Ekkert pláss fyrir agaleysi

Eftir Magnús Halldórsson

magnush@mbl.is

FJÁRLÖG næsta árs sem nú bíða þess að verða samþykkt á Alþingi einkennast öðru fremur af niðurskurði og hagræðingu. Frá því fjárlagafrumvarpið var lagt fram 1. október síðastliðinn hefur staða efnahagsmála gjörbreyst. Þar vegur þyngst yfirtaka Fjármálaeftirlitsins á Glitni, Landsbankanum og Kaupþingi á grundvelli neyðarlaga sem samþykkt voru á þinginu 6. október.

Endurskoðuð tekjuáætlun efnahagsskrifstofu fjármálaráðuneytisins gerir ráð fyrir 395,8 milljarða tekjum ríkisins á næsta ári sem er 54,6 milljörðum minna en ráð var fyrir gert þegar frumvarpið var lagt fram. Það er nokkurn veginn í takt við spá Seðlabanka Íslands um 15,5 prósenta tekjusamdrátt ríkis og sveitarfélaga á næsta ári. Ljóst er að forsendur fjárlaganna, meðal annars spár um tekjusamdrátt, eru háðar meiri óvissu nú en oft áður. Þar ræður mestu að horfur í efnahagsmálum eru óljósar, þótt ljóst sé að þær eru neikvæðar. Ekki má mikið út af bregða svo forsendur fjárlaganna bregðist. Staða margra fyrirtækja í landinu er óljós eftir fall bankanna og framtíð þeirra verður ekki ljós fyrr en á næsta ári, þegar yfirferð yfir stöðu viðskiptavina nýju ríkisbankanna og gömlu bankanna sem nú eru í greiðslustöðvun liggur fyrir.

Rekstrarkostnaður á öllum rekstrareiningum á vegum íslenska ríkisins er skorinn niður. Þar á meðal er kostnaður við rekstur eininga sem teljast til æðstu stjórnunar ríkisins skorinn niður um tæplega 300 milljónir. Það á t.d. við um Alþingi, Hæstarétt, Ríkisendurskoðun, embætti forseta Íslands og umboðsmann Alþingis.

Samanlagður niðurskurður ráðuneyta ríkisins nemur um 18,3 milljörðum króna. Þar af eru tæplega sjö milljarðar í heilbrigðisráðuneytinu og rúmlega átta milljarðar í samgönguráðuneytinu. Niðurskurðurinn kemur í mörgum tilfellum beint niður á þjónustu. Í sumum tilfellum er þó fyrst og fremst stefnt að því að skera niður kostnað við almennan rekstur, sem ekki þarf að bitna beint á þjónustu.

Stofnanir haldi sig innan marka

Ríkisendurskoðun hefur árum saman brýnt fyrir Alþingi nauðsyn þess að auka agann í ríkisfjármálum. Þá helst með því að stofnanir haldi sig innan þess ramma sem fjárlögin setja þegar kemur að útgjöldum. Lárus Ögmundsson, skrifstofustjóri Ríkisendurskoðunar, segir stjórnvöld og ríki þurfa að huga vel að meiri aga í ríkisfjármálum í ljósi aðstæðna.

„Það má segja að ríkið hefði mátt hlusta betur á okkar tilmæli um að auka agann í fjármálum undanfarin ár. Það hefur ekki gengið nógu vel að fara eftir rammanum sem fjárlögin setja. Ég held samt að allir geri sér grein fyrir því að aðstæður nú eru óvenjulegar. En því meiri ástæða er til þess að sýna mikinn aga í ríkisrekstrinum.“

Stjórnvöld hafa lýst því yfir að mikil áhersla verði lögð á menntamál og rannsóknir í því enduruppbyggingarstarfi sem blasir við eftir hrun fjármálakerfisins. Niðurskurður miðað við fjárlög ársins á þessu ári blasir þó við. Samtals nemur niðurskurður menntamálaráðuneytisins um 4,6 milljörðum króna. Meðal annars eru framlög til Lánasjóðs íslenskra námsmanna skorin niður um 1,5 milljarð króna, þótt viðbúið sé að námsmenn muni í auknum mæli leita til sjóðsins. Í skýringum á breytingartillögum fjárlagafrumvarpsins kemur fram að framlag til sjóðsins verði „skert tímabundið“ og þess í stað verði „gengið á eigið fé sjóðsins“. Þetta er stefnubreyting miðað við stöðuna undanfarin ár. Hún kemur þó ekki á óvart þegar horft er til þeirra hremminga sem fjárlagafrumvarpið tekur mið af.

Þurfa að sæta skerðingu

Niðurskurðurinn nær jafnt til grunnþjónustu ríkisins sem og annarra fjárveitinga, svo sem til menningar og lista. Flest söfn á vegum ríkisins þurfa að sæta talsverðri skerðingu á fjárframlögum. Þar fær mesta skerðinguna Hönnunarsafn Íslands, 72 milljónir króna, sem var framlag ríkisins til byggingar safnsins í Garðabæ.