Meta ekki fórnirnar við skógræktina

Fréttaskýring

Rúnar Pálmason

runarp@mbl.is

Með aukinni skógrækt hér á landi þrengir að búsvæðum mófugla því slíkir fuglar þrífast ekki í skóglendi. Töluvert hefur verið plantað af trjám í úthaga sem er mikilvæg búsvæði fuglanna. Íslenski úthaginn sé mófuglaland á heimsmælikvarða en sé þar ræktaður skógur eyðileggjast búsvæðin, segir Tómas G. Gunnarsson, fuglafræðingur og forstöðumaður Háskólaseturs HÍ á Suðurlandi.

Ríkið styrkir skógrækt um verulegar fjárhæðir. Byrjað var að veita ríkisfé til svonefndra héraðsskóga árið 1990 en áður hafði fé verið veitt til Fljótsdalsáætlunar og Nytjaskóga á bújörðum. Seinna tóku svonefnd landshlutaverkefni við. Frá 1990 til 2010 voru framlög ríkisins til Héraðsskóga og landshlutaverkefna ríflega sjö milljarðar króna, á verðlagi ársins 2009. Þessu til viðbótar koma m.a. framlög til Skógræktar ríkisins sem eru á þessu ári 412,5 milljónir.

Með auknu flatarmáli skóga mun mófuglum fækka en spörfuglum, af tegundum sem eru algengar á meginlandi Evrópu, mun fjölga.

Tómas G. Gunnarsson bendir á að á Íslandi séu tiltölulega fáar tegundir fugla en Ísland sé hins vegar gríðarlega mikilvægur varpstaður fyrir margar þær tegundir sem hér eru, þ.m.t. fyrir vaðfugla. Um 40% af heimsstofni spóa verpi hér á landi og um 50% af heimsstofni lóu og sendlings. Með því að ganga á stóra stofna minnki genafjölbreytileiki þeirra og þar með geta þeirra til að standast áföll. Þessar tegundir séu ennfremur tiltölulega fágætar á heimsvísu en spörfuglastofnarnir sem eru líklegir til að festa hér rætur flestir gríðarstórir.

Hið sama megi í raun segja um íslenska úthagann, opið kaldtemprað svæði. Hann sé einnig tiltölulega sjaldgæft búsvæði. Skógur sé á hinn bóginn útbreiddasta gróðursamfélag á norðurhveli jarðar.

Villta vestrið í skógrækt

Tómas bendir á að skógrækt hafi í upphafi verið hugsjónastarf og drifin áfram af ungmennafélagsanda. Nú sé hún að breytast í ríkisstyrktan landbúnað. Skógrækt sé ekki sérstök dyggð í sjálfu sér. „Hún er ekkert merkilegri eða ómerkilegri en önnur ræktun,“ segir hann. Skógrækt hafi veruleg jákvæð áhrif á líffræðilega fjölbreytni þar sem hún er notuð í landgræðslutilgangi á lítt grónu landi. Hekluskógar séu mjög gott dæmi en þar eru horfur á miklum ávinningi fyrir líffræðilega fjölbreytni með litlum tilkostnaði. Skógrækt á Íslandi sé á hinn bóginn síður en svo einskorðuð við lítt gróið land því mikið hafi verið plantað af trjáplöntum í mólendi og hálfframræst votlendi. Tómasi finnst hálfgert villta vesturs ástand ríkja í þessum efnum. Skógrækt sé drifin áfram af staðbundnum hagsmunum en fórnarkostnaður á landsmælikvarða sé ekki metinn, heldur aðeins mögulegur ávinningur. Hún njóti gríðarlegs velvilja og fái fjárframlög frá ríkinu og fyrirtækjum auk þess sem margir stundi mikla skógrækt í sumarbústaðalöndum.

Tómas vill að ákveðið verði á landsvísu hvar trjám verði plantað í verulegu magni og hvar ekki. Verulega skorti á að skipulagið hafi verið nægilega gott í þessum efnum og þótt ástandið hafi eitthvað skánað á allra síðustu árum sé það enn alls ekki nægilega gott. Þörf sé á rammaáætlun fyrir landnotkun á láglendi þar sem teknir eru til greina mikilvægir hagsmunir og skörun þeirra, t.d. landbúnaður af ýmsu tagi, náttúruvernd, frístundabyggðir iðnaður, o.s.frv. Viðamikil skógrækt eigi heima í slíku skipulagi.