Um húsnæði, lánveitingar og að sjá hið centrala

„Því hefur verið haldið fram að íslendingar byrgi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðhengilshátt og deila um tittlingaskít sem ekki kemur málinu við; en verði svo skelfingu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna málsins.“ og aðeins meira; „Þó er ein röksemd sem íslendingar eru fúsir til að hlíta þegar alt um þrýtur, en það er fyndni; má vera aulafyndni. Við hlægilega lygisögu mýkist þjóðfélagið og fer að ljóma upp; jarðvegur sálarinnar verður jákvæður.“ Svo mælti Skáldið! Sennilega á Skáldið við lýðskrum! Og Jón Prímus talaði um að „íslendingar sjá ekki það centrala í hlutunum“.

Þessi orð koma ávallt í huga þeim er þetta ritar þá er hann heyrir fjallað um húsnæðismál og fylgifisk þeirra, sem oftar en ekki eru lán til húsnæðiskaupa.

Fjárflutningar

Sú var tíð að flutningur verðmæta frá þeim sem minna máttu sín til hinna betur megandi var með lánveitingum á lágum vöxtum. Almenningur sem sparaði fé, hvort heldur frjálst eða þvingað með framlagi í lífeyrissjóði, fékk ekki jafnvirði þess sem lagt var fram. Mikil verðbólga og lánveitingar með lágum vöxtum voru farvegur þessara verðmætaflutninga. Til þess að verða vel stætt þurfti fólk að verða aðnjótandi þessara gæða og fá lán enda oftast talað um „lánafyrirgreiðslu“. Þegar stór hluti af eignum lífeyrissjóða brann upp í óðaverðbólgu áranna á milli 1970 og 1980 þótti nóg komið. Með lögum um stjórn efnahagsmála og fleira, „Ólafslögum“ árið 1979, var almenn verðtrygging á fjárskuldbindingum heimiluð. Með þeim kom nokkur hvati til sparnaðar og ráðdeildar.

Nokkrar hagstærðir

Þegar húsnæðismál ber á góma er vert að huga að þeim hagstærðum er almenning varðar mestu. Það eru launin sem nota á til þess að greiða fyrir húsnæðið, verð á húsnæði og neysluverð. Nú vill svo vel til að Hagstofan hefur á liðnum árum reiknað út vísitölu neysluverðs og fylgst með launaþróun í landinu og birt á formi launavístölu. Þjóðskrá fylgist með verðþróun á húsnæðismarkaði. Þegar þessar hagstæðir eru skoðaðar frá 1994 eða frá 2004, hvort sem lesandi óskar, kemur eftirfarandi í ljós:

1.Fasteignaverð hefur hækkað

mest, þ.e. 7% á ári.

2.Laun hafa hækkað næstmest,

þ.e. 6,6% á ári.

3. Neysluverð hefur hækkað

minnst, þ.e. 4,4% á ári.

Neysluverðsvístala er notuð til verðtryggingar fjárskuldbindinga. Hlutfallið á milli launabreytinga og breytinga á neysluverði sýnir þróun kaupmáttar launa. Kaupmáttur hefur vaxið um 2,1% á ári á rúmu 21 ári. Það er ekki svo lítið. (Sjá myndir)

Lexían

Hvaða lærdóm má draga af þessari einföldu athugun? Þrátt fyrir allt bölsýnisraus og eymdarvæl hafa lífskjör batnað og launaþróun verið hagstæð á liðnum árum. Ef einhver vill heldur miða við árið 2004 til þessa dags kemur í ljós að kaupmáttur launa hefur vaxið um 1,3% á ári. Vissulega hafa sveiflur verið meiri á seinni hluta þess tímabils sem um ræðir. Það var mikil verðbóla á fasteignamarkaði á árunum 2004-2008. Þeir sem koma nýir inn á fasteignamarkað á þeim árum voru að kaupa fasteignir á mjög háu verði. Þetta á viðkvæm þjóð erfitt með að ræða, enda er hér er komið að kjarna máls.

Svokallaðir spjallþættir

Svo mætti halda að spjallþáttastjórnendur hafi talið sig hafa höndlað nýjan sannleika þegar hugmyndafrjóum stjórnmálamanni datt í hug að sneiða mætti af verðtryggðum lánum ef verðbreytingar verða miklar, á kostnað lífeyrisþega, en lífeyrissjóðir eru stærstu eigendur verðtryggðra skuldabréfa. Ekki eru gerðar kröfur til að spjallþáttastjórnendur hafi vit á umræðuefninu.

Annar stjórnmálamaður, sem er mikill vörður réttlætis, sagði í þingræðu að eðlilegt væri að lánveitandi og lántaki skiptu á milli sín áhættu af verðbólgu. Hvorugur þessara stjórnmálamanna sér báðar hliðar málsins. Hin hlið lánsins er andlagið, sem keypt var fyrir lánið, fasteignin. Hún hefur hækkað meira en lánið. Ættu lánveitendur þá ekki að njóta verðhækkunar á fasteigninni? Og laun hafa hækkað meira en lánið. Spjallþáttastjórnendur ræða mjög um „stökkbreytt lán“ og að „lán hafi margfaldast“. Hvernig væri nú að rökstyðja hvað er átt við með slíkum ummælum, sem eru dæmigert lýðskrum. Ef framangreindar lýsingar væru réttar, þá á sama við um fasteignir og launin sem notuð eru til greiðslu lána, þau hafa „stökkbreyst“ og „margfaldast“ öllu meir en lánin. Og hvert er þá vandamálið?

Lánsform og fjármunarök

Ekki má ræða lán sem tengjast erlendri mynt. Það er sama og að nefna snöru í hengds manns húsi. Skal því eigi fjölyrt um það.

Nokkuð oft er talað um vinsældir lána. Ekki get ég skilið hví lán eignist vini. Nær er að spyrja um val lántakenda; velja þeir verðtryggð lán eða „óverðtryggð“, sem taka þó mið af vöxtum sem Seðlabanki ákveður í viðskiptum sínum við innlánsstofnanir. Talning segir flesta lántakendur velja verðtryggð lán.

Þá er vert að spyrja; hvað eru verðtryggð lán? Verðtryggð lán eru lán með breytilegum vöxtum þar sem breytilega þættinum í vöxtunum, verðbólguálagi, er dreift á eftirstöðvar lánstímans til að jafna greiðslubyrði lánsins. Breytileikinn er mældur með hlutlægum hætti af Hagstofu Íslands og heitir vísitala neysluverðs. „Óverðtryggð“ lán er með sama breytileika, þar sem breytileikinn er áætlaður út frá mælingum og spám um þróun en verðbólguálagið er greitt strax með fjallþungri greiðslubyrði framan af. Hvort er betra, mæling eða spá? Hvort er betra, útjöfnun eða framþungt? Misvitrir menn hafa rætt um „Íslandslán“, sem þeir vilja „banna“. „Íslandslán“ ku vera lán til 40 ára. Með því að stytta lánstíma í 25 ár þyngist greiðslubyrði jafngreiðsluláns um 25%. Til hagsbóta og aukinna þæginda fyrir hvern? Tæplega lántakans. Er ekki rétt að lyfta umræðunni á hærra plan?

Annað skáld

Steinn Steinarr orti eitt sinn:

Höfundur er alþingismaður.