[ Smellið til að sjá stærri mynd ]
Fréttaskýring Kristinn Ingi Jónsson kij@mbl.is Lífeyrissjóðir eru langstærstu hluthafar íslenska hlutabréfamarkaðarins, en þeir eiga að minnsta kosti 31% af hlutabréfum íslenskra félaga sem skráð eru í Kauphöll Íslands.

Fréttaskýring

Kristinn Ingi Jónsson

kij@mbl.is

Lífeyrissjóðir eru langstærstu hluthafar íslenska hlutabréfamarkaðarins, en þeir eiga að minnsta kosti 31% af hlutabréfum íslenskra félaga sem skráð eru í Kauphöll Íslands. Greiningardeild Íslandsbanka segir frá því í Morgunkorni að heildareign sjóðanna nemi um 123 milljörðum króna, en markaðsverð skráðra félaga, miðað við markaðsgengi í dagslok 4. júlí, nemi um 401 milljarði króna. Greiningardeildin tók saman upplýsingar um tuttugu stærstu hluthafa þeirra tíu íslensku félaga sem skráð eru á aðallista Kauphallarinnar, en Kauphöllin birtir þessar upplýsingar mánaðarlega.

Umfangsmiklir á markaði

Lífeyrissjóðir hafa verið mjög umfangsmiklir á hlutabréfamarkaði eftir hrun hans haustið 2008. Fjárfestingaþörf sjóðanna er gríðarleg, en sökum gjaldeyrishafta og fárra fjárfestingakosta eru ávöxtunarmöguleikarnir takmarkaðir. Hlutfall eigna sjóðanna í innlendum hlutabréfum er þó enn tiltölulega lágt á meðan hlutfall m.a. ríkisbréfaeigna hefur aukist verulega, eins og nánar er fjallað um til hliðar.

Lífeyrissjóður verzlunarmanna stærsti hluthafinn

Í dag er Lífeyrissjóður verzlunarmanna stærsti hluthafinn á hlutabréfamarkaðinum, en markaðsvirði eignarhlutar hans nemur 38,5 milljörðum króna. Greiningardeildin bendir á að lífeyrissjóðir megi ekki eiga meira en 15% í einstöku félagi og er Lífeyrissjóður verzlunarmanna kominn ansi nálægt þeim mörkum. Sjóðurinn á 14,6% í Eimskip, 14,4% í Icelandair og 13,1% í Vodafone, svo fáein dæmi séu tekin. Hefur markaðsvirði eigna lífeyrissjóðsins aukist um 1,3 milljarða króna síðan í lok maí.

LSR og Gildi atkvæðamiklir

Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins (LSR) og Gildi lífeyrissjóður hafa einnig verið fyrirferðarmiklir á hlutabréfamarkaði. Markaðsvirði eignar LSR í skráðum félögum nemur 31 milljarði króna, sem er hækkun upp á 2,2 milljarða frá því í maí, og á Gildi 18,8 milljarða króna af hlutafé að markaðsvirði. Samanlagt nemur því markaðsvirði eignar þriggja stærstu lífeyrissjóða landsins 88 milljörðum, eða rétt rúmlega 70% af heildareignum allra lífeyrissjóða í skráðum hlutabréfum.

Lífeyrissjóðir eru einnig óbeinir eigendur á markaði en margir þeirra eiga hlutdeildarskírteini í sjóðum sem reknir eru af rekstrarfélögum. Aukinheldur eiga lífeyrissjóðir mikinn meirihluta í Framtakssjóði Íslands, sem var um tíma einn stærsti eigandi skráðra félaga í Kauphöllinni.

Hlutfallslega stórir í Vodafone

Hlutfallsleg eign lífeyrissjóða á móti öðrum hluthöfum er misjöfn eftir félögum. Greining Íslandsbanka bendir á að lífeyrissjóðir eigi um 38,5% í Högum, um 41% í Icelandair og 45% í Vodafone. Minnst eiga lífeyrissjóðirnir hlutfallslega í VÍS, en þeir fengu lítið úthlutað í útboði félagsins. Hluthafalistar Kauphallarinnar sýna hins vegar að lífeyrissjóðirnir, sérstaklega LSR, hafa aukið við hlut sinn í félaginu að undanförnu.

HÆTTA STAFAR AF STÓRAUKNU VÆGI RÍKISTRYGGÐRA EIGNA

Gjaldeyrishöft þrándur í götu

Umtalsverð breyting hefur átt sér stað á eignasamsetningu lífeyrissjóðanna frá hruni bankanna. Heildareignir sjóðanna hafa vaxið um meira en 700 milljarða kóna og voru í árslok 2012 um 2.540 milljarðar eftir því sem fram kemur í yfirliti Fjármálaeftirlitsins (FME) yfir stöðu lífeyrissjóðanna. FME segir lífeyrissjóðina vera stóra í efnahagslegu tilliti en aftur á móti sé umtalsverður halli á tryggingafræðilegri stöðu þeirra. Til að draga megi úr halla í lífeyriskerfinu þyrfti, samkvæmt FME, að hækka iðgjöld, skerða réttindi eða hækka lífeyrisaldur. Bendir eftirlitið á að gjaldeyrishöftin takmarki fjárfestingamöguleika lífeyrissjóðanna.

Eign þeirra í ríkisbréfum og skuldabréfum Íbúðalánasjóðs hefur aukist verulega seinustu ár. Hafa sérfræðingar bent á hættuna sem stafi af stórauknu vægi ríkistryggðra eigna. Í grein í áramótablaði Viðskiptablaðsins í desember sagði Agnar Tómas Möller hjá GAM Management um 57% eigna lífeyrissjóða vera eignir sem tryggðar eru beint með greiðslugetu Íslendinga, t.d. í gegnum ríkissjóð. „Þetta er áhyggjuefni í ljósi þess að skuldir ríkissjóðs hafa á fjórum árum farið úr um 40% sem hlutfall af landsframleiðslu í um 100% að viðbættum hratt vaxandi skuldbindingum utan efnahags vegna Íbúðalánasjóðs, LSR og fleiri aðila.“ Segir Agnar að þessar eignir geti rýrnað verulega ef kaupmáttur lækki og greiðslugeta heimila versni. Áhrifin af slíku myndi valda enn meiri halla á opinbera lífeyriskerfinu. „Til að spyrna við þessari þróun þurfa lífeyrissjóðirnir nauðsynlega að fjárfesta í eignum sem gætu lifað annað gengisfall og/eða lækkandi kaupmátt heimila.“ Þar rekast sjóðirnir hins vegar á vegg, m.a. vegna gjaldeyrishafta.