Viðtal
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Frásögn Höllu Vilhjálmsdóttur leikkonu í Morgunblaðinu um sl. helgi af ferð hennar og tveggja félaga á hæsta tind Ameríku, Aconcagua í Argentínu, nokkru fyrir jól vakti mikla athygli. Tindurinn er nær 7.000 metrar að hæð. Halla er ung og vel þjálfuð en sagðist ekki hafa haft neina reynslu af fjallaklifri og farið án aðstoðar þjálfaðra leiðsögumanna. Ferðin hefði verið geysilega erfið en gengið vel.
En er skynsamlegt að fara í slíka ferð án þess að vera í fylgd þjálfaðra leiðsögumanna? Annar Íslendingur, Andri Kristinsson, veiktist illa í göngu á fjallið en hefur nú náð sér. Hann minnir óvant fólk á að Aconcagua sé varasamt og dauðsföll í hlíðum þess fleiri en á nokkrum öðrum, þekktum fjöllum. Hann var sjálfur hætt kominn og nokkrum dögum síðar dóu tveir menn í fjallinu þegar þeir fengu sama sjúkdóm og hann: háfjallalungnabjúg.
Andri er þrítugur nemi í viðskiptafræði við Stanford-háskóla í Kaliforníu, mjög hraustur og þaulvanur fjallamaður. Hann hefur m.a. klifið Mt. Whitney í Bandaríkjunum og Kilimanjaro í Austur-Afríku, síðastnefnda fjallið er um þúsund metrum lægra en Aconcagua. Hann fór sjálfur með hópi til Argentínu í desember í fyrra með heimsþekktu, alþjóðlegu fyrirtæki fjallaleiðsögumanna, Alpine Ascents. Í hópnum voru um 10 Bandaríkjamenn auk Andra.
Ekki tæknilega erfitt fjall
„Veðrið var yfirleitt í lagi en það er mjög breytilegt, suma dagana var alveg brjálað veður en svo lægði og þá héldu menn áfram,“ sagðí Andri. „Fjallið er í sjálfu sér ekki hættulegt, það þarf ekki mikinn tæknilegan búnað en gangan er líkamlega mjög þreytandi. Sumir fara upp með lítinn og lélegan búnað og oft gengur það ef veðrið er gott. En svo geta hlutirnir breyst á svipstundu og það er ástæðan fyrir því að svona margir hafa látið þarna lífið gegnum árin.Við vorum komnir í um 4.200 metra hæð, í grunnbúðirnar, þegar ég fékk háfjallalungnabjúg sem var ansi svekkjandi af því að ég hef farið töluvert hærra áður og hraðar upp. En kannski má segja að það hafi komið sér vel að fá þetta svona snemma vegna þess að þegar maður er kominn nokkru hærra upp í fjallið eru aðstæður orðnar lífshættulegar ef maður veikist. Þá er ekki hægt að senda björgunarþyrlu. Þær komast ekki nógu hátt, ekki hægt að lenda og langt að fara ef reynt er að bera mann niður í búðirnar þar sem ýmis hjálpartæki eru til staðar.“
- Hvernig lýsti þetta sér?
Ég var svo heppinn að það var búið að ákveða hvíldardag sama dag, annars hefði ég haldið ótrauður áfram, þrátt fyrir þreytu eftir fjögurra daga göngu. En við áttuðum okkur á því að eitthvað var að og töluðum við lækni sem var sjálfboðaliði í grunnbúðunum. Hann athugar hjartslátt, blóðþrýsting, súrefnið og allt þetta en segir svo strax: Þú ert með háfjallalungnabjúg og verður að fara strax niður aftur.“
Fékk súrefni, stera og Viagra!
Þetta er sá sjúkdómur sem dregur flesta háfjallamenn til dauða. Ég fékk strax súrefni og það var sprautað í mig sterum, ég fékk líka eina Viagratöflu til að koma blóðinu af stað! Þetta er víst eitthvert háfjallabragð sem þeir nota. Síðan var kallað á þyrlu vegna bráðatilfellis og ég fluttur umsvifalaust niður.“Andri segir þessa reynslu hafa vakið sig til umhugsunar um hætturnar, hann hafi farið í alls konar ferðir og ekki verið mikið að velta veikindum fyrir sér. „Ég er ungur og hraustur og lendi samt í þessu. Og svo heyri ég að tveir menn frá Oregon hafi dáið þarna á fjallinu fáeinum dögum seinna úr sömu veiki. Annar þeirra dó í fanginu á leiðsögumanni sem var með hópnum okkar á undan. Hann er mjög reyndur og var með ýmis lyf og tól í leiðangrinum. Hann var að reyna að sprauta í manninn sömu sterunum og ég fékk en maðurinn lést í höndunum á honum.
Þetta er óhugnanlegt, ég ætla samt ekki að hætta fjallgöngum og hvet alla til að stunda þær. En það er ágætt að menn viti vel hvað þeir eru að gera og notist við góða leiðsögumenn með réttan búnað og fjarskiptatæki,“ segir Andri Kristinsson að endingu.
EINKENNI HÁFJALLAVEIKI
Þolum hæðina misvel
Háfjallaveiki er einstaklingsbundin og margt sem bendir til þess að erfðir komi þar við sögu, fólk þoli hæðina misvel. Alvarleg tilfelli af háfjallaheilabjúg geta beinlínis skert dómgreind og þannig ýtt undir slys. Háfjallalungnabjúgur (HAPE), þegar vatn safnast í lungu, er ásamt háfjallaheilabjúg (HACE) lífshættulegt ástand sem auðveldlega getur dregið hraust fólk í góðri þjálfun til dauða. Auk mæði fylgir þessu máttleysi og hósti sem getur verið blóðugur. Einkenni almennrar háfjallaveiki eru vægari, oftast höfuðverkur, svefn- og sjóntruflanir og meltingaróþægindi.Háfjallabjúgur veldur ekki varanlegum skemmdum ef fólk fær hjálp en allir geta fengið veikina. Miklu skiptir að hækka sig ekki of hratt.
Við göngu á Kilimanjaro (tæpir 6.000 m) er talið að allt að 40% sjúklinga fái slæma eða væga háfjallaveiki. Tíðni HAPE og HACE sé í kringum 4% þegar komið er yfir 4.000 m, tíðnitölurnar eru þó á reiki. Tómas Guðbjartsson segir það eins og „rússneska rúllettu“ að gera Aconcagua, sem er nær 7.000 metrar, að frumraun sinni í fjallgöngu.
Veikin er lúmsk, getur fyrst líkst smákvefi. Vandi fjallgöngumanna í hóp er að ef einn verður lasinn reynir hann gjarnan að pína sig áfram til að tefja ekki fyrir hinum. Hann fær því ekki þann tíma sem hann þarf til að aðlaga sig aukinni hæð og getur orðið lífshættulega veikur. En mestu skiptir, segir Tómas, að allir komist upp og aftur niður án þess að verða fyrir skakkaföllum. kjon@mbl.is
Háfjallaveiki er dauðans alvara
• Formaður Félags íslenskra fjallalækna hefur rannsakað háfjallaveikina
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Tómas Guðbjartsson læknir er heimsþekktur fyrir að taka þátt í að græða nýjan barka í mann frá Erítreu, fyrstu aðgerð af því tagi í sögunni. En hann er líka mikill áhugamaður um fjallaklifur og er formaður Félags íslenskra fjallalækna [sem þeir skammstafa í gríni Fífl!].
Tómas ritaði fyrir nokkrum árum í Læknablaðið grein ásamt Gunnari Guðmundssyni um háfjallaveiki, lungnabjúg og heilabjúg, sjúkdóma sem geta herjað á fjallamenn. Hann veitti Andra Kristinssyni ráðgjöf um jólin áður en Andri fór aftur til Kaliforníu eftir hátíðar.
Tómas hefur ekki sjálfur gengið á Aconcagua en segir alþekkt hve hættulegt það sé. Fyrirtæki sem selji ferðir á fjallið séu misjöfn og hugsi sum mest um að græða peninga en síður um að vanda undirbúning og leiðbeina fólki með réttum upplýsingum.
„Háfjallaveiki er dauðans alvara, sérstaklega þegar komið er í svona mikla hæð, 4.000 metra og ofar,“ segir Tómas. „Súrefnismagnið í andrúmsloftinu minnkar í veldisfalli, minnkar mjög hratt. Tindur Kilimanjaro er um 6.000 metrar, þar er magnið kannski 50% af því sem er við sjávarmál en á tindi Everest, sem er um 8.800 metrar, aðeins um 30%. Munurinn á Aconcagua og Kilimanjaro er um þúsund metrar, bara ein Esja, segja menn en átta sig ekki á því hvað súrefnismagnið er miklu minna. Oft taka menn þrjár vikur til að ganga á Aconcagua sem segir allt um það hvað menn þurfa að undirbúa sig vel og laga sig að hæðinni.“
Sjálfur gekk Tómas á Kilimanjaro 2007 með nokkrum félögum sínum, hann fékk svonefnda almenna háfjallaveiki en þeir háfjallalungnabjúg og háfjallaheilabjúg. Eftir þessa reynslu hafa þeir stundað rannsóknir á þessum sjúkdómum í Ölpunum og víðar.
„Við Gunnar skrifuðum greinina í Læknablaðið til þess að fræða bæði lækna og almenning um þessi mál,“ segir Tómas. „Stóri hópurinn [sem þarf að ná til] er fólk sem fer á skíði í Colorado, þar fara lyfturnar í yfir þrjú þúsund metra hæð. Fólki verður kannski illt í maga og heldur að það hafi drukkið of mikið rauðvín kvöldið áður. En óþægindin eru einkenni háfjallaveiki, fólk er bara ekki nógu meðvitað um einkennin.
Svo eru það auðvitað hinir sem eru að reyna sig við þessi háu fjöll. Þeir eru í mestu hættunni á að verða alvarlega veikir.“
Til baka
Leita í greinasafni
Prenta grein
