Ríkið greiði olíufélögunum 1,5 milljarða króna til baka

Baksvið

Andri Karl

andri@mbl.is

Gallað regluverk varð til þess að Héraðsdómur Reykjavíkur felldi í gær úr gildi ákvörðun áfrýjunarnefndar samkeppnismála sem staðfesti að olíufélögunum ESSO, Olís og Shell bæri að greiða sekt til ríkissjóðs vegna ólögmæts samráðs á tímabilinu 1. mars 1993 til ársloka 2001. Íslenska ríkinu er með dómnum gert að greiða olíufélögunum til baka sektargreiðslurnar, alls um 1,5 milljarða króna.

Með dómi sínum féllst Héraðsdómur Reykjavíkur á aðalkröfu olíufélaganna sem töldu slíkan annmarka á málsmeðferðinni að ógilda bæri ákvörðunina. Í niðurstöðu dómsins er á það bent, að á seinni stigum frumathugunar samkeppnisyfirvalda hafi málið einnig verið til rannsóknar hjá lögreglu. „Þar sem um íþyngjandi ákvörðun var að ræða fyrir stefnendur, og ákvörðun sem varðaði verulega fjárhagslega hagsmuni, áttu stefnendur ótvíræðan rétt á að geta gætt hagsmuna sinna án þess að eiga það á hættu að upplýsingar þær er þeir veittu myndu rata á borð lögregluyfirvalda og vera notaðar gegn þeim þar. Við þessar aðstæður var andmælaréttur stefnenda lítils virði.“

Vísað í mál gegn forstjórum

Í niðurstöðunni er vísað til dóms Hæstaréttar sem verjendur olíufélaganna notuðu kröfu sinni til stuðnings. Um er að ræða dóm í máli ákæruvaldsins gegn forstjórum olíufélaganna vegna sama máls. Því var vísað frá dómi.

Í dómi Hæstaréttar er á það bent að engin fyrirmæli hafi verið um það í lögum hvernig skilja bæri á milli heimilda lögreglu til rannsóknar samkvæmt þeim og rannsóknar samkeppnisyfirvalda. Ekki hafi verið mælt fyrir um hvernig lögreglu bæri að haga rannsókn sinni væri mál til meðferðar hjá samkeppnisyfirvöldum og ósvarað hvort lögreglurannsókn mætti fara fram á sama tíma og rannsókn samkeppnisyfirvalda eða hvort gert væri ráð fyrir að hún fylgdi í kjölfarið.

Þá segir í Hæstaréttardómnum: „Verður að telja að þetta fyrirkomulag hafi ekki verið nógu skýrt um meðferð máls ef grunur vaknaði um að brotið hefði verið gegn lögunum, og var þar af leiðandi óskýrt hvernig með skyldi fara ef tilefni þætti til opinberrar rannsóknar jafnhliða meðferð samkeppnisyfirvalda og hvenær beita ætti refsiviðurlögum.“

Átti það meðal annars við um þá stöðu forstjóranna að taka þátt í viðræðum og samningum við Samkeppnisstofnun og veita henni upplýsingar, en fella á sama tíma á sig sök með því að málið var síðar tekið til refsimeðferðar.

Héraðsdómur telur að það sama eigi við í málinu á hendur fyrirtækjunum og bendir á, að í kjölfar umrædds dóms Hæstaréttar 16. mars 2007 voru gerðar breytingar á samkeppnislögum. Var meðal annars gerð sú breyting að refsiábyrgð fyrirtækja var afnumin og þannig komið í veg fyrir að fyrirtæki væru til rannsóknar á tveimur stöðum. „Átti því mál fyrirtækjanna einungis undir samkeppnisyfirvöld. Ef einstaklingar voru undir lögreglurannsókn var það eftir kæru frá samkeppnisyfirvöldum og var óheimilt að nota gögn frá þeim í þeirri lögreglurannsókn. Segja má að með þessum breytingarlögum sé búið að girða fyrir að sama staða komi upp aftur og var í máli þessu,“ segir í dóminum.

Þar sem héraðsdómur komst að þessari niðurstöðu bar að taka til greina kröfur olíufélaganna um að íslenska ríkið endurgreiði Keri hf., 495.000.000 króna, Skeljungi hf. 450.000.000 króna og Olíuverslun Íslands 560.000.000 króna.

Áfrýjað til Hæstaréttar

Í tilkynningu frá Samkeppniseftirlitinu sem send var út í gær segir að ekki sé hægt að fallast á niðurstöðu héraðsdóms. Olíufélögin hafi öll í raun og veru komið að umfangsmiklum andmælum, bæði skriflega og munnlega, fyrir samkeppnisráði og áfrýjunarnefnd samkeppnismála.

Þá hafi ekki verið bent á hver þau sjónarmið voru sem félögin vildu koma að í málinu til viðbótar en gátu ekki vegna. Auk þess séu aðstæður gjörólíkar í málinu á hendur forstjórunum. Af þessum sökum, og fleirum, verður dóminum áfrýjað til Hæstaréttar.

Gísli Baldur Garðarsson, stjórnarformaður Olís, sagði félagið ánægt með niðurstöðu dómsins en vildi að öðru leyti ekki tjá sig.