Jöklar hopa hraðar og meir en áður

Eftir Sigtrygg Sigtryggsson

sisi@mbl.is

JÖKLAR hafa rýrnað umtalsvert í sumar eins og undanfarin ár. Þetta er niðurstaða árlegra mælinga Jöklarannsóknafélags Íslands á jökulsporðum, sem Oddur Sigurðsson jarðfræðingur hjá Vatnamælingum Orkustofnunar hefur umsjón með. Þessi þróun hefur staðið frá árinu 1995 og nú hopa jöklar hraðar og meir en áður eru dæmi um í Íslandssögunni.

Að sögn Odds má segja að stærstu jöklarnir hopi 50-100 metra á ári, millistórir jöklar um 20-40 metra og litlir jöklar um það bil 10 metra. Mjög skýrt samhengi er milli þess hve mikið jöklarnir hopa og hve langir þeir eru. Jafnvægislína jökuls liggur þar sem jökull bætir jafnmiklu á sig og bráðnar af honum en það er oft nálægt miðju vega frá sporði upp á topp. Ef jökullinn nær mjög langt niður fyrir jafnvægislínuna nær hann jafnlangt upp fyrir hana. Þá nær hann niður í loftslag sem bræðir jökla mjög ört. „Ef við tökum Öræfajökul sem dæmi, er hann yfir 2.000 metra yfir sjó, en sporðarnir eru í 100 metra hæð eða lægra. Þegar hann er á annað borð í svölu loftslagi lengist hann mikið neðst og þegar hann er í hlýju loftslagi bráðnar mikið af honum,“ segir Oddur til skýringar. Hann nefnir sem dæmi, að þegar jöklar nái niður undir sjávarmál, eins og Breiðamerkurjökull og Sólheimajökull, bráðni um 10 metra lag ofan af þeim á ári hverju. Þessi bráðnun sé mikil, eða á við þriggja hæða hús.

Methafinn í sumar er Steinholtsjökull við Þórsmörk, sem hopaði um rúmlega 300 metra. Sérstök ástæða er fyrir þessu að sögn Odds. Sporður jökulsins var þakinn aur, sem kom í veg fyrir að hann bráðnaði eins og eðlilegt væri. Aurkápan einangraði jökulinn í hitunum. Í sumar slitnaði þessi aurtota frá og þá tók bráðnunin mikinn kipp.

Þegar Oddur gerir upp árið mun hann láta fylgja athugasemdanótu um þetta frávik. Það er venjan hjá Oddi að taka saman mælingar á öllum jökulsporðum þegar líður að áramótum og niðurstaðan birtist í fréttabréfi Jöklarannsóknafélagsins á nýju ári. Ítarlegt yfirlit mun svo birtast í tímaritinu Jökli.

Eins og áður segir byrjuðu jöklar landsins að hopa árið 1995 og þá hætti skeið framgangs þeirra, sem hafði staðið í 25 ár. Oddur segir að frá landnámi og fram undir árið 1900 hafi jöklar gengið fram jafnt og þétt. Á 20. öldinni og fram á þá 21. hafi jöklar hopað álíka mikið og þeir höfðu lengst þrjár aldir þar á undan. Sem þýðir með öðrum orðum að það land sem er að koma í ljós núna sást síðast einhvern tíma á 16. öldinni eða um siðaskiptin.

Margt kemur undan jökli

Og hvað er það sem kemur undan jöklinum? Það er misjafnt, að sögn Odds. Í ljós hefur komið að undan jöklum sem ná langt niður á láglendi hafa komið setlög sem sýna að þarna voru frjósamar sveitir áður. Sem dæmi má nefna Skeiðarárjökul, Skaftafellsjökul, Svínafellsjökul og Breiðamerkurjökul.

Jökullinn skilur eftir sig aur, en þegar ár bera aurinn burt eða þegar grafið er í hann, hafa komið í ljós trjádrumbar, skógarleifar og annað slíkt. Skeiðarárjökull og Breiðamerkurjökull liggja í breiðum dölum, sem voru áreiðanlega fallegar sveitir í eina tíð. Til eru staðfestar heimildir um Breiðamerkurjökul og síðasti bærinn sem hann fór yfir var Breiðamörk, árið 1702.