Nokkur orð um gjá

Frelsi lýðræðisríkjanna

er eftirfarandi í reynd:

„Lögregla beitti táragasi

gegn mótmælendum“

Þannig hljóðar Samfélagslegt ljóð sem Gyrðir Elísson tileinkar Degi Sigurðarsyni í nýrri ljóðabók sinni Nokkur almenn orð um kulnun sólar, nafngift sem mætti eins heimfæra upp á þjóðarbúskapinn á árinu sem er að líða.

Og ljóðið er einnig lýsandi fyrir róstusamt ár í stjórnmálum, þar sem sló í brýnu á milli mótmælenda og lögreglu á Austurvelli. Sitt sýnist hverjum um það. En víst er að gjá hafði myndast á milli þings og þjóðar eftir bankahrunið, sem varð í október árið 2008, en átti sér lengri aðdraganda. Ekki eru öll kurl komin til grafar vegna hrunsins, skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis verður innlegg í þá umræðu, en hún skilar af sér ekki síðar en 1. febrúar á nýju ári.

Eins og frægt er orðið stóð „Helvítis fokking fokk“ á einu kröfuspjaldinu og hrópuðu mótmælendur: „Vanhæf ríkisstjórn!“ Það blasir við að í þessum orðum felst ekki útfærð framtíðarsýn, enda voru mótmælin ekki þess eðlis. Í þeim fólst miklu fremur gagnrýni á stjórnvöld fyrir að hafa ekki stöðvað glórulausa útrás íslensku bankanna og tengdra útrásarfyrirtækja. En freistandi er að álykta að undir niðri hafi búið krafan um gagnsærri vinnubrögð og meira samráð.

Og auðvitað var fólk reitt. Fjölmargir töpuðu miklum fjármunum á bankahruninu, því jafnvel þótt innstæður væru tryggðar, þá varð fólk illa úti vegna hruns hlutabréfamarkaðarins, falls krónunnar og mikillar verðbólgu. Það kynti undir mótmælunum.

Atburðarásin í lok janúar var svo reyfarakennd, að helst má jafna til leikrita Shakespeares. Þegar mótmælin stóðu sem hæst 24. janúar og allt ætlaði um koll að keyra við þinghúsið, var Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra í uppskurði í Stokkhólmi vegna höfuðmeins og sama dag tilkynnti Geir H. Haarde forsætisráðherra að hann hefði greinst með illkynja æxli í vélinda, framundan væri uppskurður og hann gæfi því ekki kost á sér áfram til formennsku í Sjálfstæðisflokknum.

Þremur dögum síðar varð ljóst að ríkisstjórnin væri fallin. Jóhanna Sigurðardóttir tók við sem forsætisráðherra í minnihlutastjórn Samfylkingar og Vinstri grænna, sem Framsókn varði falli, en þar var kominn til skjalanna nýr formaður, Sigmundur Davíð Gunnlaugsson. Jóhanna varð síðan formaður Samfylkingarinnar, hennar tími var kominn. Og Bjarni Benediktsson tók við formennsku Sjálfstæðisflokksins.

En þrátt fyrir mannabreytingar í forystu flokkanna var áfram gjá milli þings og þjóðar. Fráfarandi ríkisstjórn hafði verið gagnrýnd fyrir aðgerðaleysi og fyrir að liggja á upplýsingum og það var einnig helsta gagnrýnin á ríkisstjórnina sem tók við í aðdraganda kosninga um vorið. Fyrir kosningar lofuðu til að mynda allir flokkar að mynda skjaldborg um heimilin, en ríkisstjórnin er enn gagnrýnd fyrir að ganga ekki nógu langt í þeim efnum, meðal annars af Hagsmunasamtökum heimilanna.

En mest var deilt um tvö mál á árinu, samningana um Icesave og umsókn um aðild að Evrópusambandinu. Útlit er fyrir að ríkisábyrgð Íslendinga á Icesave verði samþykkt á þingi með naumum meirihluta og atkvæði þriggja þingmanna réðu því að þingsályktunartillaga um að sækja um aðild að ESB var samþykkt 16. júlí.

Í þessum tveimur stóru málum hafa stjórnarflokkarnir beitt sér gegn þjóðaratkvæðagreiðslu, sem þó var eitt grunnstefið í gagnrýni á vinnubrögð stjórnmálamanna á „gamla Íslandi“. Að vísu stendur til að bera mögulegan aðildarsamning undir þjóðina, en sótt var um aðild að þjóðinni forspurðri. Sterk hreyfing er í þá átt, að Icesave-samningurinn verði borinn undir þjóðina, en 35 þúsund manns hafa skrifað undir áskorun þess efnis til forsetans. Enn er kvartað undan upplýsingaleynd og skorti á samráði. Og skoðanakannanir bera með sér að ekki hafi tekist að endurvekja traust þjóðarinnar – gjáin er á sínum stað.