Töpuðu Íslendingar hundrað milljörðum á skyndisölu þriggja Glitniseigna?

Á vorráðstefnu Viðskiptafræðistofnunar Háskóla Íslands í dag, föstudaginn 14. mars, kl. 11.30 til 12.00 í stofu 102 í Gimli ræði ég um viðskiptasiðferði og bankahrunið. Ég reifa þá kenningu heilags Tómasar af Akvínó og fleiri heimspekinga, að menn megi ekki í viðskiptum nýta sér skyndilega og ófyrirsjáanlega einokunaraðstöðu til að setja öðrum afarkosti. Þetta hafi hins vegar sums staðar verið gert, þegar bankarnir íslensku féllu haustið 2008.

Sænski seðlabankinn og hinn enski opnuðu lánalínur til íslenskra fjármálafyrirtækja eftir hrun, svo að þau neyddust ekki til að selja eignir í skyndi. Norski seðlabankinn neitaði hins vegar að opna slíka lánalínu til Glitnir Bank ASA í Noregi, heldur vísaði honum til Tryggingarsjóðs innstæðueigenda þar í landi. Sjóðurinn veitti Glitnir Bank ASA lánalínu í nokkra daga, en lagði áherslu á, að bankinn yrði seldur á því tímabili. Stjórn sjóðsins kom saman 19. október og samþykkti að mæla með því, að samtök sparisjóða undir forystu Finns Haugans keyptu bankann fyrir 300 milljónir norskra króna eða 5,6 milljarða íslenskra króna (miðað við gengi 2014). Haugan boðaði forföll vegna vanhæfis, en hann var einmitt formaður stjórnar sjóðsins. Nokkrum mánuðum síðar var bankinn metinn á tvo milljarða norskra króna í bókum kaupenda. Þeir höfðu grætt 1,7 milljarða norskra króna eða 32 milljarða íslenskra króna á nokkrum mánuðum. Ekki er að furða, að Finn Haugan fékk 540 þúsund norskra króna kaupauka fyrir góða frammistöðu árið 2008, rúmar tíu milljónir íslenskra króna.

Mælt er, að tryggingarsjóðurinn hafi sagt hinum íslensku seljendum, að lánalínan myndi aðeins gilda í nokkra daga. En eftir að bankinn var kominn í norskar hendur var hún framlengd í nokkrar vikur. Ég spurði fulltrúa tryggingarsjóðsins um þetta, en hún kannaðist ekki við nein slík skilaboð. Einnig er mælt, að hugsanlegum kaupendum hafi verið sagt, að þeir yrðu að leggja fram háar tryggingar. Fulltrúi sjóðsins kannast ekki heldur við þau skilaboð. Hvorugt kemur þetta heldur fram í skýrslu um söluna, sem sjóðurinn tók saman í árslok 2009. En hvers vegna gat norski seðlabankinn ekki opnað lánalínu til bankans? Hvers vegna lá svo á að selja hann?

Glitnir Securities í Noregi var líka selt strax eftir hrun. Hópur starfsmanna keypti fyrirtækið 12. október 2008 fyrir 50 milljónir norskra króna. Viku síðar seldu þeir helmingshlut í því til RS Platou fyrir sömu upphæð, 50 milljónir norskra króna, 941 milljón íslenskra króna. Þeir höfðu með öðrum orðum eignast 50 milljón króna hlut á einni viku fyrir ekki neitt. Hæg voru heimatök, því að RS Platou var með skrifstofu á hæðinni fyrir ofan Glitnir Securities í Haakon VII's gate í Osló. Þekktust starfsmenn fyrirtækjanna tveggja vel.

Strax eftir fall Glitnis á Íslandi lagði finnska fjármálaeftirlitið að sögn ofuráherslu á, að Glitnir Pankki Oy þar í landi yrði seldur. Starfsmenn eftirlitsins hafa ekki svarað skriflegum fyrirspurnum mínum, svo að ég hef ekki fengið það staðfest. Hópur starfsmanna keypti bankann 14. október á þrjú þúsund evrur. Í árslok 2008 var bókfært eigið fé bankans 43 milljónir evra eða 6,7 milljarðar íslenskra króna. Árið 2013 var bankinn síðan seldur samvinnubankanum finnska, S-Pankki, fyrir 200 milljónir evra eða 31,2 milljarða íslenskra króna.

Reikna má tapið af þessum þremur furðulegu gerningum á ýmsan hátt. Til dæmis má reikna með verðinu, sem fyrirtækin voru metin á skömmu eftir söluna, í ársbyrjun 2009. Þá var Glitnir Bank ASA virði 32 milljarða íslenskra króna meira en greitt hafði verið fyrir hann. Glitnir Securities var virði 941 milljónar króna meira en greitt hafði verið fyrir hann. Og Glitnir Pankki Oy var bókfærður á 6,7 milljarða íslenskra króna meira en greitt hafði verið fyrir hann. Heildartjónið af skyndiútsölunni miðað við þetta var þá um 40 milljarðar íslenskra króna.

En þetta mætti líka meta miðað við verðþróunina síðan og miða þá við, að Glitnir Pankki Oy var seldur 2013 fyrir fjórfalt það verð, sem hann var metinn á í ársbyrjun 2009. Setjum svo, að norsku fyrirtækin tvö hefðu hækkað svipað hlutfallslega í verði. Þá hefði hugsanlega verið hægt að fá fyrir þau um 130 milljarða íslenskra króna meira en gert var. Samtals hefði þá verið hægt að selja þessar þrjár eignir á 160 milljarða króna. Lægsta mat er 40 milljarðar króna, sem þessar eignir voru sannanlega virði í ársbyrjun 2009. Hæsta mat kann að vera um 160 milljarðar, en meðaltalið af þessu tvennu er hundrað milljarðar.

Norskir og finnskir aðilar nýttu sér tímabundna neyð íslensku bankanna til að hirða af þeim eignir á smánarverði. Eins og ég lýsi betur í fyrirlestri mínum er þetta siðferðilega rangt í skilningi heilags Tómasar af Akvínó og fleiri heimspekinga. Það er síðan sjálfstætt úrlausnarefni, hvort kaupendur hafa fengið aðstoð norskra og finnskra stjórnvalda, sem hafi þá látið þjóðernisviðhorf ráða frekar en réttlætissjónarmið.