Finnbogi Guðmundsson

Ég kynntist Finnboga Guðmundssyni ekki persónulega fyrr en hann var kominn um fertugt. Tilviljun réð því að við hófum þá nærri samtímis störf á sama vettvangi. Finnbogi var skipaður landsbókavörður haustið 1964, en ég hóf um vorið störf í Háskólabókasafni. Sú hugmynd hafði þá verið uppi um árabil að sameina þessi tvö höfuðsöfn þjóðarinnar á vettvangi fræða og rannsókna og reisa þeim sameinuðum nýja byggingu í nágrenni við Háskóla Íslands. Finnbogi studdi þessa fyrirætlun af einurð frá fyrsta degi, og þar með má segja að hafist hafi náið samstarf okkar og stofnana okkar, sem stóð fulla þrjá áratugi, eða þar til hann lét af embætti haustið 1994, en þá var líka opnun hinnar nýju stofnunar á næsta leiti.

Fyrir hálfri öld eða svo var það miklu fátíðara en síðar varð að stofnanir á vegum ríkisins væru sameinaðar. Við sem gerst þekktum til vorum þó ekki í vafa um að heppilegast væri að sameina kraftana. Hygg ég að fáir verði til að andmæla því nú að rétt hafi verið stefnt með ályktun Alþingis í þessa veru 1957. Undirbúningur framkvæmdar hófst þó ekki fyrr en undir 1970, og loks var byrjað að byggja í ársbyrjun 1978. Vegna dræmrar fjármögnunar drógust þó lyktir málsins úr hófi, og er hér ekki rúm til að rekja þá sögu. En á þessum árum urðu stórfelldar framfarir í beitingu hvers konar tækni við rekstur bókasafna, og því var á framkvæmdatímanum hægt að laga hina nýju byggingu að þeim breyttu aðstæðum. Má það vissulega teljast lán í óláni. Allir þekkja þá glæsilegu byggingu sem reis á Melunum og hefur skapað starfseminni forsendur til að veita þá forystu á sínu sviði sem til var ætlast.

Á öndverðum starfsferli okkar Finnboga var að hefjast þátttaka Íslands í norrænu samstarfi bókasafna. Í því samhengi er mér minnisstæð ferð sem við fórum á ráðstefnu í Þrándheimi árið 1974. Gerðum við hana að dálítilli fjölskylduferð í leiðinni. Þá kynntumst við hjónin fyrst að marki Kristjönu konu Finnboga, sem hann því miður missti alltof fljótt. Svo ólík sem þau hjón voru má segja að þau hafi bætt hvort annað upp, og glæsilegt var það heimili sem þau komu sér upp í hrauninu við Hafnarfjörð. Þar stundaði Finnbogi fræði sín þegar tóm gafst. Eftir hann liggja frumsamin rit, þýðingar, fjöldi greina og útgáfur, einkum fornrita. Hann ritstýrði Andvara um árabil og Árbók Landsbókasafns alla sína embættistíð, enda sá hann réttilega að slík útgáfa væri til þess fallin að styrkja hlutverk safnsins sem þjóðbókasafns.

Eftir að Finnbogi lét af störfum gaf hann sinni gömlu stofnun hluta af bókasafni sínu, og síðan allt safn sitt og skjalleg gögn þegar hann fluttist í Sunnuhlíð. En þar kom að hann vistaðist í Holtsbúð. Hann var eins og þá var komið mjög úr heimi hallur, en fagnaði innilega gömlum samstarfsmanni þá sjaldan hann leit inn. Ég er þakklátur Finnboga fyrir góð kynni og færi Helgu Laufeyju og öðrum aðstandendum hans samúðarkveðjur.

Finnbogi Guðmundsson gegndi embætti landsbókavarðar í þrjátíu ár, 1964-1994, og það er óvenjulegt að sami einstaklingur gegni slíku starfi svo lengi. Þau verkefni sem marka öðru fremur starfstíma Finnboga voru húsnæðismál Landsbókasafnsins og sameining Landsbókasafns og Háskólabókasafns í Þjóðarbókhlöðunni árið 1994. Frá því um miðja 20. öldina voru uppi hugmyndir um að sameina söfnin í eitt öflugt rannsóknabókasafn en forsenda þess var að tryggja þeim hæfilegt húsnæði. Þegar skipuð var byggingarnefnd Þjóðarbókhlöðunnar árið 1970 var Finnbogi skipaður formaður. Fyrsta skóflustungan var tekin 1978 og hornsteinn lagður 1981. En það teygðist á framkvæmdatímanum þar sem illa gekk að fjármagna verkefnið og húsið stóð lengi tómt. Upp úr 1990 voru tryggðar auknar fjárveitingar til byggingarinnar og var hún opnuð við hátíðlega athöfn 1. desember 1994. Um leið voru söfnin sameinuð undir heitinu Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn. Meðal annarra verkefna sem unnið var að í Landsbókasafni í tíð Finnboga voru skrár um efni safnsins. Íslenskur ritauki var jafnan birtur í Árbók Landsbókasafns, en var frá og með útgáfu ársins 1974 gefinn út sem sérstakt rit undir heitinu Íslensk bókaskrá. Fljótlega var hafist handa við að vinna skrána í tölvum og eftir að fyrsta gerðin af Gegni var opnuð 1991 voru þær færslur fluttar í kerfið þar sem þær eru enn í einhverri mynd. Þá má einnig nefna að ný lög um skylduskil til safna voru samþykkt á Alþingi 1977 en Finnbogi átti sæti í nefnd sem vann að gerð frumvarpsins. Finnbogi hélt tengslum við nýja safnið og starfsfólk þess og kom jafnan í afmæliskaffi 1. desember. Fljótlega eftir að undirrituð tók við embættinu hafði Finnbogi samband og erindið var að ánafna safninu bókasafn sitt og föður síns Guðmundar Finnbogasonar, eða eins og segir í gjafabréfinu „bókasafn tveggja fyrrverandi landsbókavarða“. Þá hefur Finnbogi einnig afhent handritasafninu ýmis gögn úr fórum föður síns. Finnbogi var embættismaður af gamla skólanum og rak Landsbókasafnið með sparsemi og ráðdeild. Hann lauk doktorsprófi í bókmenntafræði frá Háskóla Íslands 1961 og doktorsritgerð hans fjallar um Hómersþýðingar Sveinbjarnar Egilssonar. Meðfram landsbókavarðarstarfinu sinnti hann jafnan fræðistörfum, þýðingum, ritstjórn og útgáfu. Hann átti einnig sæti í samstarfsnefnd um upplýsingamál og í stjórnum félagasamtaka sem tengdust bókasöfnum eða fræðasviði hans. Fyrir hönd starfsfólks Landsbókasafns Íslands – Háskólabókasafns vil ég þakka Finnboga Guðmundssyni fyrir hans framlag til safnsins og þeirrar glæsilegu umgjarðar sem það býr við í dag, í Þjóðarbókhlöðunni. Við sendum ættingjum hans innilegar samúðarkveðjur.

Mér er ljúft og skylt að minnast Finnboga Guðmundssonar fyrrverandi landsbókavarðar, sem ég kynntist fyrst í námsvinnu í bókasafnsfræði á Landsbókasafni. Síðar fékk ég fasta stöðu við safnið 1972.

Finnbogi var mikill áhugamaður um nýtt og öflugra þjóðbókasafn og formaður byggingarnefndar Bókhlöðunnar frá 1970. Má fullyrða að án hans stuðnings hefði orðið þyngri róðurinn fyrir áhugamenn um sameiningu Háskólabókasafns og Landsbókasafns. Hann trúði því og treysti að það yrði mikil lyftistöng fyrir þjóðbókasafnið, sem lengi hafði verið fjársvelt og það á miklum verðbólgutímum, að komast í náið samstarf við okkar eina háskóla þá, Háskóla Íslands og þá fræðastarfsemi sem þar var og er stunduð.

Finnboga entist þó ekki starfsævin til að ljúka lokaáfanga sameiningarferlisins og kom því í minn hlut að vera sett forstöðumaður og koma að flutningunum síðustu 3 mánuðina áður en safnið var lagt niður og fólk úr Háskólabókasafni tók til við að tæma geymslur og skúmaskot Safnahúss af arfi fortíðar.

Finnbogi Guðmundsson var afkastamikill í skrifum alla tíð meðan heilsan entist. Frá honum kom fjöldi ritverka, bæði frumsamið efni og útgáfur bóka, m.a., fornrita og rita Guðmundar Finnbogasonar, og einnig var hann ritstjóri tímarita, þar af lengst Árbókar Landsbókasafns Íslands. Hann tók mikinn þátt í félagsstarfsemi, bæði hér á landi og í Vesturheimi og hélt alltaf sambandi vestur síðan.

Finnbogi þótti sérstaklega skemmtilegur ræðumaður og fræðari og minnast margir hans sem kynntust þeirri hlið. Starfsmönnum sínum í 30 ár á Landsbókasafni var hann velviljaður yfirmaður af gamla skólanum, sem vildi fara vel með það sem honum var trúað fyrir.

Að leiðarlokum vil ég segja að það var lærdómsríkt að kynnast honum og starfa með honum.

Aðstandendum hans og vinum sendi ég samúðarkveðjur. Hafi hann þökk.

Kveðja frá Þjóðræknisfélagi Íslendinga

Eftir síðari heimsstyrjöldina hófust nýir tímar í samskiptum Íslendinga við afkomendur íslenskra landnema í Vesturheimi. Ný tækni hafði þróast í samgöngum, fjarskiptum og myndatækni. Á þeim tímum mikilla umbrota fluttist dr. Finnbogi Guðmundsson til Winnipeg og starfaði þar sem prófessor í íslensku við Manitobaháskóla árin 1951-56. Á starfstíma sínum vestra vann Finnbogi ómetanlegt starf við að safna upplýsingum um fólk af íslenskum ættum í Kanada og Bandaríkjunum og skráði þær. Hann heimsótti landnemabyggðir Íslendinga víða um álfuna og árið 1955 fór hann í mikinn leiðangur ásamt Kjartani Ó. Bjarnasyni myndatökumanni. Kjartan tók mikið af ljósmyndum og einnig gerði hann kvikmyndir af Íslendingum fyrir vestan. Finnbogi færði Þjóðminjasafni Íslands þetta myndasafn þegar hann flutti aftur heim að vestan árið 1956. Þessar myndir og frásagnir Finnboga af kynnum sínum af Íslendingum vestra eru ómetanlegar heimildir um líf þeirra, starf og viðhorf til síns nýja lands og gamla landsins Íslands. Sem dæmi má nefna að þeir félagar, Finnbogi og Kjartan, heimsóttu Íslendingana í Spánskum Forki í Utah á hátíð þeirra til að minnast þess að 100 ár voru þá liðin frá því að fyrstu íslensku mormónarnir námu þar land. Kvikmynd af þessum atburði er hrein gersemi.

Finnbogi var í stjórn Þjóðræknisfélags Íslendinga í Vesturheimi 1952-56 og þegar hann sneri aftur heim var hann kjörinn í stjórn Þjóðræknisfélags Íslendinga á Íslandi og átti þar sæti í nokkur ár. Finnbogi var kjörinn heiðursfélagi í Þjóðræknisfélagi Íslendinga á aðalfundi 2007 og með því var honum vottuð virðing og færð þökk fyrir stórmerkilegt framlag til varðveislu á íslenskum menningararfi í Vesturheimi.

Blessuð sé minning Finnboga Guðmundssonar.

Finnbogi Guðmundsson er látinn.

Leiðir okkar lágu saman gegnum málefni Vestur-Íslendinga og bókmenntir þeirra.

Fyrst er að segja frá því 1982, er sameiginlegur vinur okkar, Kristjana Gunnars, nú stórskáld í Kanada, var hér í boði hans við að þýða kvæði eftir Klettafjallaskáldið Stephan G. Stephansson, af íslensku á ensku. Hitti ég þau þá á Landsbókasafninu.

Árið 2001 þáði hann síðan boð mitt um að flytja erindi um Stephan G. Stephansson, Klettafjallaskáld, hjá Vináttufélagi Íslands og Kanada, en hann var þá sjálfur með eigið Kanadafélag af bókmenntataginu í gangi.

Er þá fátt nefnt af kynnum okkar.

Hugblær Vestur-Íslendinga, eins og ég kynntist þeim á framhaldsnámsárum mínum í mannfræði, í Winnipeg í Kanada, á árunum 1978-1980, kemur fram í ljóði mínu Heimsreisuprósaljóði, í áttundu ljóðabók minni, Evrópuljóðum og sögum (2004). Vil ég vitna í brot af því hér, um leið og ég þakka kynnin við þennan heiðursmann.