trissur. Hinum megin á landinu eða öndvert á hnettinum. Illvirki eða góðverk. Maður veit ekki einu sinni hvað fólkið í næstu íbúð er að bralla. Stundum efast maður um sína nánustu. Stundum efast maður um sjálfan sig.

Óráðnar gátur hingað og þangað, flestar án þess að maður viti að þær séu til. Svo fer lífið í að leita að einhverjum fjandans svörum. Hvernig er hægt að ráða gátu sem maður veit ekki hver er?

Maður fær sér meira kaffi og kornfleks og horfir út um gluggann.

Þetta er þannig dagur.

Koma þá ekki þrír tólf ára guttar með allt á hreinu.

Um hádegisbil er ég að öngla saman í fréttakvótann til að senda í helgarblaðið. Þar rís hæst enn ein uppákoman varðandi skipulagsmál í höfuðstað Norðurlands: Á lítið hús í einkaeign að víkja fyrir stóru húsi á vegum verktaka? Uppbyggingin í landinu, sem svo er kölluð, svarar vitaskuld já. Efnahagslegar stærðir blífa, umfram aðrar stærðir.

En ég veit að síður Síðdegisblaðsins þyrstir í meiri fréttasafa. Nóg er af hvunndagsmúslí.

Það er bankað í dyrastafinn og Ásbjörn birtist í skápgættinni.

„Heyrðu,“ segir rekstrarstjóri Akureyrarútibúsins glaðbeittur. „Hingað er kominn fríður flokkur ungra athafnamanna og biður um umfjöllun í blaðinu.“

Ég horfi á hann spyrjandi.

„Já,“ heldur hann áfram. „Þetta eru sniðugir strákar. Vantar okkur ekki einmitt mannlegt og uppörvandi og jákvætt efni?“

„Jaaa. Mér hefur heyrst á fréttastjóranum fyrir sunnan að hann vilji helst eitthvað mannlegt og niðurdrepandi og neikvætt.“

Ásbjörn hristir höfuðið svo að kinnarnar sveiflast til skiptis. „Trausti getur skeint sig sjálfur. Tími er til kominn að varpa ljósi á það góða og skemmtilega sem unga kynslóðin hefur fram að færa. Þetta eru ekki allt upprennandi glæponar, tölvusjúklingar og dópistar. Hér er fullt af hugmyndaríkum og skapandi krökkum og þegar þau finna þeim hæfileikum réttan farveg eigum við að segja frá því, ekki síður en hinu.“

Ingi, Guðjón og Alex Þór heita þeir og sitja í kaffikróknum frammi í afgreiðslu, þöglir og stilltir og virðast spenntir.

Ásbjörn treður vömbinni inn fyrir afgreiðsluborðið og segir brosmildur um leið og hann bendir á mig. „Þetta er Einar blaðamaður. Hann ætlar að taka við ykkur viðtal.“

„Sælir strákar,“ segi ég og sest á móti þeim. „Hvað er að frétta?“

„Við höfum stofnað fyrirtæki,“ segir Ingi sem virðist foringinn. Hann hefur bláa prjónahúfu ofan í augum, rauðhærður með eplakinnar, yfirhafnarlaus í bol þótt hitastigið utandyra sé við frostmark. „Er það ekki frétt?“ spyr hann alvörugefinn.

„Auðvitað er það frétt,“ kvakar Ásbjörn upp frá tölvunni.

Guðjón, sem er í svartri hettuúlpu, lítur brosandi á Alex Þór, sem er í grænni hettupeysu, og segir: „Jess!“ Þeir slá í lófann hvor á öðrum eins og þeir hafa séð í sjónvarpinu.

Svo segja þeir mér að þeir ætli að bjóða samborgurum sínum upp á gluggaþvottaþjónustu.

„Ja, ekki veitir nú af,“ heyrist í Ásbirni. „Eins og slagveðrið getur verið hér á veturna.“

„Hvernig datt ykkur það í hug?“ spyr blaðamaður.

„Okkur langaði bara til að hjálpa fólki,“ segir Alex Þór feimnislega.

„Og fá auglýsingu,“ bætir Guðjón við.

„Og monní,“ svarar Ingi. „Við erum að safna fyrir nýjum tölvum.“

„Flott,“ segir Ásbjörn og ég gef honum illt auga yfir öxlina. „Frábært. Ekki að kvabba í pabba og mömmu sem eiga nóg með sitt, afborganir, Visakortin og svona. Guð hjálpar þeim sem hjálpa sér sjálfir.“

Þremenningarnir líta hver á annan.

„Hvað heitir fyrirtækið?“

„Hreint útsýni.“

„En af hverju gluggaþvottur?“ spyr ég.

Ingi horfir á mig greindarlegum, gráum augum. „Af því að við fundum út að gluggar verða alltaf skítugir aftur. Það þarf að þvo þá upp á nýtt.“

„Þannig að þetta er sjálfbær atvinnurekstur?“

Svipurinn bendir til að orðið „sjálfbær“ sé þeim ekki jafn tamt og leiðtogum þjóðarinnar.

„Ég meina að það er alveg sama hversu oft gluggar eru þvegnir,“ árétti ég. „Eftirspurnin er óendanleg án þess að gengið sé á auðlindina.“

„Jáh,“ tautar Ingi og sýgur upp í nefið.

„Það er alltaf hægt að græða meira,“ bæti ég við.

Þá lifnar yfir strákunum. Þeir kinka ákaft kolli.

„Allir eru að græða,“ segir Ingi. „Hvers vegna ekki við líka?“

Í stað þess að spyrja næst um stofnfé fyrirtækisins, úrvalsvísitöluna og gengi hlutabréfa í óskráðum félögum, segi ég: „Og hvað á þjónustan að kosta?“

Aftur líta þeir hver á annan.

„Kannski tíu þúsund kall,“ svarar svo Ingi.

„Per hús eða per glugga?“

Foringjanum vefst tunga um tönn. Gjaldskráin virðist hafa mætt afgangi.

„Per hús, er það ekki?“

Hann kinkar kolli vandræðalegur.

„Kannski væri betra að miða upphæðina við hvern glugga. Hús eru svo misjafnlega stór. Gluggar reyndar líka.“

„Eða kannski bara sex þúsund kall,“ skýtur Guðjón inn í.

„Ja, þið ættuð ekki að hafa þjónustuna of dýra,“ segi ég. „Annars hefur fólk ekki efni á henni.“

Enn líta þeir hver á annan.

„Hvernig væri þrjú hundruð kall glugginn? Ef þeir eru tíu á húsinu fáið þið þrjú þúsund kall.“

„Já,“ segir Ingi. „Það er fínt.“

„Á ég þá að skrifa það?“

„Já, takk.“

Við dyrnar standa áhöld fyrirtækisins, plastfötur, sköfur, klútar, þvottalögur, og samanbrotinn stigi.

„Jæja,“ segi ég og bendi á tólin. „Þið eruð bara til í slaginn?“

„Jájá. Við erum byrjaðir. Vorum að þvo gluggana hjá ömmu hans Guðjóns. Fengum tíu þúsund kall fyrir það.“

Og svo hefur þeim dottið í hug að fá ókeypis auglýsingu í blaðinu hjá okkur. Ég spjalla áfram nokkra stund við þessa ungu bisnissmenn, um áhugamálin, skólann og framtíðaráformin. Þau snúast um að komast vel í álnir og geta leyft sér allt sem hugurinn girnist. Ekki lái ég þeim það og við kveðjumst með virktum. Jóa fer út að smella myndum af eigendum gluggaþvottaþjónustunnar Hreint útsýni að störfum.

Ég raula Steamy Windows og er rétt byrjaður að semja í þágu meðborgaranna gleðifrétt af sjarmerandi einkaframtaki þegar strákarnir reka nefið inn um gættina.

„Gætirðu nokkuð haft gemsanúmerin okkar með í greininni?“ [---]

2 Laugardagur

[---] „Síðdegisblaðið? Hvað er það að gera hér?“

Alda Sif Arngrímsdóttir, yfirlögregluþjónn á Ísafirði, bergmálar flesta viðmælendur mína frá fyrstu tíð, þá sem klæðst hafa lögreglubúningi. Hvern djöfulinn vill Síðdegisblaðið upp á dekk? Hvað er sá skítasnepill að bögga okkur?

„Meginerindið var nú að fjalla um „ástandið“ svokallaða. Stöðu og horfur í atvinnulífi og efnahag, gróandi mannlíf og menningu.“

Ég set upp besta fáanlega sakleysissvip um leið og ég tala eins og túristabæklingur. „En svo barst þessi frétt af brunanum í nótt.“

„Það er ekkert meira um hann að segja. Þú getur þá haldið áfram að rannsaka „ástandið“ hérna.“

„Takk fyrir það.“

Sjaldan hef ég lent í öðru eins stífelsi í mannsmynd. Ekki frá fyrstu kynnum mínum af Ólafi Gísla Kristjánssyni, kollega Öldu Sifjar á Akureyri. Þau kynni breyttust reyndar í vináttu með tíð og tíma. Hér bind ég engar vonir við slíkt, enda tíð og tími ekki til stefnu.

Hún virðist tæplega fertug, með rauðleitt hár tekið saman í stutt tagl, afar grönn í blárri lögguskyrtu og svörtum buxum. Hún stendur inni á kontór sínum með langa handleggina fyrir aftan bak.

Innrömmuð ljósmynd við hlið tölvunnar á skrifborðinu sýnir yfirlögregluþjóninn með ungum, feimnislegum dreng og bólugröfnum unglingi. Hún heldur utan um þá. Hlýlegt brosið er í andstöðu við kuldasvipinn á embættismanninum gegnt mér.

„Var það eitthvað fleira?“ spyr hún. Andlitið er langt og hvasst og ómálað, augnalokin þung.

„Já, reyndar. Hvar voru eigendur hússins þegar kviknaði í og hverjir eru þeir?“

„Rúmlega þrítug hjón, Rósa Dís Þorsteinsdóttir og Sigurður Ögmundsson. Þau voru í samkvæmi þegar eldurinn kom upp. Hans varð vart á fyrsta tímanum í nótt.“

„Og húsið fuðraði upp á skömmum tíma?“

Hún andvarpar. „Það er ekki brunnið til grunna. Slökkviliðinu tókst að forða því. En það er mjög illa farið, sérstaklega að innan. Í því var mikill eldsmatur.“

„Voru önnur hús í hættu?“

„Nei. Það stendur stakt og sem betur fer töluverð fjarlægð milli húsa þarna.“

„Eldsupptök?“

„Til rannsóknar.“

„Grunur um íkveikju?“

Hún haggast ekki. „Til rannsóknar.“

„Voru raflagnir gamlar og úr sér gengnar?“

„Oft er svo í gömlum húsum.“

„Mér skilst að þessu húsi hafi ekki verið vel við haldið í seinni tíð?“

Hún svarar engu.

„Hver er saga þessa húss? Er það talið hafa sögulegt gildi?“

„Afi Rósu Dísar byggði það snemma á síðustu öld. Að öðru leyti þekki ég ekki sögu þess, enda er ég ekki Ísfirðingur. Og það er ekki lögreglunnar að meta sögulegt gildi húsa.“

„Hvar finn ég þau hjónin?“

„Þau búa hjá vinafólki sem stendur. Ég hef enga heimild til að veita upplýsingar um dvalarstaðinn.“

„Og þau misstu allt sitt?“

„Innbúið er meira eða minna brunnið.“

„Eru líkur á að húsið verði endurbyggt?“

Hún gengur fram fyrir mig og opnar dyrnar. „Þú verður að leita annað eftir svörum við slíkum spurningum.“

Þar með yfirgef ég skrifstofu yfirlögregluþjónsins á Ísafirði og stíg fram á gang sem liggur til hægri inn í þetta stál-, gler- og steypuferlíki sem kallast Stjórnsýsluhús. Þar er röð annarra herbergja, fyrir varðstjóra, yfirheyrslur, og svo sýnast mér nokkrir fangaklefar innst. Vinstra megin sést inn í kaffistofu með legusófa. Þar er enginn, hvorki standandi né liggjandi. Ég geng fram í afgreiðsluna. Þar er gler með gati og bjalla svo maður geti hringt eftir vinsamlegri fyrirgreiðslu. Á hana er fullreynt að sinni.

„Fyrir suma er þetta rusl og spýtnabrak,“ segir fréttamaður Ríkisútvarpsins. „En fyrir aðra, ekki síst innfædda Ísfirðinga eins og mig, eru gömlu húsin hluti af bænum, sögu hans og kjarna.“

Rut Jakobsdóttir er snaggaraleg kona á fertugsaldri með krullað, dökkt hár, klædd í gallabuxur og bláa dúnúlpu. Ég kannast ekki aðeins við hana fyrir snöfurmannlegar fréttir í sjónvarpi og útvarpi, heldur einnig af samkomum hjá Blaðamannafélaginu fyrir sunnan. Ég hafði komið við á bækistöð RÚV í Aðalstræti, við hlið kaffihússins Löngu Möngu og spölkorn frá Silfurtorgi, og Rut rölti með mér um gamla miðbæinn á Eyrinni. Þar eru að sönnu ólík hús og missamstæð, sum gömul og lágreist, úr timbri eða steypu, vel við haldið, litrík og krúttleg, og önnur nýrri og fyrirferðarmeiri. En þarna eru líka heillegar götumyndir, þar sem nokkur húsin bera ártöl eins og 1892 og 1896 og hafa ekki aðeins götunúmer heldur heiti eins og bóndabæir uppi í sveit.

Nú stöndum við álengdar, ásamt nokkrum öðrum hræðum, og virðum fyrir okkur eyðilegginguna á einu þeirra. Brunalyktina, stæka og kæfandi, leggur enn frá tveggja hæða timburhúsi með risi. Gluggarnir brostin augu með kolsvörtum póstum. Vettvangurinn er innsiglaður og rannsóknarmenn á vappi inn og út. Einkennisklæddur lögreglumaður stendur vörð.

„Ekki blasir við að borgi sig að endurreisa þetta,“ segi ég og smelli myndum á stafrænu vélina sem Trausti treysti mér fyrir.

„Það stóð til að rífa eitt frá 1884 hérna við Silfurgötu,“ segir Rut og hnykkir til höfðinu. „Húsafriðunarnefnd lagðist gegn því á þeim forsendum að gamli miðbærinn á Ísafirði væri einn sá elsti á landinu og ætti merka byggingarsögu. Það hefur verið talað um að setja þetta svæði undir svokallaða hverfisvernd. Í Neðstakaupstað, hérna niðri á tanganum, er elsta húsaþyrping á Íslandi. Þar eru hús frá því á seinni hluta átjándu aldar, tímum Einokunarverslunarinnar. Engum dettur í hug að rífa þau, enda í opinberri umsjá. Annað á við um gömlu húsin hér á Eyrinni. Hér veldur hver á heldur.“

„Og eigendur þessara rústa hafa væntanlega sinn rétt?“

„Þau hugsa auðvitað fyrst og fremst um sinn fjárhag en ekki sögulegt gildi. Þau hafa ekki efni á því. Afi Rósu Dísar byggði húsið af eigin rammleik upp úr aldamótunum 1900 og pabbi hennar, Steini Kidda á Kilinum, lagði mikið á sig til að halda því við.“

„Steini Kidda á Kilinum?“

Hún brosir. „Þorsteinn Kristinsson. Afinn, Kiddi, var skipstjóri á veiðiskipi sem hét Kjölur. Svona hafa nú Vestfirðingar merkt sitt fólk gegnum tíðina. Þegar ég var krakki var ég til dæmis kölluð Rut sleði af því að ég eignaðist fínni skíðasleða en sumir aðrir. Kannski er ég enn Rut sleði í huga margra og verð það alla tíð.“

„Voru þetta efnamenn, þessir kallar?“

„Nei. Alþýðumenn, aflaklær og dugnaðarforkar. Unnu eins og berserkir fyrir sig og sína. Fjölskyldustoltið var hús á fallegum stað í bænum og eftirsóknarverðum á þeim tíma.“

„Og Rósa Dís hefur ekki getað haldið því jafn vel við og þeir?“

„Líklega ekki. Hún hefur baslað hér á skrifstofu hjá fiskvinnslu sem farið hefur reglulega á hausinn undanfarin ár, skipt um nöfn og kennitölur.“

Ég hafði hringt í 118 og fengið uppgefið gemsanúmer á nafni Rósu Dísar Þorsteinsdóttur, en það hefur ekki svarað. Og Rut kveðst ekki vita hvar hún hafi fengið húsaskjól.

„Ég geri ekki ráð fyrir að fasteignaverð hér sé hátt?“ spyr ég þegar við göngum til baka áleiðis að Silfurtorgi.

„Ónei. Eftirspurnin á Ísafirði er miklu minni en á höfuðborgarsvæðinu, eins og þú eflaust veist. Það ríkir ekki beinlínis gullöld núna, hvorki hér né annars staðar.“ [---]