Guðrún Sveinbjörnsdóttir

Er lít ég yfir liðin ár

mér ljóst í hjarta skín,

þú þerraðir, móðir, tregatár

og traust var höndin þín.

Þú gafst mér allt, sem áttir þú

af ástúð, von og trú.

Og því er nafn þitt, móðir mín,

í mínum huga nú.

Þú leiddir mig, sem lítið barn

og léttir hverja þraut.

Við blómskreytt tún og hrímhvítt hjarn

ég hjá þér ástar naut.

Nú þegar lífs þíns lokast brá

frá langri ævistund.

Er gott að hvílast Guði hjá

og ganga á Drottins fund.

(Einar Steinþórsson)

Elsku mamma, tengdamamma og amma. Það voru vissulega forréttindi að fá að eiga þig svo lengi að, liðlega 98 ár eru langt æviskeið. Minningin um þig verður okkur alltaf kær og við kveðjum þig með söknuði.

Megi góður Guð geyma þig og varðveita.

Við andlát ástkærrar tengdamóður minnar koma mörg hjartnæm minningarbrot fram í hugann. Hún lagði mikla rækt við hlýlegt og myndarlegt heimili sitt, var höfðingi heim að sækja og einstaklega gestrisin. Hún var snillingur í matargerð og allt heimilið bar vott um mikla smekkvísi og snyrtimennsku. Tengdamamma var mjög ættfróð og spurði strax hvaðan ég kæmi. Hún nefndi oft langafa sinn, sr. Sveinbjörn Eyjólfsson, og langömmu, Guðrúnu Ólafsdóttur í Árnesi á Ströndum, sem hún hét eftir, en Guðrún var dóttir Vatnsenda-Rósu. Einnig var oft minnt á tengslin við Grundarættina.

Tengdamamma var líka frábær hannyrðakona og féll henni sjaldan verk úr hendi. Hún prjónaði ótal flíkur með fallegum mynstrum, og ýmsa muni skreytti hún með útsaum er prýða heimili afkomenda hennar. Ég kunni hins vegar hvorki að sauma út né elda mat en til að hækka í áliti hjá tengdamömmu bætti ég snarlega úr vankunnáttu minni og tókst loks með miklum erfiðismunum og þrautseigju að bródera í púða og klukkustreng. Svo keypti ég Matreiðslubók Helgu Sigurðardóttur, sem var nánast biblía allra húsmæðra hér áður fyrr og las ég þá bók spjaldanna á milli. Tengdamamma hafði örugglega ómældar áhyggjur af okkur Ólafi, fannst við of ung til að giftast, þetta væri alveg galið. Við værum bara börn, nýorðin stúdentar, og ættum ekki neitt. Ekki minnkuðu áhyggjurnar þegar fyrsta barnið fæddist og annað fljótlega í kjölfarið. Hún trúði á mátt bænarinnar og sagðist biðja fyrir okkur á hverju kvöldi. Til að bæta gráu ofan á svart fluttum við til Wales, þar sem Ólafur var við háskólanám í sex ár. Hún lét þetta þó ekki aftra sér í því að heimsækja okkur og flaug yfir hafið með Dýrmundi og gætti þess að hafa sláturkeppi, hangikjöt og harðfisk meðferðis. Hún sýndi mikla umhyggju, gat verið skemmtilega hreinskilin en alltaf þannig að því var tekið sem góðlátlegri ábendingu.

Tengdamamma var góðum gáfum gædd, bjó yfir margvíslegum fróðleik um liðna tíð í íslensku þjóðlífi og átti stóran þátt í að byggja upp Byggðasafn Húnvetninga og Strandamanna á Reykjum í Hrútafirði. Hún var óstöðvandi við að safna gömlum munum á safnið og fara með norður. Einnig skrifaði hún fjölda greina í ritið Húnvetning og tók virkan þátt í félagsstarfi Húnvetningafélagsins og var heiðursfélagi þess. Þá var hún virkur félagi í Thorvaldsensfélaginu og var sæmd gullmerki þess.

Síðustu árin hvarf tengdamamma mikið aftur í tímann og dvaldi þá hugur hennar í Hnausum í Þingi. Norður vildi hún komast sem allra fyrst. Þrátt fyrir vaxandi minnisglöp mundi hún enn nöfnin á öllum fjöllum, bæjum, ám og vötnum í Þingi og Vatnsdal. Hún lýsti því hvernig hún vakti yfir túninu á vornóttum með vinkonu sinni. Ég sé hana fyrir mér, gullfallega, tígulega stúlku með sítt glóbjart hárið fallega fléttað. Hún situr á litlum hól við Hnausatjörn, horfir á Jörundarfellið á Vatnsdalsfjalli, með nestisboxið sitt fullt af bakkelsi sem mamma hennar hefur bakað. Hún er dálítið alvörugefin en glöð í bragði og með vökul og greindarleg augu. Nú er hún komin heim.

Ég kynntist henni Guðrúnu, Nunnu tengdamóður minni, fyrst þegar við Kristín konan mín fórum að draga okkur saman. Ég var þá í námi í Reykjavík, á öðru ári í Tækniskólanum. Við Kristín bjuggum svo í þrjú ár í kjallaranum hjá þeim tengdaforeldrum mínum í Skeiðarvogi 81 í góðu yfirlæti.

Nunna tók mér strax vel. Það var alltaf gaman að koma til hennar og þiggja veitingar og spjalla um sameiginleg áhugamál. Eftir að við fluttum upp á Akranes gistum við alltaf hjá þeim þegar við komum í bæinn og þurftum að gista. Ævinlega var vel tekið á móti okkur.

Tengdamóður minni þótti afar vænt um sveitina sína og hugur hennar var oft fyrir norðan, þar sem hún ólst upp í Hnausum. Hún var vel greind og fróð um marga hluti. Hún lærði meðal annars góða undirstöðu í ensku í Menntaskólanum á Akureyri, sem nýttist henni vel þegar hún fór að vinna við símann, fyrst á Blönduósi, en á þessum tíma þurfti meðal annars að afgreiða breska hermenn með símtöl sem þar voru. Þá voru fáir sem töluðu ensku í dreifbýlinu.

Guðrún hafði sérstakan áhuga á ættfræði og átti gott með að rekja tengsl manna langt aftur í ættir. Hún átti margar ættfræðibækur og hjálpaði mörgum að rekja sínar ættir. Hún var lengi í byggðasafnsnefnd Húnvetningafélagsins og tók þátt í að safna munum fyrir Byggðasafn Húnvetninga og Strandamanna.

Þau Dýrmundur eignuðust lítinn sumarbústað í nágrenni við Vesturhóp í V-Húnavatnssýslu. Þar voru þau oftast í sumarfríum seinni árin. Þar voru frekar frumstæðar aðstæður en alltaf var gott að heimsækja þau þangað. Við hliðina á bústaðnum rann lækur sem þurfti að fara yfir og var hann ákveðinn farartálmi. Yfir hann var byggð brú, sem þurfti að taka upp á haustin, annars flaut hún upp þegar flóð kom í lækinn (sem breyttist stundum í vatnsmikla á). Ég hafði gaman af að glíma við brúna með Dýrmundi. Einnig hjálpaði ég þeim að hressa upp á bústaðinn, sem í upphafi var dálítill vinnuskúr, byggður af vanefnum, en leit þokkalega út fyrir rest, með dálítilli grasflöt í kring.

Ég þakka þér, Guðrún, innilega fyrir allar góðar minningar og skemmtilegar samverustundir sem við höfum átt saman í gegnum tíðina. Ég kveð þig með söknuði og óska þér góðrar ferðar í Sumarlandið.

Þinn tengdasonur,

Guðrún tengdamóðir mín, sem fæddist í torfbæ árið 1917, upplifði ótrúlegar breytingar á íslensku samfélagi. Hún var bráðger sem barn, fróðleiksfús og gekk vel að læra. Hún lauk barnaskólaprófi frá skólanum í sveitinni en þráði að læra meira. Í þann tíð þótti ekki sjálfsagt líkt og nú til dags að stúlkur sæktu langskólanám og þurfti hún að leggja þó nokkuð á sig til að draumurinn gæti ræst. Hún vann á búi foreldra sinna, sótti launahækkun til föður síns, með þeim rökum að hennar vinna væri jafn verðmæt og aðkeyptu vinnumannanna. Hún lagði fyrir og sparaði svo að draumurinn mætti verða að veruleika. Til Akureyrar komst hún í menntaskólann og stundaði þar nám í tvö ár, sem lauk með gagnfræðaprófi þess tíma. Þá var formlegu námi Guðrúnar lokið því sjóðurinn var búinn og engan fjárstuðning að hafa til frekara náms. En Guðrún nýtti þessa undirstöðu vel í lífi og starfi.

Meðal annars má geta þess að hún reið um Vatnsdalinn sem túlkur fyrir breska ferðamenn og starfaði lengi sem talsímakona þar sem kunnátta í erlendum málum kom sér vel. Guðrún vissi að aukin menntun og fróðleiksleit opnaði huga fólks og jók tækifærin og hvatti afkomendur sína alla tíð til dáða í námi.

Þá ferðaðist hún þó nokkuð erlendis þegar tækifæri gáfust seinna á lífsleiðinni og bjó að þeirri reynslu.

Þó að tengdamóðir mín hafi aldrei kallað sig kvenréttindakonu í mín eyru, hvað þá femínista, var hún jafnréttissinni í hjarta sínu og lifði lífinu þannig. Ég held að henni hafi bara þótt jafnrétti svo sjálfsagt að það þyrfti ekki að ræða það sérstaklega. Hún giftist einstökum öðlingi, Dýrmundi Ólafssyni, og samhent ráku þau heimili og ólu önn fyrir sínum börnum. Jafnræði var með þeim hjónum, Guðrún vann alla tíð utan heimilis og sinntu þau heimilishaldi til jafns hvort við annað, sem var nokkuð sérstakt fyrir fólk fætt á öðrum áratug síðustu aldar.

Tengdaforeldrar mínir voru samhentir um að hlúa að öllu sínu fólki og var greiðvikni þeirra, elskusemi og gestrisni við brugðið. Börnunum mínum fjórum reyndust þau einstaklega góð og blíð og eiga þau ekkert nema fallegar minningar um ömmu og afa. Mér reyndist Guðrún alla tíð vel, hún fylgdist vel með því sem ég tók mér fyrir hendur og studdi með ráðum og dáð.

Guðrún bjó öll sín fullorðinsár í höfuðborginni og hún naut og nýtti sér þau tækifæri sem höfuðborgin bauð. En sveitin var aldrei tekin úr henni né Dýrmundi og ræktuðu þau alla tíð vel tengslin við vina- og frændgarð á æskuslóðum beggja. Síðasta ferðin norður verður að Þingeyrum þar sem hún verður jarðsett við hlið eiginmannsins, þaðan sem sér heim að æskustöðvum þeirra beggja, Hnausum og Stóruborg.

Elskuleg tengdamóðir mín lifði löngu og góðu lífi og var á nítugasta og níunda aldursári þegar hún kvaddi. Síðustu árin sótti Elli kerling hart að henni og eflaust hefur hún orðið hvíldinni fegin. Guðrún var viss um að þegar þessari jarðvist lyki myndi hún hitta fyrir ástvini sem á undan eru gengnir. Vonandi hafa orðið þeir fagnaðarfundir. Ég kveð Guðrúnu tengdamóður mína með virðingu og þökk.

Þegar við hugsum um ömmu Guðrúnu, eða „ömmu í Reykjavík“ eins og við kölluðum hana oft, kemur fljótt upp í hugann dæmigerð heimsókn til hennar og afa á okkar yngri árum. Þegar við heilsuðum ömmu tók hún höndina okkar að sér, bretti upp ermina löturhægt, beit laust í framhandlegginn á okkur og hló. Ekki vitum við hvers vegna hún lét svona en hugsanlega hefur þetta verið hennar leið til að sýna hve henni þótti vænt um okkur þó að okkur litlu saklausu drengjunum hafi ekkert litist á blikuna. Eftir að amma og afi höfðu boðið okkur inn fyrir var okkur bent á að kíkja undir rúmið í dótakassann sem kallaðist „púltið“ á milli þess sem afi gaukaði að okkur ópal, þá helst bláum.

Amma Guðrún var ekki þessi dæmigerða amma. Hún var með skemmtilegan húmor, en var einnig mjög hreinskilin og fannst ekkert að því að segja sína skoðun umbúðalaust ef henni fannst eitthvað undarlegt í fari manns. Henni þótti mjög vænt um barnabörnin sín og yngstu fjölskyldumeðlimina kallaði hún „blómin sín“.

Amma og afi komu stundum í heimsókn upp á Skaga, en þau töluðu oft um að þar liði þeim vel, þó að stundum hafi brimið á Langasandinum haldið fyrir ömmu vöku. Þegar þau óku svo af stað úr hlaðinu heim á leið klikkaði vörumerki ömmu á þeim tíma aldrei, vinkið aftur á bak.

Þegar við urðum eldri og komum í heimsókn til Reykjavíkur hellti hún upp á sterkt kaffi, bauð upp á bakkelsi ásamt heimabökuðu heilhveitibrauði og fræddi okkur um ættir okkar. Amma var nefnilega mjög fróðleiksfús og vel að sér í ættfræði. Segja má að hún hafi verið boðberi menntunar, og væri örugglega í doktorsnámi í dag hefði hún verið af annarri kynslóð, en til að sýna stuðning sinn við menntun barnabarnanna sá hún um að borga stúdentshúfurnar fyrir þau öll.

Á síðari árum kom vel fram hve ömmu var annt um heimahagana og spurði hún oft „hefurðu komið á Hnausa, keyrt um Vatnsdalinn og séð Vatnsdalshólana?“. Við svöruðum játandi og í kjölfarið fylgdi iðulega saga frá gömlu tímunum þegar amma var ung og tímarnir aðrir.

Með ástarkveðju og þakklæti,

Í dag kveðjum við elsku ömmu okkar og margs er minnast, því að heimsókn til ömmu og afa fól ætíð í sér loforð um ljúfar stundir. Amma sagði okkur oft sögur frá æskuárunum og hún og afi kenndu okkur heilmargt um gamla siði og venjur, hjá þeim lærðum við m.a. að kemba og spinna ull á snældu. Í svefnherberginu þeirra var lítil baðstofa undir súð þar sem ýmsa gamla muni var að finna og bárum við systur óttablandna virðingu fyrir þeim en höfðum samt gaman af. Næturgagnið sem geymt var undir rúmi litum við þó hornauga, en þegar við gistum í Skeiðarvogi átti amma það til að benda okkur á koppinn góða þegar klósettráp okkar systra hélt fyrir henni vöku.

Hjá ömmu og afa lærðum við líka að borða og meta þjóðlegan mat og vorum við sérstaklega gráðugar í slátur, velling, flatbrauð sem þau steiktu sjálf á hellu, heimagerða kæfu, randalínur, afakleinur, lummur, parta og ömmubrauð. Við fengum líka stundum að smakka eitt og annað sem súrsað hafði verið ofan í tunnur í kjallaranum og supum gjarnan á mysu, þó að okkur hafi nú þótt mjólkin betri. Amma var líka dugleg að leyfa okkur að bragða á nýjum réttum og óhætt er að segja að hún hafi verið áhugasöm um að prófa nýjungar í matargerð í bland við gamlar hefðir.

Amma fylgdist alltaf með því hvort við þrifumst ekki örugglega nógu vel og allar heimsóknir hófust á því að hún bretti upp ermarnar okkar, nartaði laust upp eftir handleggnum og sönglaði „amm“ á meðan. Svo klappaði hún okkur og kyssti og sagði „eeelgan ennar ömmu“ með sinni blíðlegu röddu og kallaði okkur blómin sín.

Amma ræddi reglulega við okkur um gildi þess að fara sparlega með peninga, fara vel með hluti, borða hollan mat og forðast sælgæti, tóbak og áfengi.

Hún hvatti okkur óspart til náms enda var hún sjálf góður námsmaður og vandaði til allra verka. Amma vissi sínu viti og sagði okkur snemma að ekkert þýddi að reyna að segja sér ósatt, því hún hefði litla fugla með sér í liði sem hvísluðu að henni hlutum.

Okkur leiddist aldrei í bíltúr með ömmu og afa, en amma var dugleg að leiðbeina afa í umferðinni og hófst tilsögnin gjarnan á orðunum „almáttugur Dýrmundur“.

Á unglingsárunum höfðum við sérstaklega gaman af þessu, enda átti hún það til að orða hlutina mjög skemmtilega. Sem dæmi var afi einu sinni stopp við biðskyldumerki þegar amma sagði ákveðið: „Almáttugur Dýrmundur, varaðu þig. Þeir koma hér á fleygiferð og hika ekki við að keyra okkur niður.“ Seinna meir urðu þessi orð hennar ömmu „almáttugur Dýrmundur“ eðlilegur hluti af samskiptum okkar systra og eru það enn.

Amma kenndi börnunum okkar að kalla sig „ammí“, hún var þeim ætíð góð og fram á síðasta dag benti hún okkur systrum á hættur í umhverfinu til að tryggja að blómin hennar færu sér ekki að voða.

Elsku amma, takk fyrir allt sem þú hefur gefið okkur. Við munum minnast þín með hlýhug og þakklæti í hjarta alla tíð.