Þvingað faðmlag

Eftir Kristján Jónsson

kjon@mbl.is

Kannski fjölgar risaveldunum næstu áratugina, Indland verður senn fjölmennasta ríki heims og þar er mikill hagvöxtur eins og í Kína. Brasilíumenn eru nær 200 milljónir og miklar olíulindir hafa fundist í lögsögunni. En Kína hefur þegar stigið fram á sviðið og aldrei hefur það verið jafn ljóst og á árinu sem er að líða. Tvípóla heimur tveggja risavelda er að fæðast á ný, hversu lengi sem hann varir.

Kínverjar hafa jafnt og þétt styrkt stöðu sína, þeir stóðu betur af sér fjármálakreppuna alþjóðlegu en Vesturveldin, amk. í bili, hagvöxtur er aftur kominn á skrið og þeir eiga gríðarlegan forða af dollurum og bandarískum ríkisskuldabréfum. Risaveldin tvö eru því háð hvort öðru, ef hrun yrði í efnahag annars myndi það lenda með braki og brestum á hinu.

Nýja heimsveldið reynir að tryggja sér olíu og ýmis hráefni í Afríku með stefnu sem um margt minnir á gamla nýlendustefnu Evrópuríkjanna. Hvað verður gengið langt til að vernda þessa hagsmuni? Kína er ekki lýðræðisríki og margs konar óánægja fær ekki útrás í kosningum eins og á Indlandi eða í vestrænum ríkjum. Mörg þjóðarbrot una illa sínum hag, á hverju ári er einnig efnt til tugþúsunda ólöglegra verkfalla og mótmæla, víða fara hrokafullir embættismenn sínu fram og hunsa fyrirmæli frá Peking. Hu Jintao forseti og menn hans lifa í stöðugum ótta við að ókyrrðin breiðist út og þeir missi stjórn á atburðarásinni.

Vandi lýðræðisríkja er að þau vilja fórna miklu til að fá Kínverja og Rússa í lið með sér í baráttu gegn ögrunum Norður-Kóreumanna, kjarnorkudraumum Írana, kreppu og loftslagsvanda en hafa um leið áhyggjur af stöðu mannréttindamála. Þau vilja líka, hvert um sig, vera viss um að fá aðgang að kínverskum mörkuðum. Ráðamenn í Peking nota hiklaust viðskiptalegar refsingar gegn ríkjum sem ekki makka rétt, stefnan ber árangur og þess vegna halda þeir að sjálfsögðu áfram á sömu braut.

Búrma og Simbabve eru réttilega fordæmd en Bandaríkin segja nú að tekið verði á brotum Kínverja og Rússa með „lágværum samræðum“ sem merkir m.a. að mál Tíbeta og Uighura verða að mestu hundsuð. Danir og Frakkar létu á árinu undan kröfum Kínastjórnar um að draga ekki taum Dalai Lama, hann fær varla að hitta oftar ráðherra á ferðum sínum til landanna.

Obama og loforðin

Margir biðu spenntir eftir því að sjá hvernig Barack Obama fylgdi eftir kosningaloforðum sínum á sviði utanríkismála. Fyrsta aðgerðin, strax eftir embættiseiðinn 20. janúar, var að gefa fyrirheit um lokun Guantanamobúðanna. Forsetinn hefur lagt sig fram um að nýta sér vel þann mikla meðbyr sem hann hafði á alþjóðavettvangi vegna litarhaftsins og þess að hann var ekki George W. Bush. Í ræðu í Kaíró reyndi forsetinn að fá múslíma til að hætta að líta á Bandaríkin sem óvin. Mýktin réði ríkjum, hann bauðst til að ræða beint við leiðtoga Írans og hætti við að að reisa gagnflaugakerfi í Austur-Evrópu vegna harðrar gagnrýni Rússa sem álítu að flaugunum væri beint gegn sér.

En um leið uppskar Obama gagnrýni vinaþjóða í Austur-Evrópu sem fannst að verið væri að fórna þeim eins og peði til að blíðka rússneska björninn. Og margir urðu fyrir áfalli þegar forsetinn tók við friðarverðlaunum Nóbels og notaði tækifærið til að segja að stundum væru stríð réttlát. Enn er óljóst hvort Obama tekst að bæta stöðuna en sem stendur dvína vinsældir hans stöðugt heima fyrir.

Hér hefur aðeins verið fjallað um stjórnmálavafstur. En í fyrsta skipti í sögunni sigldu vöruflutningaskip frá Austur-Asíu til Evrópu norðausturleiðina svonefndu, þ. e. norðan við Síberíu. Ef spár um hlýnun rætast gætu orðið straumhvörf í siglingum vegna þess að það er svo mikla styttra (og því ódýrara) að fara um norðurhjara en Súesskurð eða suður fyrir Afríku. Og byltingarkenndar tækniframfarir gætu á augabragði gerbreytt umræðum um gróðurhúsaáhrif, baráttu gegn hryðjuverkum og hungur í heiminum. Spádómar um heimsendi rætast enn sjaldnar en hinir.