Flökkusaga um fyrirheitna landið

Baksvið

Rúnar Pálmason

runarp@mbl.is

Þegar par frá Króatíu sótti um hæli á þriðjudaginn höfðu alls 45 Króatar sótt um hæli hér á landi frá því í lok nóvember, samkvæmt upplýsingum félagsþjónustu Reykjanesbæjar. Það hefur aldrei áður gerst að svo stór hópur frá einu landi sæki um hæli hér á landi, hvað þá á svona stuttum tíma.

Tveir Króatar sem voru meðal þeirra fyrstu sem komu segja að þeir hafi valið Ísland vegna þess að landið væri friðsælt. Eftir að þeir komu virðist sem sú saga hafi komist á kreik meðal serbneska minnihlutans í borginni Vukovar og nágrenni að Ísland væri „fyrirheitna landið“. Hér biði hælisleitenda frá Króatíu lyklar að bíl, íbúð og vel launuð vinna sama dag og þau koma.

Króatarnir tveir komu hingað með eiginkonum sínum og börnum í lok nóvember. Það var síðan í janúar sem fleiri Króatar komu og sóttu um hæli og straumurinn hefur verið nokkuð stöðugur síðan.

Í samtali við Morgunblaðið í gær lögðu mennirnir áherslu á að þeir hefðu ekkert með komu annarra Króata að gera. Raunar telja þeir að hælisbeiðnir frá svo mörgum Króötum í einu geri það að verkum að möguleikar þeirra á að fá hæli hafi stórlega minnkað. Stjórnvöld muni einfaldlega setja alla Króata undir sama hatt og synja öllum um hæli. Hugsanlega hafi upplýsingar um að hér væri gott að sækja um hæli borist til Króatíu frá einhverjum þeirra sem komu í janúar.

Um Búdapest og Ósló

Mennirnir eru af serbneskum ættum. Þeir eru króatískir ríkisborgarar en eiginkonur þeirra eru serbneskir ríkisborgarar. Samtals eru börnin þrjú og eitt á leiðinni. Þeir vildu ekki koma fram undir nafni því þeir óttast að það hefði slæmar afleiðingar fyrir fjölskyldur þeirra ef það spyrðist að þeir hefðu sótt um hæli á grundvelli mismununar og ofsókna í Króatíu.

Fólkið bjó í þorpi skammt frá Vukovar sem liggur að landamærunum að Serbíu. Þaðan fóru þau Búdapest og síðan til Ósló og loks til Íslands. „Þetta er ódýrasta flugleiðin,“ sagði annar þeirra. Fólkið kom til Íslands 28. nóvember og gaf sig fram á lögreglustöðinni við Hverfisgötu daginn eftir og sóttu um hæli.

Hann talar góða ensku en hinn talar enga ensku og því hafði hann orð fyrir þeim og túlkaði.

Hann segir að þau hafi yfirgefið Króatíu því þar hafi þau orðið fyrir miklu aðkasti og áreiti vegna þjóðernis síns. Hann tekur sérstaklega fram að þau hafi verið í vinnu, þótt launin hafi verið léleg, og vill að það komi skýrt fram þau sæki ekki um hæli á efnahagslegum forsendum.

Gegnsýrir samfélagið

Aðspurður segir hann að til lítils hefði verið að sækja um hæli í Serbíu eða flytja þangað. Þar sé litið á þá sem Króata og staða þeirra yrði óbreytt, auk þess sem þau gætu líklega ekki fundið vinnu. Þau hafi einnig hugsað um að fara til Noregs eða Svíþjóðar en þau hafi haft upplýsingar um að stjórnvöld þar myndu senda hælisleitendur til baka á innan við 30 dögum. Á Íslandi fengju þeir lengri tíma til að kynna mál sitt, a.m.k. hafi staðan verið sú þar til fleiri Króatar hafi af einhverjum orsökum ákveðið að koma hingað einnig.

Það er ekkert leyndarmál að spenna ríkir á milli þjóðarbrotanna í Króatíu. Mennirnir segja að Serbar og fólk af serbneskum ættum sé kallað ýmsum illum nöfnum á götum úti, börnum þeirra sé mismunað í skólakerfinu og erfitt eða ómögulegt sé að fá góða vinnu. Þetta hafi þeir upplifað á eigin skinni. Annar þeirra hefur fengið hótanir símleiðis um að barni hans verði rænt. Þá hafi börnin orðið fyrir einelti og ofbeldi í leikskólanum vegna þess að þau eru serbneskrar ættar en leikskólastjórnendur hafi lítið viljað gera til að stöðva það.

Sá sem hefur orð fyrir þeim sótti um hæli í öðru landi árið 1999 en flutti aftur til Króatíu árið 2008, eftir að hann kynntist núverandi eiginkonu sinni en sú hafði ekki dvalarleyfi í viðkomandi landi. Hann segir að við komuna til Króatíu hafi honum verið tjáð að hann yrði kærður fyrir liðhlaup og síðan þá hafi hann búist við að vera settur í fangelsi.

Mennirnir segja báðir að mismununin gegnsýri þjóðfélagið. Þegar þeir sæki um vinnu eða fari á sjúkrahús sé spurt um þjóðerni og þegar þeir segist vera Króatar en af serbneskum ættum fái þeir verri viðtökur en ella, það sé jafnvel hlegið að því að þeir skuli reyna. Serbar bera öðruvísi nöfn en Króatar og annar þeirra segir frá því að hann hafi eitt sinn kallað á eftir syni sínum úti á götu, Króatar hafi heyrt að þarna væru Serbar á ferðinni, og í kjölfarið hafi fjölskyldan orðið fyrir aðkasti. Þeir benda á mótmælin í Vukovar í byrjun þessa árs gegn því að Serbar í Króatíu fengju að nota kýrillískt letur. Einnig sýna þeir ljósrit af frétt í dagblaði um veggjakrot með áletruninni „Drepum Serbana“ og tákni Ustasa, króatískrar hreyfingar sem barðist með nasistum í seinni heimsstyrjöldinni.

Vukovar skipar sérstakan sess í hugum Króata vegna þess hversu harkalega var barist um borgina og vegna fjöldamorða Serba á 260 Króötum þar. Mennirnir segja að reglulega séu haldnir viðburðir í Vukovar til að minnast þessara atburða og þá sé eins gott fyrir Serba að halda sig innandyra. Dæmi séu um að fólk úr serbneska minnihlutanum hafi orðið fyrir árásum.

Þeir segja að króatísk stjórnvöld þykist vernda serbneska minnihlutann til að spilla ekki möguleikum á inngöngu landsins í ESB. „En það er bara á pappírunum,“ segja þeir.

Spornað við mismunun

Ákvörðun Útlendingastofnunar í máli fólksins liggur fyrir; hvorki er fallist á beiðni um hæli né dvalarleyfi af mannúðarástæðum.

Í ákvörðun fyrir einn þeirra, sem Morgunblaðið hefur undir höndum, segir að það þekkist að fólk af serbneskum uppruna þurfi að þola mismunun af hálfu samfélagsins. Á undanförnum árum hafi hins vegar ýmis skref verið stigin til að sporna við þessu vandamáli, ekki síst vegna fyrirhugaðrar aðildar Króatíu að ESB. Yfirvöld virði almennt mannréttindi og hafi gripið til ýmissa aðgerða gegn mismunun og hatursglæpum. Niðurstaðan er sú að viðkomandi hafi hvorki orðið fyrir ofsóknum, í skilningi útlendingalaga, né „ástæðuríkan ótta“ við að verða ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis eða annars og falli því ekki undir skilgreiningar á flóttamanni.

Ákvarðanirnar hafa verið kærðar en kæra frestar ekki brottflutningi.