Jafnari hlutföll í fimm nefndum

Sviðsljós

Anna Lilja Þórisdóttir

annalilja@mbl.is

Ójafnt hlutfall karla og kvenna í nýskipuðum nefndum Alþingis er síður en svo nýtilkomið. Jafnréttisstofa benti t.d. síðustu ríkisstjórn á slíkan kynjahalla eftir þingkosningarnar 2009, en fékk lítil viðbrögð. Framkvæmdastjóri Jafnréttisstofu segir viðbrögð núverandi stjórnvalda við ábendingum þessa efnis vera talsvert jákvæðari en viðbrögð fyrri stjórnvalda voru. Formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins segir jafnréttislög ekki hafa verið brotin.

Ójöfn kynjahlutföll í nefndum Alþingis hafa verið til umræðu að undanförnu, sér í lagi vegna þess að engin kona situr nú í efnahags- og viðskiptanefnd.

Ýmist fleiri eða færri konur

Til samanburðar við nefndaskipan þessa þings var litið á nefndaskipan síðasta þings, 2012-'13, en upplýsingar um hana eru á vefsíðu Alþingis. Við þennan samanburð kom í ljós að hlutfallið á milli karlkyns og kvenkyns nefndarmanna er nú ójafnara en áður í þremur af átta nefndum Alþingis, mest er það í efnahags- og viðskiptanefnd þar sem hlutfall karla var áður 67% en er nú 100% og þá er hlutfall karla í utanríkismálanefnd 89%, en var 78% áður. Einnig hefur konum fjölgað á kostnað karla í velferðarnefnd og eru þær nú 89% nefndarmanna.

Aftur á móti er kynjahlutfallið jafnara í fimm nefndum nú, en var á síðasta þingi. Sem dæmi má nefna umhverfis- og samgöngunefnd, þar sem konum hefur fjölgað og það sama hefur gerst í atvinnuveganefnd. Þá eru fleiri karlar í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd nú en áður, þegar konur voru 67%, en eru nú 44%.

Gerðu athugasemd árið 2009

„Eftir kosningarnar 2009 skrifuðum við bréf til Alþingis þar sem við gerðum alvarlegar athugasemdir við skipun nefnda og bentum á að hún væri ekki í anda jafnréttislaganna. Við fengum svör frá einum lögfræðinga Alþingis þar sem sagði að þessi lög ættu ekki við um Alþingi,“ segir Kristín Ástgeirsdóttir, framkvæmdastýra Jafnréttisstofu. Lögin sem Kristín vísar til eru frá árinu 2008 og hún segir þau kveða á um að hlutfall annars hvors kynsins skuli ekki vera lægra en 40%, m.a. í þingnefndum.

Konur eru tæp 40% þingmanna. Er raunhæft í ljósi þess að gera þá kröfu að kynjahlutföllin séu jöfn?

„Alþingi á að reyna að vinna í anda laganna eftir því sem kostur er á, en auðvitað er það ekkert alltaf hægt. Til dæmis getur samsetning þingflokka verið misjöfn. Það eru tveir karlar og ein kona í þingflokki Pírata. Í þingflokki Sjálfstæðismanna eru sex konur, þar af eru tvær ráðherrar og ein formaður þingflokks. Svo getur sú staða komið upp að allir þingmenn flokks séu af öðru kyninu. Það segir sig sjálft að þá er ekki hægt að koma þessu við og svo er líka heimilt að beita undanþágum ef hlutlægar ástæður liggja fyrir, t.d. mikil sérþekking fólks á tilteknu sviði.“

Kristín segir viðbrögð stjórnvalda við gagnrýni Jafnréttisstofu og annarra jákvæðari en oft áður og eins er hún ánægð með hversu mikil umræða hefur skapast um málið og hversu margir hafa tekið þátt í henni. „Flestir þeir þingmenn, sem hafa tjáð sig um þetta, segja að þetta sé ekki nógu góð ásýnd á þinginu. Umræðan 2009 var ekki eins mikil og víðtæk og nú.“

Hvað er hægt að gera til að minnka líkurnar á því að nefndaskipan verði með þessum hætti í framtíðinni? „Þingflokksformennirnir gætu t.d. talað sig saman áður en kosið er í nefndir. Við höfum sent forseta Alþingis bréf þar sem við hvetjum þingið til að taka þetta mál upp. Nú er boltinn bara hjá þinginu,“ segir Kristín.

Nokkuð sérstök framganga

Ragnheiður Ríkharðsdóttir, þingflokksformaður Sjálfstæðisflokksins, segir nokkuð sérstakt að Jafnréttisstofa skuli fara fram með þessum hætti. „Alþingi er ekki að brjóta lög með þessum hætti, þó það sé æskilegt að hlutfall kynjanna í nefndum sé eins jafnt og hægt er. Þessi lög eiga við um þegar skipað er í stjórnir einkahlutafélaga.“

Að sögn Ragnheiðar fóru formenn þingflokkanna yfir nefndaskipan í gær. „Við skoðuðum hvort við gætum með einhverju móti breytt eða lagfært þennan kynjahalla sem er í einstökum nefndum og það verður skoðað,“ segir Ragnheiður.

Hvaða leiðir sjáið þið fyrir ykkur? „Að verklagið við skipan í nefndir verði með öðrum hætti. Eftir að þingflokksformenn hafi ákveðið nefndaskipan í samráði við formenn hvers flokks, þá fundi þeir og fari yfir nefndirnar áður en endanlega er gengið frá þeim. Komi mikill kynjahalli í ljós, þá væri hægt að bregðast við honum áður en tilnefnt yrði í nefndir. Ég held að þetta verklag væri vert að taka upp. Það er ljóst að við verðum að taka betur tillit til kynjahlutfalls. En það má samt ekki gleyma því að við röðun nefnda ræður líka reynsla og áhugasvið þingmanna. Það skiptir máli að hafa reynslu og áhuga á sviði þeirrar nefndar sem starfað er í. Þannig nýtur fólk sín best og hæfileikar þess sömuleiðis.“