„Konan á krukkunum“, kryddsíld og fjólur

Einhverjir lesendur Morgunblaðsins hafa orðið hugsi þegar þeir lásu í byrjun september 1986 frásögn af fyrirhugaðri vetrardagskrá Leikfélags Reykjavíkur. „Þann 18. september verður frumsýning á nýju íslensku verki í tilefni 90 ára afmælis LR,“ stóð í blaðinu og nafnið á nýja verkinu var „Upp með tippið Sólmundur!“ Það var aldeilis að þeir voru orðnir djarfir hjá Leikfélaginu!

Nokkrum dögum seinna kom yfirlætislaus leiðrétting. Verkið reyndist heita „Upp með teppið Sólmundur!“ Svolítill munur þar á. Ekki var um innsláttarvillu blaðamanns að ræða, heldur hafði honum einfaldlega misheyrst á blaðamannafundi Leikfélagsins.

Villur af öllu tagi, smáar og stórar, alvarlegar og léttvægar, sorglegar og fyndnar eru fylgifiskur blaðamennsku; hafa verið það frá upphafi og verða alla tíð. Morgunblaðið hefur ekki farið varhluta af því síðustu 100 árin.

Staff hershöfðingi

Ein frægasta þýðingarvilla íslenskrar blaðasögu er þegar „General Staff“ varð að Staff hershöfðingja. Stundum er hún heimfærð upp á Morgunblaðið, en það er mikill misskilningur því hún birtist á baksíðu Vísis 15. nóvember 1914. Morgunblaðið varð hins vegar fyrst til að henda gaman að villunni og kvað hana skýrast af því að enskukunnáttu blaðamannsins væri eitthvað ábótavant. Staff var þó ekki dauður úr öllum æðum. Hann birtist til dæmis í Alþýðublaðinu á stríðsárunum seinni og síðan í vikublaðinu Fálkanum sumarið 1947, í bæði skiptin sem þýskur hershöfðingi. Líklega leynist hann víðar á síðum íslenskra blaða ef vel er að gáð.

Kryddsíld

Hinn frægi misskilningur um kryddsíldarveislu Vigdísar forseta og Margrétar Danadrottningar í ársbyrjun 1981 verður aftur á móti ekki frá Morgunblaðinu tekinn. Undir fyrirsögninni „Forseti Íslands til veislu með 200 dönskum blaðamönnum“ sagði blaðið: „Vigdís Finnbogadóttir, forseti Íslands, mun á ferð sinni til Danmerkur á næstunni m.a. sitja kryddsíldarveislu með um 200 dönskum blaðamönnum, að því er segir í danska blaðinu Berlingske Tidende .“

Blaðamanninum hefur þótt eðlilegt að boðið væri upp á kryddsíld í danskri veislu. En vissi ekki að átt var við „kryds-ild“, þ.e. að spurningum yrði dembt yfir þjóðhöfðingjana. Létti þetta lund margra sem þóttust vita betur. Spaugsamir fréttamenn Stöðvar 2 létu síðar áramótaþátt sinn heita Kryddsíld í minningu þessarar fréttar – en þar er reyndar boðið upp á ekta kryddsíld.

Lingerie Magnate

Á forsíðu Morgunblaðsins í lok nóvember 1977 var frétt um mannrán í Austurríki. „Þá yfirheyrði lögreglan í Vín ungan heimspeking í tengslum við hvarf milljónamæringsins Lingerie Magnate fyrir þremur vikum.“ Til auðkýfings þessa hefur síðan ekkert spurst. Vísir hnaut hins vegar um fréttina og velti fyrir sér hvort „herra Lingerie Magnate“ væri eitthvað skyldur „Staff hershöfðingja.“

Dvaldist – kvaldist

Ekki eru allar villur beinlínis skemmtilegar þegar þær uppgötvast, þótt brosa megi að þeim þegar frá líður. Í minningargrein í Morgunblaðinu vorið 1974 var góðri konu þakkað fyrir að veita öldruðum manni óvandabundnum húsaskjól. „Kvaldist hann hjá henni þar til yfir lauk,“ sagði síðan. Átti að vera „dvaldist.“ Þarna ruglaði einn stafur merkingu ansi meinlega.

„Fjólupabbi“

Þegar kaupmenn af dönskum ættum urðu meðal eigenda Morgunblaðsins snemma á þriðja áratug síðustu aldar var farið að uppnefna blaðið „danska Mogga“. Keppinautar á blaðamarkaði og pólitískir andstæðingar hófu lúsarleit að dönskuslettum í blaðinu og gerðu sér mikinn mat úr ef eitthvað fannst. Einkum bar á þessu í Alþýðublaðinu og Tímanum. Jónas frá Hriflu var þá aðalpenni Tímans. Var honum mjög í nöp við Valtý Stefánsson, ritstjóra Morgunblaðsins. Fann Jónas upp á því að kalla villur sem fundust í Morgunblaðinu „Valtýsfjólur“, safnaði þeim saman og gerði gys að ritstjóranum. Er upp úr því sprottið heitið „Fjólupabbi“ um Valtý. Þeir sem til ferils og skrifa Valtýs Stefánssonar þekkja vita hins vegar að allt er þetta afar ósanngjarnt og villandi. Hann var ágætur penni og frumkvöðull ýmissa nýjunga í íslenskri blaðamennsku.

Fyrsta dönskuslettan?

Frægasta „fjólan“ í Morgunblaðinu frá þessum árum er líklega sagan af manninum með krukkurnar. Halldór Laxness mundi eftir henni þegar hann ritaði hugvekju um íslenskt mál og birti í Þjóðviljanum vorið 1978. Sagði Halldór að þótt Morgunblaðið hefði stundum verið uppnefnt „danski Moggi“, þá hefði það ekki byrjað „að sletta dönsku fyrr en 1924, en ef ég man rétt kom á því ári í blaðinu hin einkennilega frétt af konu í Danmörku sem gekk á krukkum og ég er vanur að telja mér trú um að hafi verið fyrsta dönskusletta íslenska fullveldisins sem um munar.“

„Þessi sletta ætlaði alt um koll að keyra í landinu. „Konan á krukkunum“ var sett inn í sjónleik í Iðnó, skáld fóru á stúfana og ortu um hana, og menn súngu kvæðið skellihlæandi um alt land, meira að segja austur á fjörðum,“ skrifaði Halldór. Og bætti við að „krukka“ fyrir krykke á dönsku (hækja) væri „dæmigerð íslensk dönskukunnátta“.

Dró langan slóða

„Konan á krukkunum“ var reyndar karl. Og var ekki frétt heldur skrýtla á baksíðu Morgunblaðsins í byrjun desember 1924. Fyrirsögnin var Bifreiðaslys og textinn svona:

„Lögregluþjóninn: Hver var orsök slyssins?

Bílstjórinn: Maðurinn þarna með krukkurnar. Hann hljóp ekki nógu hratt úr vegi.“

Þetta dró á eftir sér langan slóða. Misskilningurinn þótti ógnarfyndinn. „Maðurinn með krukkurnar“ varð að konu sem gekk á krukkum í revíuvísu sem varð fleyg og Halldór Laxness minntist á. Vísan mun hafa verið samin af Páli Skúlasyni ritstjóra Spegilsins.