Skapa þarf eðlileg skilyrði

Baksvið

Ágúst Ingi Jónsson

aij@mbl.is

„Það þarf að búa ólíkum útgerðarflokkum þau skilyrði að þeir geti lifað. Ef við sköpum ekki ákveðið svigrúm fyrir útgerð frystitogara töpum við mörkuðum og til lengri tíma sköpum við meiri áhættu í rekstrinum.“ Þetta segir Kolbeinn Árnason, framkvæmdastjóri LÍÚ, um breytingar á togaraflotanum, en frystiskipum hefur fækkað síðustu misseri. Hann segir að enn sé áhugi á útgerð frystitogara og ýmsir séu að velta fyrir sér nýsmíði, en þá þurfi að skapa þessari grein betri skilyrði.

Kolbeinn segir erfitt um vik og nefnir þrennt sem hafi veikt stöðu útgerðar frystitogara. Samningsbundinn launakostnaður sé hár, afurðaverð hafi árin 2012 og 2013 lækkað meira í sjófrystum afurðum en mörgum öðrum tegundum og loks hitti há veiðigjöld þá fyrst fyrir sem séu í þeirri stöðu að annar rekstrarkostnaður sé hár samanborið við tekjur.

„Þetta kallar á hagræðingu og á meðan menn eiga ekki möguleika á að laga launahlutfallið þannig að útgerð frystitogara verði samkeppnishæf eru líkur til þess að þessi hagræðing leiti í aðra útgerðarflokka eins og dæmin sanna,“ segir Kolbeinn.

Skekkir myndina

Launagreiðslur í flotanum byggjast á hlutaskiptakerfi þar sem hver skipverji fær ákveðinn hlut af aflaverðmæti. „Á frystitogurunum er miðað við 26 manns í áhöfn og við hvern mann sem þú fjölgar í áhöfn hækka launagreiðslur útgerðar um 0,5%,“ segir Kolbeinn.

„Fullkomið frystiskip kostar kannski sex milljarða og til að geta sinnt vöruþróun og fullnýtingu aflans þyrfti það að vera búið dýrum og fullkomnum tækjum. Með þessari miklu fjárfestingu og frekari vinnslu afurða um borð þyrfti fleiri í áhöfn með auknum launakostnaði. Útgerðin þyrfti því að taka enn hærra hlutfall af verðmætaaukningunni til að greiða í laun. Fjárfestingin ein og sér ætti að skila öllum aðilum auknum tekjum, en hlutaskiptakerfið skekkir þessa mynd og hækkar það hlutfall sem fer til sjómanna.

Launahlutfallið á frystiskipunum er nú 40-42%, en á öðrum skipum í flotanum að jafnaði 36-38%. Þessi 4-6% skipta gríðarlega miklu máli í útgerðarkostnaði og gera þessa tegund útgerðar óhagkvæmari en til að mynda útgerð ísfisktogara. Þegar við þetta bætist svo enn meiri kostnaður komi til fjölgunar í áhöfn er ljóst að þróun í þessum geira er torveld. Laun sjómanna eru beintengd gengisþróun í gegnum afurðaverð og með tilliti til launakerfa og gengismála er vinnsla í landi hagkvæmari en úti á sjó.

Við höfum átt í viðræðum við sjómenn um að auka sveigjanleikann þegar kemur að mönnun á þessum skipum. Hugsunin er sú að gera mönnum kleift að fjárfesta í frystitogurum án þess að launakostnaður aukist mikið hlutfallslega. Uppsetning á svona kerfi er flókin en gagnvart sjómönnum hillir undir samkomulag sem eykur sveigjanleika með því að draga úr hækkun á hlutfalli launa við fjölgun í áhöfn,“ segir Kolbeinn.

„Þetta leysir í sjálfu sér ekki þann vanda sem launakerfið skapar, enda launahlutfallið of hátt eins og er, en kemur þó að einhverju leyti til móts við það sjónarmið að núverandi kerfi komi í veg fyrir þróun í þessum geira.“

Hann segir að verð fyrir sjófrystar afurðir hafi tekið við sér á síðustu vikum eftir að hafa lækkað um 14% árin 2012 og 2013. Það breyti því hins vegar ekki að vöruþróun hafi setið á hakanum í frystiskipunum á sama tíma og mikil þróun hafi átt sér stað í landvinnslu og þar hafi nýting á fisknum aukist mikið og fullvinnslu afurða fleygt fram.

Vöruþróun og betur borgandi markaðir

„Lækkun á sjófrystum afurðum hefur að hluta til orðið vegna þess að menn hafa lítið getað sinnt vöruþróun vegna kjarasamninga og í framhaldinu að einhverju leyti vegna lögmálsins um framboð og eftirspurn. Ferskfiskmarkaður fyrir ákveðnar afurðir frá Íslandi hefur eflst með vöruþróun og fyrirtækin hafa komist inn á og þróað nýja og betur borgandi markaði,“ segir Kolbeinn.

Hann segir að aðstæður fyrirtækja sem hafa breytt, selt eða lagt frystitogurum á síðustu misserum séu mjög mismunandi en flest séu skipin komin til ára sinna. Útgerðir sem hafi gert út frystitogara séu flest sterk fyrirtæki en einingum innan þeirra sé að sjálfsögðu stjórnað með þeim hætti að leita að sem mestri hagræðingu, sem hafi leitt til þess í mörgum tilfellum að menn hafi annaðhvort selt frystitogarana eða breytt þeim í ísfisktogara.

Frystitogarar sækja oft á fjarlægari mið með miklum olíukostnaði og oft draga þeir stór trollin á miklu dýpi. Síðustu ár hefur fiskgengd og veiðanleiki aukist á miðum nær landi. Það hefur haft í för með sér að útgerðir hafa fækkað skipum og veiðiferðir hafa orðið styttri. Slíkt auðveldar vinnslu í landi og eykur gæði afurða.

Fjölbreytni og sveigjanleiki

„Hið jákvæða í þessu er að greinin er mjög kraftmikil og fljót að bregðast við ef þörf er á breytingum. Það neikvæða er ef þættir eins og launakerfi og veiðigjöld eru farin að stýra útgerðinni en ekki eiginlegir hagfræðilegir þættir.

Vegna launakerfis koma veiðigjöldin verr niður á þeim sem eru í útgerð frystitogara. Veiðigjöld og önnur opinber gjöld og álagning á atvinnulífið hafa alltaf áhrif og hitta þá fyrst sem eru viðkvæmastir fyrir, þannig að menn eru nauðbeygðir til að breyta og laga sig að þessum greiðslum. Það breytir því ekki að fjölbreytni og sveigjanleiki í útgerðinni er af hinu góða því aðstæður eru fljótar að breytast,“ segir Kolbeinn Árnason.