Kátt er á jólunum, koma þau senn,
– þá munu upp líta Gilsbakkamenn,
upp munu þeir líta og undra það mest,
úti sjá þeir stúlku og blesóttan hest.
Í tímaritinu Huld, sem út kom á síðasta áratug 19. aldar, segir um kvæði þetta, að úr því kunni margir enn heila kafla, meira og minna, um land allt, og er haft sem vöggukvæði, enda segi svo í eptirmála við eina uppskriptina: „Fylgir sá kraptur kvæði þessu, að varla er svo rellótt barn, að ekki huggist það og hlýði á með mesta athygli, ef það er kveðið við það af sönglærðum manni og eptir rjettum söngreglum.“ Ég veit dæmi þess, að enn í dag hefur sá siður haldist í fjölskyldum að Gilsbakkaþula sé sungin á jólum, – og er þá áhersla lögð á, að hana verði að syngja undir réttu lagi!
Það hafa margir spreytt sig á að yrkja um jólin og sumir hafa fyrir sið að láta nýja vísu fylgja jólakortum ár hvert. Sigurður Sigurðsson dýralæknir yrkir:
Gleðilega og góða tíð
gefi oss á jólunum
hann sem ávallt ár og síð
endaveltir pólunum.
Eins og flestir vita er Sigurður mikill kvæðamaður, kann ótal stemmur og kveður þær á góðum stundum. Um fjögurra vetra dótturson sinn yrkir hann og fellur línuskipting orðanna vafalaust að hljómfalli og hrynjandi stemmunnar:
Litli Dagur, litli Dagur
ljós og fagur
logar af kæti,
logar af kæti,
léttur á fæti
sínum,
enginn betri,
enginn betri
er á setrum mínum.
Stephan G. Stephansson orti jólavísu til föður dáins drengs:
Þó að jóla fró og frið
fjörs og lífs við höfum
þeir munu búa betra við
sem blunda niðrí gröfum.
Og að síðustu fylgir Jólavísa Jóns Þorsteinssonar á Arnarvatni með jólakveðjum til lesenda Vísnahorns:
Nei, hér er þá dálítil hjörð á beit
og hjarðsveinn á aldri vænum. –
Í hverri einustu Íslands sveit
og afkima fram með sænum
nú stendur hún jólastundin há
með stjörnuna yfir bænum.
Halldór Blöndal
halldorblondal@simnet.is