30.000 ár í sjö kílóum

Á borðinu hjá mér er gríðarlegur kassalaga doðrantur, Myndlist í þrjátíu þúsund ár – Listsköpun mannkyns í tíma og rúmi. Titillinn hæfir umfanginu – það er eins gott að enginn missi gripinn á tærnar á sér. Og enginn ætti að reyna að lesa þessa bók í rúminu, það gæti verið hættulegt.

Hinsvegar er þetta stórmerkilegt og fræðandi rit. 1.000 meistaraverk frá ólíkum löndum, siðmenningu og samfélögum birt í tímaröð – á jafn mörgum blaðsíðum. Heimurinn sem opnast þeim sem fer í gegnum verkið hefst á fyrstu hellamálverkum manna fyrir um 30.000 árum og fróðleikurinn endar í kulnuðum eldgíg í núinu, þar sem James Turrell mótar rými inni í fjalli.

Eins og segir í inngangi er hér að finna „heimsþekkt listaverk, önnur síður kunn og að auki ýmislegt sem kemur á óvart“. Í textunum sem fylgja verkunum er fjallað um mikilvægi hvers og eins, hvað gerir það dæmigert fyrir þá menningu sem það er sprottið úr, og stöðu þess í þróun listasögunnar. Hvert verk og gripur flýtur útklipptur á hvítri síðu og nýtur sín vel. Umbúnaðurinn hæfir listinni.

Við að fletta í gegnum þetta mikla verk (það er ráðlegt að gera það í nokkrum áhlaupum, upplýsingamagnið er þvílíkt) fræðist maður um hina ólíklegustu hluti í myndrænni sköpunarsögu. Smágripir, mörgþúsund ára gamlir, eru birtir í raunstærð og sýna færni listamanna fornaldar; gripir sem tengjast trú, samræðu við guði og látna eru áberandi, og svo eru öll þessi verk gerð mannlegum guðum og konungum til dýrðar.

Oft vill lesandinn fræðast meira um skaparana en að sjá þetta eina verk, en þá virkar bókin sem lykill að upplýsingum; lesandinn leitar einfaldlega að bókum með viðkomandi listamönnum eða liststefnum. Eða leitar á netinu. Reyndar finnst mér þetta bókverk sýna mér enn og aftur muninn á því að skoða list á bók eða neti; það er svo miklu áhugaverðara og gefandi að staldra við verk og njóta þegar þau eru vel prentuð í bók, en netið veitir manni aðgang að niðursoðnum skjáglóandi upplýsingum sem nýtast vel en eru skammgóður vermir. Bókin er fugl í hendi – sjö kíló í þessu tilviki – en skjáverkið flögrar strax burt.

Vitaskuld spyr maður sig sífellt við yfirferð yfir bókina hvers vegna þessi verk en ekki önnur eru valin eftir þá listamenn sem maður þekkir vel til. Yfirleitt tekst höfundum að svara því í textanum sem fylgir, eða það má lesa í skýringuna út frá öðrum verkum sem sýnd eru og eru frá sama tíma; reynt er að draga upp myndir af ólíkum hugmyndum sem fæddu af sér listaverk á ólíkum stöðum samtímis.

Þegar flett er inn yfir miðja 19. öldina fer fjarvera eins yngsta listmiðilsins, ljósmyndarinnar, þó að verða æpandi. Auðvitað á að sýna verk eftir Eakins, en líka Carleton Watkins. Rétt eins og við sjáum verk eftir Monet ætti að vera ljósmynd eftir Atget, og við sjáum verk eftir Magritte frá 1933; þá var Cartier-Bresson að umbylta götuljósmynduninni, hvar er verk eftir hann? Þriðja síðasta myndverkið af 1.000 er ljósmynd eftir Jeff Wall – það er eins og miðillinn hafi fyrst þá náð flugi í heimi listarinnar. Sem er auðvitað ekki raunin. Þessi skalli í frásögninni er ritstjórunum til skammar, söguskoðun í nútíma listasögu er alls ekki svona. Þessi úrvinnsla vekur líka athygli þar sem Phaidon Press, sem setur bókina upphaflega saman og selur til samprentunar víða um heim, hefur gefið út fjölda merkra rita þar sem fjallað er um listræna notkun ljósmynda.

Mikið hlýtur að hafa verið gaman að vinna við að setja þessa bók saman,“ sagði vinur minn sem sá hana á borðinu hjá mér og byrjaði að fletta. Sú hefur örugglega verið raunin. Ritstjórarnir hafa þurft að kafa í allar hugsanlegar tegundir myndsköpunar, alls staðar að úr heiminum, með það að markmiði að finna verk sem stæðu sem fulltrúar fyrir það besta og athyglisverðasta. Lesandinn nýtur góðs af því. Þessi mikli hlunkur er virkilega áhugaverður gripur; dyr inn í heima sem Íslendingar þurfa að vera miklu betur að sér í. efi@mbl.is