A fyrir augnfró og ó fyrir ólafssúru

Valgerður Þ. Jónsdóttir

vjon@mbl.is

Smágerðir blómálfar og alls konar glaðhlakkalegar fígúrur eru í feluleik innan um fífur og fífla, mýrasóleyjar, smjörgrös, bláklukkur og fjölda fagurra íslenskra blóma sem vaxa villt úti í guðsgrænni náttúrunni. Þótt þessar litlu verur sjáist þar alla jafna ekki berum augum tókst þeim með dularfullum hætti að lauma sér, ein eða fleiri, á hverja einustu blaðsíðu í nýútkominni bók, Stafrófið í íslenskum blómum, eftir grafíska hönnuðinn Eddu Valborgu Sigurðardóttur.

„Ljósmynda-, hönnunar-, ljóða-, stafrófs- og leturnördabók með leynigestum,“ segir höfundurinn, hönnuðurinn og útgefandinn um bókina, sem er afrakstur margra ára vinnu með tilheyrandi ferðalögum upp um fjöll og firnindi til að ná myndum af flórunni fríðu. „Markmiðið var fyrst og fremst að sýna börnum á öllum aldri og líka fullorðnum ljósmyndir af íslenskum blómum í sínu náttúrulega umhverfi, þannig að þau festu nöfn þeirra á minnið og yngstu börnin lærðu um leið bókstafina. Svo geta allir gert sér að leik að finna litlu blómálfana sem Kári Martinsson Regal teiknaði fyrir mig og leynast þarna í ýmsum myndum.“

Móðurmálið og náttúran

Edda Valborg þekkir prýðilega til bókaútgáfu og vílaði ekki fyrir sér að gefa bókina sjálf út, en hún bjó í 27 ár í Bandaríkjunum, þar sem hún starfaði m.a. sem yfirhönnuður í námshönnunardeild bókaútgáfu í Boston. Eftir að hún fluttist heim árið 2007 og skoðaði sig um á bókamarkaðnum þótti henni þýddar, myndskreyttar barnabækur býsna fyrirferðarmiklar. „Án þess að ég hafi nokkuð við það að athuga í sjálfu sér,“ segir hún. „Mér fannst bara ákveðið tómarúm og datt í hug að fylla upp í það með bók sem væri í senn skemmtileg og fræðandi, efldi málþroska og virðingu fyrir móðurmálinu og ekki síst íslenskri náttúru. Sjálf hef ég frá unga aldri veitt því smáa í umhverfinu mikla athygli og raunar orðið æ meiri náttúruunnandi með árunum,“ segir Edda Valborg. „Náttúra Íslands er enda einstök,“ bætir hún við.

Með hugmyndina nánast fullmótaða í kollinum fjárfesti hún í góðri myndavél og lagði í þágu verkefnisins upp í allnokkra ljósmyndaleiðangra um landið næstu árin. „Stundum ein míns liðs en ég notaði líka tækifærið til að taka myndir þegar ég var á ferðinni með vinum eða fjölskyldu. Ég þurfti svolítið að eltast við blómgunartímann, sum blóm blómstra snemma árs, önnur seint. Þess á milli var ég ýmislegt að sýsla, eins og að vinna og reka hönnunarstofu mína, Port hönnun. Annars þurfti ég ekki alltaf að leita langt því sumar ljósmyndirnar eru bara héðan af Valhúsahæð á Seltjarnarnesi,“ viðurkennir hún brosandi.

M fyrir mýrasóley

Bókin er 64 blaðsíður, í 22x28 cm broti og hver opna helguð einu blómi og bókstaf þess; S fyrir smjörgras og M fyrir mýrasóley svo eitthvað sé nefnt. Um flest blómin; augnfró, ólafssúru, naflagras, þyrnirós og fleiri, er vísa eða vísubrot, kvæði eða þula sem Edda Valborg valdi af kostgæfni, sem og ýmsir fróðleiksmolar. Til dæmis varð eftirfarandi þjóðvísa fyrir valinu með fífunni: „Ljósið kemur langt og mjótt, logar á fífustöngum, Halla kerling fetar fljótt, framar eftir göngum“. Og fyrir fróðleiksfúsa má geta þess að fífan vex í votlendi, finnst alls staðar á landinu og blómstrar í júní – eins og fram kemur í bókinni.

Þótt skáldum hafi í aldanna rás verið tíðort um blóm fann Edda Valborg ekkert ljóðrænt um smjörgrasið. „Kannski af því að nafnið er svo órómantískt,“ giskar hún á. Í stað ljóðs eða vísubrots eftir íslenskt skáld, þekkt eða óþekkt, lífs eða liðið, lét hún fylgja smjörgrasinu þær upplýsingar að það væri líka kallað hanatoppur, óeirðagras og lokasjóðsbróðir. Nöfnin hafa trúlega ekki, frekar en smjörgrasið, þótt sérstaklega ljóðræn.

Sjónræn upplifun

Edda Valborg hugsar sig um þegar hún er beðin um að nefna uppáhaldsblómið sitt. Henni finnst þau öll falleg. „Ætli ég nefni ekki smjörgrasið, sem ég hreifst af þegar ég myndaði það í Gjánni í Þjórsárdal. Fífan er líka yndisleg og gaman að horfa á hana sveigja sig eftir veðri og vindum á árbökkunum. Nú, eða fífillinn “ segir Edda Valborg, sem alltaf hefur haft áhuga á blómum, einkum þó myndræna þættinum. „Stórkostleg lögun þeirra, litadýrð og mynstrin heilla mig. Þótt ég sé ekki með mjög græna fingur hef ég óskaplega gaman af að skoða alls konar blóm. Meiningin með útgáfu bókarinnar var ekki að kynna til sögunnar óvenjulegar blómategundir, heldur blóm sem fólk þekkir en veit ekkert endilega hvað heita, rétt eins og ég sjálf áður en ég réðst í gerð bókarinnar. Mig langaði að skapa listræna og sjónræna upplifun; stemmningu þar sem texti, letur og ljósmynd flæddu létt og leikandi saman, en bæru ekki hvert annað ofurliði.“

Heppin með hugmynd

Eins og höfundarréttarlög kveða á um þurfti Edda Valborg að fá leyfi rétthafa til að birta ljóðin í bókinni. Hún segir alla hafa veitt henni góðfúslegt leyfi. „Ég hafði heilmikið fyrir að finna suma rétthafana, til dæmis að þulu Guðrúnar Auðunsdóttur, sem mig langaði að birta. Hún fæddist rétt eftir aldamótin 1900 og var ættuð undan Eyjafjöllum. Ég var búin að spyrjast fyrir hjá mörgum á þessum slóðum áður en ég hafði loks uppi á einkadóttur hennar, sem bjó í næsta húsi við mig í Reykjavík. Gegnum þessa vinnu kynntist ég henni og einnig skáldkonunni Vilborgu Dagbjartsdóttur, sem á tvö ljóð í bókinni, og var afskaplega elskuleg. Hún hafði á orði hversu heppin ég væri að hafa fengið hugmyndina að bókinni. Öll vinna við bókina hefur verið svo skemmtileg að ég er hálft í hvoru leið yfir því að henni skuli vera lokið,“ segir Edda Valborg – af takmarkaðri alvöru þó.