Langveikir þurfa nýja nálgun

Aldur sjúklinganna skiptir ekki máli

„Það er hægt að gera mun betur í málefnum langveikra. Það er ýmislegt sem er vert að skoða og fella í betri farveg. Það skiptir ekki öllu máli á hvaða aldri sjúklingarnir eru, hvort þeir eru börn, fólk á besta aldri sem þarf endurhæfingar við, fólk sem er að glíma við geðfatlanir eða eldri borgarar,“ segir Kristján G. Guðmundsson, yfirlæknir heilsugæslunnar í Glæsibæ.

Hann telur brýnt að innleiða þverfaglega teymisþjónustu í heilsugæslu þar sem þeir sem veiti langveikum þjónustu komi reglulega saman og stilli saman strengi og samhæfi þjónustuna.

„Langveikur sjúklingur getur verið að fá þjónustu frá sálfræðingi og sjúkraþjálfa og lækni. Síðan kemur Félagsþjónustan að málum og til að flækja stöðuna getur sjúklingurinn verið með flókin tryggingaleg réttindi þar sem sjúkrasjóður verkalýðsfélags og fulltrúi hans getur komið að málum. Á sama tíma er enginn sem hefur yfirsýn yfir hvað hinir eru að gera.“

– Hvað með kostnaðarhliðina?

„Fjárhagslegi ávinningurinn af þverfaglegri teymisvinnu er aukinn árangur meðferðar. Þegar vinnan er samstillt verður hún öflugri en ef hver vinnur í sínu horni. Það er ljóst að árangurinn er betri og heildartíminn sem hver og einn er að verja með sjúklingnum minni. Það felst klárlega verulegur sparnaður í því. Þjónusta við langveika stendur og fellur með góðri upplýsingagjöf og þar er aðgengileg rafræn sjúkraskrá lykilatriði. Jafnframt þarf einhver einn aðili að fylgja hinum langveika eftir um langan tíma og hér á landi er það oftast eðlilegast að það sé heimilislæknir viðkomandi.“

Aðspurður um dæmi um slíka teymisvinnu bendir Kristján á verkefnið Hvert, sem varðar starfsendurhæfingu fólks sem hefur fallið út af vinnumarkaðnum.

Annað verkefni sé Fjölskylduteymið í Glæsibæ sem sinni börnum og unglingum með hegðunarraskanir eða langvinna sjúkdóma, þar sem Barna- og unglingageðdeild Landspítalans, Félagsþjónustan í Reykjavík og heilsugæslan í Glæsibæ komi að málum í samstarfi við grunnskóla. Hvað kostnaðinn við skipulagningu teymisvinnunnar snertir segir Kristján hana tímafreka í upphafi en vinnusparandi þegar til lengdar lætur. Hún sé þar af leiðandi ódýrari.

Sérhagsmunir ráða stundum ferðinni

*Heimilislæknar geta létt undir byrðinni *Hægt að spara fé og lágmarka óþægindi

„VIÐ sem höfum verið að velta þessum málum fyrir okkur höfum verið að kalla eftir skipulagðari vinnubrögðum í sambandi við málefni langveikra. Auðvitað er heilsugæslan hér uppbyggð þannig að fólk á að geta verið í eftirliti en margir hafa verið á þeirri skoðun að gera mætti betur og á mörgum stöðum er verið að reyna það með skipulagðri teymisvinnu,“ segir Elínborg Bárðardóttir, formaður félags heimilislækna, sem segir einhug um það innan stéttarinnar að innleiða þurfi samræmda, rafræna sjúkraskrá. Hún sé sannfærð um að það myndi auka öryggi sjúklinga, bæta meðferð þeirra og spara fé, meðal annars með því að koma í veg fyrir óþarfa endurtekningar.

Þá vilji hún sjá það verða að veruleika að sjúklingar verði með einn aðalumsjónarlækni sem hafi heildaryfirsýn yfir meðferð þeirra.

„Það er svo að langflestir sjúklingar með langvinn veikindi eru ekki bara með einn sjúkdóm heldur marga eða fjölvandamál og þá er eðlilegra að eftirlit sé hjá almennum lækni sem hefur þjálfun í fjölvandamálum eins og heimilislæknar og almennir lyflæknar hafa.“

Hún bendir á að margir langveikir sjúklingar sjái sérfræðing sinn aðeins nokkrum sinnum á ári og að því þurfi að hvetja til sjálfsumönnunar og sjálfsábyrgðar með því að efla stuðning við sjúklinga og fjölskyldur. Einnig þurfi að koma á meiri samvinnu og samhæfingu meðferðaraðila til að lágmarka líkur á mistökum sem hljótast af samskiptaleysi, svo sem rangri lyfjagjöf.

Deilt um útfærslu, hraða og fjárveitingu

„Menn deilir um hvernig eigi að framkvæma þetta, hve hratt og hversu miklu fé eigi að verja í þetta. Þær hindranir sem við stöndum frammi fyrir eru margs konar. Þar eru fjármunir kannski efst á blaði en teymisvinna er dýr hvort sem er í heilsugæslu eða á göngudeildum. Sérhagsmunir geta líka ráðið ferðinni. Menn vilja stundum halda í sjúklinga. Þeir átta sig jafnvel ekki á þekkingu kollega sinna sem getur skýrst af því að sérgrein þeirra er önnur. Þá getur meðferðarsamband sjúklings og læknis orðið til þess að læknar vísi sjúklingum ekki frá sér eða sjúklingar vilja ekki fara annað.

Einnig geta akademískar ástæður fléttast inn í, til dæmis þegar göngudeild er að safna gögnum eða vill hafa nóg af kennslutilfellum og halda þar af leiðandi í sjúklinga.

Síðan getur ýmis hefð skapast eins og á sykursýkisgöngudeildinni en hún var til langs tíma með nánast alla sjúklinga með insúlínóháða sykursýki.

Á sama tíma voru þessir sjúklingar flestir hjá heimilislæknum eða almennum læknum í nágrannalöndunum. Sykursýki er sjúkdómur sem verður æ algengari þannig að göngudeildir sjúkrahúsanna anna ekki lengur álaginu. Það verður að taka á þessu og stuðla að því að aðrir geti annast þessa sjúklinga líka.“

Hægt að breyta vinnufyrirkomulaginu

Ekkert telur Elínborg að sé því til fyrirstöðu að heimilislæknar taki aukinn þátt í meðferð langveikra.

„Þrátt fyrir að vinnuframlag heimilislækna hafi verið minnkað og þeir eigi erfitt með að bæta við sig sjúklingum er hugsanlega hægt að breyta vinnufyrirkomulagi og auka aðstoð við lækna þannig að það verði mögulegt að sinna ákveðnum sjúklingum betur. Sjúklingar fara í einhverjum tilfellum frá einum sérfræðingi til annars þó að hægt sé að notast við almennan lækni sem hefur mikla reynslu og getur í rauninni leyst mörg vandamál.

Það skiptir miklu máli fyrir langveikan mann að hafa reyndan lækni sem þekkir vel til hans og umhverfis hans og á þannig auðvelt með að meta vandamál sem upp koma en það getur sparað tíma, fjármuni og óþægindi.“