Óverðtryggð lán í boði hjá ÍLS í lok sumars

Björn Jóhann Björnsson

bjb@mbl.is

Íbúðalánasjóður (ÍLS) undirbýr nú upptöku óverðtryggðra lána og að sögn Sigurðar Erlingssonar, framkvæmdastjóra sjóðsins, er stefnt að því að geta boðið upp á slík lán í lok sumars. ÍLS hefur aðallega boðið verðtryggð lán til þessa en heildarstaðan á þeim var 626 milljarðar króna til einstaklinga í árslok 2011, borið saman við rúma 606 milljarða króna árið áður.

Þær upplýsingar sem fram komu í Morgunblaðinu í gær, upp úr svari efnahags- og viðskiptaráðherra við fyrirspurn á Alþingi, benda til að fasteignaskuldir landsmanna hafi aukist á síðasta ári, sér í lagi óverðtryggð lán. Á sama tíma hafa verðtryggð lán einnig aukist, sem og verðbætur. Í svari ráðherra voru eingöngu tölur frá bönkum og lífeyrissjóðum en Íbúðalánasjóð og LÍN vantaði þar inn í.

„Heilt á litið hafa skuldirnar lækkað um 200 milljarða króna síðan þær náðu hámarki. Að miklu leyti má skýra það með þeim endurútreikningi sem hefur átt sér stað. Önnur endurskipulagning, eins og 110% leiðin, hefur einnig haft einhver áhrif,“ segir Þorvarður Tjörvi Ólafsson, hagfræðingur á hagfræði- og peningasviði Seðlabankans, um þær upplýsingar sem fram koma í svari efnahags- og viðskiptaráðherra. Hann segir skýringuna á þessari þróun einnig geta verið þá að margir hafi verið að fara úr gengistryggðum lánum yfir í óverðtryggð.

Sambland af tvennu

Þorvarður Tjörvi tók nýverið saman skýrslu, ásamt Karen Á. Vignisdóttur hagfræðingi, um skuldastöðu heimilanna fyrir og eftir hrun. Hún sýndi m.a. að í lok árs 2010 voru um 37% skuldsettra húseigenda í skuldavanda og tíundi hver var bæði í greiðslu- og skuldavanda. Í skýrslunni var tímabilið 2007-2010 tekið fyrir og á þeim tíma hækkuðu fasteignaskuldir landsmanna um 75%.

Þorvarður Tjörvi segir skuldavandann vera sambland af tvennu. Í fyrsta lagi hafi orðið gríðarleg skuldsetning á árinu 2007 og fyrstu mánuðum 2008, sérstaklega í gengisbundnum lánum, sem hafi reynst heimilunum ansi dýrkeypt. Í öðru lagi megi skýra þróunina með þeim áföllum sem dundu yfir í kjölfarið, þ.e. bankahruninu, aukinni verðbólgu og veikingu krónunnar.

„Heimilin eru að glíma við tvenns konar vanda. Annars vegar er það greiðsluvandi, þar sem fólk hefur ekki tekjur til að standa bæði undir greiðslubyrði og lágmarksframfærslu. Hins vegar er það skuldavandi, þar sem fólk skuldar meira en það á. Að okkar mati er greiðsluvandinn meira aðkallandi, hann er líklegri til að koma fólki í þrot. Verst staddir eru þeir sem bæði eru í greiðslu- og skuldavanda. Við höfum bent á að tveir hópar virðast standa uppúr hvað þetta varðar, annars vegar barnafjölskyldur með millitekjur og hins vegar tekjulágir einhleypingar. Ein leið til að koma til móts við að minnsta kosti fyrri hópinn er að beita barnabótum, sem gæti reynst barnafjölskyldum mikil aðstoð. Þessi hópur fær nær engar barnabætur í dag.“

Hann segir skuldavandann í flestum tilvikum vera tímabundinn, þar sem fólk geti staðið undir greiðslubyrði og beðið eftir því að húsnæðisverð hækki og skuldir lækki. „Það er ekkert nýtt fyrir Íslendinga að vera um tíma í neikvæðri eiginfjárstöðu,“ segir hann og bendir á að ýmislegt hafi verið gert til að koma til móts við fólk í skuldavanda, eins og með 110% leiðinni og endurreikningi lána. Þetta hafi hins vegar komið tekjuhærra fólki meira til góða en hinum tekjulægri.