Jerry vill alls ekki láta beygja sig

Fréttaskýring

Kristján Jónsson

kjon@mbl.is

Allt sem ekki er bannað er leyft er stundum sagt með vonarhreim í röddinni. Mannanafnanefnd hefur á árinu hafnað beiðni um að skrá bókstafinn X sem millinafn, einnig var bannað að nota Pedro með o í endann, hins vegar er leyft að nota Pedró. Ástæðan er m.a. að þá er búið að laga nafnið að íslenskum ritreglum, sama á við um Baltasar með s-i, þar má ekki vera z. Nafnið Jerry hlaut ekki náð en Aría, Issi, Kali, Kæja, Heisi, Geirhjörtur og Villimey stóðust lagakröfur.

Þótt lögin séu ekki jafn ströng og fyrir nokkrum áratugum eru settar skorður, þær eru þó ekki jafn miklar og í sumum öðrum löndum, t.d. Danmörku. Þar í landi segja yfirvöld að léleg dómgreind foreldra megi ekki verða til þess að saklaus börn verði að burðast með fáránleg nöfn og sæta jafnvel einelti fyrir vikið. Bandaríkjamenn takmarka frelsið í sumum sambandsríkjum, ekki má gefa barni nafn sem þykir dónalegt eða getur ýtt undir rasisma og ofbeldi. Nýlega var foreldrum bannað að nefna barnið sitt Adolf Hitler.

Sumar óskirnar hérlendis á síðustu árum hafa verið sérkennilegar og hafa samt fengið grænt ljós, nöfn eins og Ermenga og Elvis. En stundum koma upp vafamál.

X aldrei í upphafi orðs

„Ritháttur millinafnsins X getur ekki talist í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls enda er bókstafurinn x ekki ritaður í upphafi orðs í íslensku,“ segir meðal annars í forsendum mannanafnanefndar um X. Hún fékk málið til úrskurðar eins og venjan er þegar Þjóðskrá Íslands vísar til hennar umbeðnum nöfnum sem ekki finnast á mannanafnaskrá. Beiðninni um að mega skrá hjá Þjóðskrá millinafnið X var hafnað.

Um mannanafnanefnd gilda ákvæði laga frá 1996. Innanríkisráðherra skipar nefndina til fjögurra ára í senn að fengnum tillögum heimspekideildar Háskóla Íslands, lagadeildar Háskóla Íslands og Íslenskrar málnefndar. Ekki er hægt að áfrýja úrskurðum mannanafnanefndar, þeir hafa síðustu árin verið um eitt hundrað á ári.

X er sem fyrr segir ekki leyft sem millinafn en hvað ef einhver vill nota annan bókstaf, heita J eða S?

Fara einfaldlega eftir lögum en ekki eigin smekk

Ágústa Þorbergsdóttir, formaður mannanafnanefndar, segir að þá þyrfti að láta reyna á lögmæti nafnsins með annarri umsókn.

„Smekkur okkar eða viðhorf í nefndinni skiptir ekki nokkru máli, okkar hlutverk er einfaldlega að fara eftir lögum frá Alþingi,“ segir Ágústa. „Ég get verið sátt við nafn eða ósátt, það skiptir engu, lögin ráða. Við forðumst í lengstu lög að tjá okkur um einstök mál, vegna þess að það getur verið svo viðkvæmt. En það er umhugsunarefni að X hefur auðvitað margs konar merkingu. Það getur verið ígildi undirskriftar og líka þýtt „óþekktur aðili“, þetta er því mjög óæskilegt sem millinafn.

Talverður hluti af óvenjulegustu umsóknunum snýst ekki um nafngiftir ungra barna heldur er um að ræða fullorðið fólk sem vill bæta við nafni eða skipta um nafn. En það er engin ástæða til að fá skráð í þjóðskrá eitthvert nafn sem maður gengur undir í vinahópi. Listamenn segjast stundum vilja fá sitt nafn inn á skrána. En þá geta allir fengið það nafn skráð á sig og hver er þá sérstaða listamannsins orðin? Kannski ættu þeir frekar að sækja um einkaleyfi á nafninu!“

Hún segir að lög um nafngiftir hafi verið sett í flestum löndum í kringum okkur. Hér á landi séu þau ströng varðandi rithátt en lögin hafi að öðru leyti verið rýmkuð verulega 1996. „Nú er ekki lengur krafist að nöfn séu af íslenskum stofni, rótin sé innlend, nóg er að þau geti tekið íslenskri beygingu.“