Brunasandur Oddur Sigurðsson sýndi fjölda ljósmynda máli sínu til stuðnings. Þessi mynd segir merkilega sögu. Græna flesjan kallast Brunasandur. Þar rann Hverfisfljót fyrir 1783. Skaftáreldahraun breytti farvegi fljótsins. Sandurinn fór að gróa upp og um 40 árum síðar settist fólk að á sandinum.
Brunasandur Oddur Sigurðsson sýndi fjölda ljósmynda máli sínu til stuðnings. Þessi mynd segir merkilega sögu. Græna flesjan kallast Brunasandur. Þar rann Hverfisfljót fyrir 1783. Skaftáreldahraun breytti farvegi fljótsins. Sandurinn fór að gróa upp og um 40 árum síðar settist fólk að á sandinum. — Morgunblaðið/RAX
Guðni Einarsson gudni@mbl.is Ísland er einstakt í hópi landa heimsins og breytist örar en önnur lönd. Þess vegna er einkar mikilvægt að varðveita breytingasögu landsins með skipulegum hætti, t.d. með ljósmyndum.

Guðni Einarsson

gudni@mbl.is

Ísland er einstakt í hópi landa heimsins og breytist örar en önnur lönd. Þess vegna er einkar mikilvægt að varðveita breytingasögu landsins með skipulegum hætti, t.d. með ljósmyndum. Þetta kom fram í erindi Odds Sigurðssonar, jarðfræðings og ljósmyndara, á Hrafnaþingi Náttúrufræðistofnunar Íslands í gærmorgun.

Oddur bendir á að landið okkar sé stærsta úthafseyja heimsins og í raun hluti af hafsbotninum. Hvergi í veröldinni rísi stærri hluti hafsbotnsins upp fyrir sjávarmál en hér. Sjávarbotninn lyftist hér um tvo kílómetra og möttulstrókurinn í iðrum jarðar lyftir honum um aðra tvo kílómetra til viðbótar. Þetta veldur því að Ísland er allt annars eðlis en önnur lönd.

Jarðskorpan hér er þunn og bergið veikara en víðast hvar annars staðar. Þetta veldur því að landið breytist um það bil hundraðfalt hraðar en meginlöndin. Eldgos eru tíðari hér en annars staðar og auk þess er landið að gliðna. Landið hefur bæði verið þakið jökli eða nær jökullaust og jöklarnir hafa ýmist hopað og stækkað í aldanna rás. Jökulhlaup hafa mótað landið líkt og jökulárnar að ekki sé talað um öldur hafsins. Jökulárnar sjálfar eru síbreytilegar og eru mörg dæmi um að farvegir þeirra hafi tekið miklum breytingum. Skriður og snjóflóð hafa einnig haft sín áhrif.

Oddur nefndi til dæmis um náttúruöflin sem móta landið að á 20. öldinni hefðu orðið hér um 30 eldgos, tíu stór jökulhlaup og fimm miklir jarðskjálftar.

Auk náttúruaflanna hafa mennirnir víða sett mark sitt á útlit landsins. Vegagerð og virkjanir eru líklega stórtækustu inngrip mannanna. Sum mannanna verk hafa haft svo mikil áhrif að þau hafa haft varanleg áhrif á ásjónu landsins. Til dæmis má nefna gerð veganna yfir Kolgrafafjörð og Pollinn á Akureyri. Hálslón Kárahnjúkavirkjunar og Hágöngulón í Köldukvísl eru með stærri stöðuvötnum landsins. Auk þess má nefna að rennsli Jökulsár á Dal var beint í nýjan farveg með Kárahnjúkavirkjun.

Myndirnar sýna breytingarnar

Oddur hefur verið ötull náttúruljósmyndari um áratuga skeið. Hann sýndi mörg dæmi um breytingar landsins á okkar dögum, bæði af völdum náttúrunnar og manna.

Oddur afhenti nýlega Veðurstofu Íslands marga tugi þúsunda ljósmynda af náttúru Íslands, ekki síst í óbyggðum, þar á meðal margar þrívíddarmyndir. Hann segir mjög mikilvægt að slík myndasöfn séu nákvæmlega skráð til þess að þau komi að gagni, ekki síst fyrir síðari kynslóðir. Hverri mynd þarf að fylgja hvenær hún var tekin og hvar auk annarra upplýsinga um myndefnið.

Með því að bera saman ljósmyndir frá ýmsum tímum má sjá hvernig landið hefur breyst. Slíkar myndraðir geta reynst ómetanlegar heimildir t.d. varðandi gerð gróðurkorta, eins og kom fram í fyrirspurnum eftir erindi Odds.

Fram kom í erindi Odds að á síðustu öld hefði verið til áætlun á vegum ríkisins um skipulegar loftmyndatökur af ýmsum hlutum landsins. Teknar voru loftmyndir af þéttbýlisstöðum og fleiri svæðum með reglulegu millibili. Því starfi var svo hætt illu heilli.

Oddur hvetur til þess að stjórnvöld taki þessi mál föstum tökum og láti hefja skipulega söfnun og skráningu ljósmynda sem sýna eilífar breytingar þessa einstaka lands.

Land, þjóð og tunga

Oddur Sigurðsson vitnaði í ljóðlínur Snorra Hjartarsonar: „Land þjóð og tunga, þrenning sönn og ein“ og benti á að af þessari þrenningu eigi sögur þjóðarinnar og tungunnar formlegt skjól í stofnunum. Þjóðminjasafnið varðveiti sögu þjóðarinnar og Árnastofnun og fleiri stofnanir varðveiti sögu þjóðtungunnar.

Engin opinber stofnun hefur hins vegar það hlutverk að varðveita sögu sjálfs landsins og að skrá skipulega þær breytingar sem verða á ásýnd þess í tímans rás með ljósmyndum og varðveita þær.

Töluvert er til af gömlum náttúruljósmyndum sem mikilvægt er að varðveita og skrá.