„Hamlet og bíllyklarnir“

Silja Björk Huldudóttir

silja@mbl.is

„Við höfum nálgast þetta leikrit með þann einfalda en skýra brotavilja að setja á svið Hamlet þannig að áhorfendur skilji framvindu verksins og það sem sagt er á sviðinu og taki þátt í baráttu titilpersónunnar. Þetta hljómar einfalt, en er í reynd erfiðari og torveldari leið heldur en að ganga út frá ákveðnu konsepti eða fyrirfram gefinni greiningu,“ segir Jón Páll Eyjólfsson sem leikstýrir leikritinu Hamlet eftir William Shakespeare í þýðingu Helga Hálfdanarsonar og Jóns Atla Jónassonar sem frumsýnt verður á Stóra sviði Borgarleikhússins annað kvöld kl. 20.

Spurður nánar um vinnuaðferð sína bendir Jón Páll á að þeir Jón Atli, sem jafnframt er aðstoðarleikstjóri, reyni að nálgast verkið fyrir það sem það er. „Líkt og við gerðum í Músum og mönnum þá flysjum við ofan af Hamlet þannig að reglur verksins birtist okkur, en þær eru aðrar en reglurnar í okkar daglegu lífi,“ segir Jón Páll og bendir sem dæmi á að í heimi Hamlets séu afturgöngur auk þess sem fólk geti ekki ferðast hvert sem það vilji nema með leyfi konungs. „Meðan við virðum þessar reglur færum við Hamlet á þann stað að allir geti nálgast hann og þar erum við nær ásetningi Shakespeare sjálfs.“

Öll herbrögðin þjóna verkinu

En hvar staðsetjið þið Hamlet í tíma og rúmi?

„Ég vil eiginlega sem minnst um það segja. Ég get þó sagt að við færum verkið nógu langt til þess að áhorfendur tengi við það. Kenning mín heitir: „Hamlet og bíllyklarnir,““ segir Jón Páll og heldur áfram til útskýringar þegar blaðamaður hváir: „Fæst okkar þekkja þá tilfinningu að hafa misst föður okkar, skömmu síðar hafi móðir okkar gifst föðurbróður okkar og síðan hafi afturganga föður okkar kunngert okkur að ekki sé allt með felldu með dauðsfallið. Ég þekki a.m.k. engan persónulega sem hefur lent í þessu. Hins vegar eru margir sem þekkja það að finna ekki bíllyklana eða fjarstýringuna, það eru kunnuglegar kringumstæður sem koma fyrir jafnvel einu sinni á dag. Ef við gefum Hamlet þessa gjörð að leita að bíllyklunum meðan hann segir: „Að vera eða vera ekki“ þá erum við komin hálfa leið. Þá sé ég Hamlet í kringumstæðum sem ég þekki, en hann er að tala um eitthvað sem mér er ekki kunnuglegt,“ segir Jón Páll og bætir við: „Öll herbrögðin sem við beitum í uppsetningunni þjóna þeim tilgangi að færa verkið nær áhorfendum tilfinningalega þannig að við náum að skilja það.“

Gæti skrúfað niður hljóðið

Aðspurður segir Jón Páll að þeir Jón Atli hafi stytt verkið allnokkuð þannig að það taki aðeins um þrjár klukkustundir í leik. „Við lagfærum orðalag og brýnum textann. Við sameinum persónur og hröðum atburðarásinni, en allt með þeim ásetningi að komast nær áhorfandanum. Markmiðið hefur næstum verið það að ég gæti skrúfað niður hljóðið í senunum og samt skilið þær,“ segir Jón Páll og leggur áherslu á að bundna málið í leikriti Shakespeare sé ein af ofangreindum reglum verksins. „Þegar tekst að gera bundna málið skiljanlegt þá felst í því einhver galdur. Tungumál Shakespeare er svo ríkt af myndmáli að í raun má segja að önnur leikmynd felist í orðum skáldsins sem leggst ofan á leikmyndina á sviðinu.“

Auk Jóns Atla sem fyrr var getið eru í hópi listrænna stjórnenda þau Ilmur Stefánsdóttir sem hannar leikmynd, María Ólafsdóttir búninga, Björn Bergsteinn Guðmundsson lýsingu og Úlfur Eldjárn sem semur tónlistina. Titilhlutverk leikritsins er í höndum Ólafs Darra Ólafssonar, en Hildur Berglind Arndal leikur Opheliu. Aðrir leikarar eru Hilmar Jónsson sem leikur Claudius, Elva Ósk Ólafsdóttir sem Gertrude, Hilmar Guðjónsson sem Laertes, Jóhann Sigurðarson sem Polonius, Sigurður Þór Óskarsson sem Rosenkrantz, Halldór Gylfason sem Guildenstern og Hjörtur Jóhann Jónsson sem Horatio, en flestir leikaranna bregða sér auk þess í fleiri hlutverk.

Valið á Ólafi Darra veitir frelsi

„Ég er svo lánsamur að fá að vinna með fólki sem ég er spenntur fyrir að vinna með. Allt þetta fólk er valið af því að ég þekki það vel af fyrra samstarfi eða ég trúi á það. Það eru ákveðin forréttindi að fá að starfa með rannsakandi og forvitnu listafólki sem er reiðubúið að taka þátt í þessu rannsóknarferli með mér,“ segir Jón Páll. Spurður um valið á Ólafi Darra í hlutverki Hamlets segir Jón Páll ekkert leyndarmál að valið á Ólafi Darra gefi sér frjálsari hendur í rannsókn sinni á verkinu. „Því með þessu vali er strax búið að senda þau skilaboð til áhorfenda að Hamlet verði ekki samkvæmt væntingum þeirra um það hvernig Danaprins eigi að vera. Það er gjöfin sem Ólafur Darri gefur okkur, fyrir utan hvað hann er frábær leikari.“

En hvert hefur rannsókn þín leitt þig? Hver er kjarninn í þessu verki sem leikið hefur verið í rúm 400 ár?

„Ein af uppgötvunum okkar er að persónur verksins þurfa að fórna sér fyrir hagsmuni ríkisins. Það er ekkert pláss fyrir hið persónulega, þ.e. tilfinningar og langanir, í þeim heimi sem birtist okkur í verkinu. Í Danmörku verksins gengur ríkið og þarfir þess fyrir og það heldur einstaklingnum niðri. Hamlet fær þannig ekki að syrgja föður sinn og þarf að fórna konunni sem hann elskar til að ná fram hefndum. Okkar rannsókn hefur leitt í ljós að verkið talar til okkar sem manneskja í smæstu einingunni. Maður fer sjálfur að leiða hugann að því hverju maður fórnar til að halda t.d. fjölskyldunni gangandi, fyrirtækinu, sveitarfélaginu eða jafnvel samfélaginu. Hvert er gjaldið og hver er ágóðinn af því að leggja sjálfan sig til hliðar og fórna sér fyrir heildina? Það er ein af stóru spurningunum í Hamlet,“ segir Jón Páll að lokum.