Staðreyndirnar virtust litlu sem engu máli skipta

Viðtal

Stefán E. Stefánsson

ses@mbl.is

Það er ys og þys á hinum gamalgróna basar Thorvaldsensfélagsins við Austurstræti. Við afgreiðslu eru félagskonur og ein þeirra afgreiðir þýska ferðamenn sem heillast hafa af íslenskum prjónapeysum sem félagið býður til sölu. Ferðalangarnir hafa ekki hugmynd um að konan í afgreiðslunni var, þar til nýlega, forsætisráðherrafrú Íslands og að fyrir tæpum fimm mánuðum voru fjármál hennar umfjöllunarefni allrar heimspressunnar.

Anna Sigurlaug Pálsdóttir stendur reglulega vaktina hjá Thorvaldsensfélaginu sem er eitt elsta félag landsins, stofnað árið 1875. Þar fetar hún í fótspor móður sinnar og ömmu sem báðar hafa helgað félaginu krafta sína. Þegar ferðalangarnir eru á brott fær blaðamaður tækifæri til að setjast niður með Önnu Sigurlaugu en hún hefur ekki tjáð sig við fjölmiðla frá því að eiginmaður hennar vék úr embætti forsætisráðherra í kjölfar umræðu um hin svokölluðu Panamaskjöl en í þeim var að finna upplýsingar sem tengdust eignum hennar.

Hún segir að pólitískir andstæðingar eiginmanns hennar hafi lengi reynt að gera hann tortryggilegan vegna þeirra miklu fjármuna sem hún eignaðist við söluna á Toyotaumboðinu sem faðir hennar og móðir stofnuðu í upphafi áttunda áratugarins.

„Pabbi gaf okkur systkinunum hlut í fyrirtækinu á sínum tíma og þó ég viti það ekki fyrir víst þá tel ég að hann hafi ákveðið að gera það af þeirri ástæðu að hann hefur mikla þörf fyrir að deila góðum hlutum með öðrum og veita öðrum tækifæri til að njóta ávaxta erfiðis síns. Æskuár hans hafa ábyggilega mótað hann að þessu leyti. Þegar hann var tólf ára voru báðir foreldrar hans fallnir frá og amma hans tók hann að sér en hún lést tveimur árum síðar. Hann stóð því eftir nær munaðarlaus og var í vist á mörgum stöðum. Ég held að þetta hafi mótað hann mjög sem manneskju og hann lagði því mikið upp úr því að láta aðra njóta hlutanna með sér. Og raunar á þetta einnig við um mömmu að mörgu leyti því hún kemur úr fjölskyldu sem alltaf þurfti að hafa mikið fyrir hlutunum.“

Hún segist hafa orðið vör við það í kjölfar þess að Sigmundur hóf þátttöku í pólitík að eignir hennar og fjölskyldunnar hafi verið milli tannanna á fólki. Hún segist skilja það að nokkru leyti en að í því tilliti sé rétt að halda til haga að ekki sé allt satt sem gangi manna í millum. Mikið hefur verið gert úr ágreiningi innan fjölskyldunnar og að sannarlega hafi ólík sjónarmið verið uppi varðandi ákveðna þætti í tengslum við rekstur fjölskyldufyrirtækisins en að það hafi allt verið leitt farsællega til lykta.

„Pabbi hefur alltaf viljað gera vel við alla og það getur verið erfitt eins og allir vita. Í tilteknum málum vorum við systkinin ekki sammála. Við systkinin erum bæði lík og ólík og við höfum orðið sátt um að vera sammála um sumt og annað ekki. Á milli okkar er hins vegar allt gott í dag.“

Þegar ákveðið var að selja fyrirtækið árið 2005 var Anna Sigurlaug nýorðin þrítug og stóð allt í einu uppi með mikla fjármuni.

„Þegar ég allt í einu stóð uppi með miklar eignir þá leitaði ég ráðgjafar hjá Landsbankanum og þeir aðstoðuðu mig við að ávaxta þessa fjármuni og á grundvelli ráðgjafar frá bankanum stofnaði bankinn í Lúxemborg félag sem hélt utan um þá. Á þessum tíma vorum við Sigmundur búsett úti í Oxford og vorum ekki á leiðinni heim. Við tókum hins vegar ákvörðun um að snerta ekkert á þessum peningum næstu tvö árin. Við höfðum ekki áhuga á að breyta þeim takti sem líf okkar var í á þessum tíma. Við ákváðum einfaldlega að halda áfram að lifa lífinu eins og þessir peningar hefðu ekki komið til.“

Anna Sigurlaug lagði mikla áherslu á það í samskiptum við bankann að meðferð fjármunanna stæðist alla skoðun og hafnaði hún meðal annars tillögum frá bankanum um að fresta skattlagningu af hluta hagnaðarins af sölu fyrirtækisins sem þó var heimilt að lögum. Fyrr á þessu ári kom fram opinberlega að á árunum 2007 til 2015 greiddu þau hjónin tæpar 300 milljónir króna í skatt, eða um 400 milljónir á núvirði.

Örlagaríkt viðtal í Ráðherrabústaðnum

Það var fátt sem benti til þess að föstudagurinn 11. mars yrði örlagapunktur á pólitískum ferli Sigmundar Davíðs. Þann dag hafði hann boðið fulltrúum sænska ríkissjónvarpsins til fundar við sig í Ráðherrabústaðnum þar sem ætlunin var að ræða ýmis mál sem búið var að útlista fyrirfram, meðal annars viðsnúning í íslensku efnahagslífi og bólu á fasteignamarkaði. Anna Sigurlaug segir að það hafi þó breyst þegar í ljós kom að tilefnið sem blaðamennirnir höfðu gefið upp var aðeins yfirvarp.

„Sigmundur hringdi í mig strax að loknu viðtalinu og honum var greinilega brugðið yfir framkomu sjónvarpsmannanna. Við hittumst í Ráðherrabústaðnum og hann sagði mér frá því hvernig þetta hefði gengið fyrir sig. Fyrst í stað fannst mér þetta ekkert stórmál því við höfðum allt okkar á hreinu í þessum málum og pólitískir andstæðingar Sigmundar hafa oftar en ekki reynt að koma höggi á hann út af þessum eignum án þess að þeir hefðu erindi sem erfiði. En svo fann ég hvað honum leið illa yfir þessari framkomu. Það er ekki margt sem kemur honum úr jafnvægi en hann á það til að treysta fólki of vel og var miður sín yfir að hafa verið beittur svo ósvífnum blekkingum.“

Þau voru þó staðráðin í því að láta málið ekki slá sig út af laginu. Þegar sömu blaðamenn sendu á þau spurningar í kjölfar viðtalsins ákváðu þau að svara þeim skilmerkilega og sýna fram á að það væri óeðlilegt að draga upp þá mynd af þeim að þau hefðu reynt að stinga eignum sínum undan skatti.

„Þarna taldi ég enn eitt kjaftamálið farið af stað og að enn einu sinni ætti núna að gera eitthvert mál úr þessum eignum mínum. Þess vegna skrifaði ég þessa facebook færslu og ég gerði mér ekki í hugarlund hversu umfangsmikil þessi umfjöllun öll átti eftir að verða. Sænsku blaðamennirnir sendu okkur svo upplýsingar um að þeir væru í rannsókn á þessu máli og Panamaskjölunum. Þeir voru með langan spurningalista sem þeir þyrftu að fá svör við. Á þeim tímapunkti þegar þessar spurningarnar bárust gerðum við þau mistök að trúa þeim og halda að þarna væri verið að reyna að komast að kjarna og sannleika málsins.“

Töldu svörin varpa réttu ljósi á málið

Margir hafa velt fyrir sér af hverju Sigmundur Davíð, margreyndur maður úr fjölmiðlum og pólitík, hafði ekki frumkvæði af því að greina frá viðtalinu við sænsku sjónvarpsmennina og greina frá því sem þeirra fór á milli. Anna Sigurlaug segir að þau hjónin hafi einfaldlega talið að svörin sem þau veittu við fyrrnefndum spurningum myndu varpa réttu ljósi á málið.

„Sigmundur vildi vaða strax í sjóvarpsmennina og óheiðarlega framgöngu þeirra en aðrir töldu ekki rétt að veita þeim slíka athygli. Best væri að leggja bara fram öll gögn og sýna að ávirðingar sjónvarpsmannanna hefðu verið rangar. Það var auðvitað mikið áfall þegar þátturinn var svo sýndur að sjá að það var ekki minnst á svörin frá okkur. Þau virtust engu máli skipta og það þótti greinilega engin ástæða til að draga fram hið rétta í málinu. Það var fyrst og fremst áfall því það staðfesti það sem okkur var farið að gruna að þetta snerist alls ekki um að fá fram hið sanna í málinu. Þetta snerist bara um það að fella forsætisráðherrann. Það sáu auðvitað margir sem vildu ná sér niður á manninum sem hafði þvælst, svo eftir var tekið, fyrir kröfuhöfum bankanna og leyst úr stórum málum sem aðrir stjórnmálamenn höfðu gefist upp á að fást við. Miðað við það hversu ljótur leikur þetta var og hvernig þetta teygði sig út fyrir landsteinana þá kæmi mér ekki á óvart þó einhverjir úr hópi kröfuhafanna hafi ýtt undir þessa umfjöllun og séð sér verulegan hag í því að velta forsætisráðherra landsins úr sessi.“

Því hefur verið haldið fram að Sigmundur Davíð hefði átt að gera sérstaklega grein fyrir þeim eignum sem fjallað var um í tengslum við Panamaskjölin og þá ekki síst tilvist félagsins Wintris og einnig þeirri staðreynd að hluti eignanna lá í kröfum á hendur föllnu viðskiptabönkunum.

„Þetta félag er skráð á mínu nafni og sömuleiðis þær eignir sem þar eru inni. Við töldum ekki rétt að blanda þeim inn í umræðuna um störf Sigmundar en í því fólst hins vegar engin tilraun til að fela tilvist eignanna. Ég hef enda gert fulla grein fyrir þeim frá upphafi. Við töldum að þetta skipti ekki máli því hann var að fást við viðfangsefni sem eru svo miklu stærri og meiri en nokkru sinni þeir hagsmunir sem ég hef af þessum kröfum sem ég átti á bankana. Tap til skamms tíma sem ég sá fram á var léttvægt í samanburði við baráttuna fyrir hagsmunum íslensks samfélags. Þess vegna veltum við því aldrei fyrir okkur í þessum ótrúlegu aðstæðum hvaða áhrif aðgerðirnar sem Sigmundur barðist fyrir, og að lokum náði í gegn, myndu hafa á þessar eignir. Það má líka minna á að kröfurnar voru í eðli sínu eins og hverjar aðrar innistæður. Þetta voru einfaldlega peningar sem ég átti hjá bönkunum þegar þeir fóru í þrot. Ég veit ekki til þess að neinn þeirra stjórnmálamanna sem breyttu lögum til að verja þær kröfur, þ.e. innistæður, hafi séð ástæðu til að gera grein fyrir því að þeir væru að verja hagsmuni sína eða ættingja sinna. Sigmundur var hins vegar að berjast fyrir því að lögum yrði breytt til að ganga á hagsmuni fjölskyldu sinnar.“

Það hefur einnig verið gagnrýnt að þau hjónin hafi kosið að geyma eignir sínar erlendis og utan þeirra gjaldeyrishafta sem við lýði eru í landinu. Anna Sigurlaug segir að þau hafi kyrfilega útskýrt hvaða ástæður liggja að baki þeirri ákvörðun að ávaxta fjármunina ekki hér heima.

„Við hefðum sannarlega getað komið heim með þessar eignir og nýtt okkur þær leiðir sem færar voru til þess. Við höfum hins vegar verið þeirrar skoðunar að meðan Sigmundur er þátttakandi í pólitíkinni þá sé það ekki heppilegt og að það myndi orka mjög tvímælis. Það yrði gagnrýnt við hvaða banka ég myndi skipta við og það myndu vakna spurningar um hvaða fyrirtækjum ég fjárfesti í. Það væri ekki æskilegt að kynda undir slíkri umræðu í samfélaginu. Með því að halda eignunum erlendis erum við að koma í veg fyrir hagsmunaárekstra sem er eðlilega mjög mikilvægt að gera. Það má hins vegar benda á að sú ákvörðun okkar að halda þessum eignum erlendis hefur í raun kostað okkur mjög mikið. Það hefur til dæmis gerst að eigninar hafa rýrnað vegna styrkingar krónunnar og lítillar ávöxtunar saman borið við þá háu verðtryggðu vexti sem fjármagnseigendur njóta á Íslandi á kostnað skuldsetts fólks. Styrkingu krónunnar má líka rekja með einum eða öðrum hætti til ákvarðana sem Sigmundur hefur tekið fyrir hönd þjóðarinnar og ætti að sýna fram á að hann hefur í öllu tilliti tekið heildarhagsmuni samfélagsins fram yfir einhverja einkahagsmuni.“

Lítill áhugi á staðreyndum málsins

Anna Sigurlaug segir að málið hafi reynt gríðarlega á fjölskylduna og að það hafi verið hræðileg upplifun að finna sig vanmáttugan gagnvart allri hinni vægðarlausu umfjöllun sem á eftir fylgdi. Það hafi verið þungbær ákvörðun þegar Sigmundur ákvað að víkja úr embætti forsætisráðherra.

„Ég verð að vera alveg hreinskilin með það að ég brotnaði alveg niður þegar þetta varð niðurstaðan. Mér þótti mjög ósanngjarnt að maðurinn sem hafði staðið í lappirnar fyrir hönd þjóðarinnar í gríðarlega stórum málum og erfiðum og náð árangri sem vakið hefur athygli um allan heim, var látinn gjalda fyrir umfjöllun sem ekki stóðst nokkra skoðun. Það er ekki hægt að lýsa þeirri tilfinningu þegar dregin er upp sú mynd af okkur í heimspressunni eins og að við höfum tekið þátt í umfangsmiklum skattalagabrotum. Þá situr maður eftir og það skipti engu máli hvað maður sagði eða reyndi að útskýra. Það hafði enginn áhuga á því að heyra sannleikann í málinu og það er hræðileg tilfinning.

Það segir sína sögu að erlendir fjölmiðlar hafa birt greinar í kjölfar þessa alls þar sem þeir varpa ljósi á að það hafi ekki verið nein innistæða fyrir þeim ásökunum sem haldið var fram gegn okkur. Guardian benti líka á strax í upphafi að ekki hefðu komið í ljós nein merki um skattsvik eða annað misferli. Sú umfjöllun hefur hins vegar ekki fengið neina athygli og þeir sem hæst láta hafa engan áhuga á því að taka þessi sjónarmið til greina. Það þjónar ekki málstaðnum og markmiðinu.“

Hún segir að málið hafi reynst sér meira áfall en hún hafi áttað sig á í fyrstu en að lokum hafi hún tekið ákvörðun um að leita sér aðstoðar fagaðila og þá hafi stuðningur fjölskyldunnar reynst mjög mikils virði. Þau hafi staðið saman í gegnum þetta og ákveðið að láta málið ekki beygja sig til langframa. Hún segist styðja eiginmann sinn áfram í stjórnmálabaráttunni og að hann eigi enn eftir að leysa stór og mikil verkefni á þeim vettvangi.

„Sigmundur hefur brennandi áhuga á pólitíkinni og þeim málefnum sem þar eru til úrlausnar. Eins og margir vita þá er hann mjög ákafur þegar hann er kominn af stað í ákveðin mál. Hann hefur sterkar skoðanir á því hvað gera þurfi og ég finn á honum að hann hefur áhyggjur af því að stór og mikilvæg mál verði ekki leidd til lykta nema rétt verði haldið á þeim. Hann telur mjög mikilvægt að koma á og tryggja stöðugleika hér á landi og að íslenskt samfélag geti að fullu tekið þátt í alþjóðahagkerfinu. Í mínum huga verður hann að halda baráttunni áfram og ég er sannfærð um að margir eru mér sammála um það.“

Anna Sigurlaug hefur fylgt manni sínum eftir í pólitíkinni og segir að það hafi verið lærdómsríkt og gefandi.

„Aðstæður okkar hafa gert mér kleift að fylgja honum á ferðum um landið og í þeim erindum sem hann hefur sinnt erlendis. Við erum þakklát fyrir það en þetta hefur líka verið mín leið til að gefa okkur meiri tíma saman. Það var alveg ljóst að formennska í Framsóknarflokknum og starf forsætisráðherra ekki síður er meira en fullt starf og hann er einfaldlega alltaf í vinnunni með einum eða öðrum hætti. Þess vegna hefur það reynst mjög gott að ég hafi fylgt honum eftir á ferð um landið eða jafnvel stöku sinnum til útlanda í stað þess að bíða eftir honum heima. Þá hefur dóttir okkar fylgt okkur í nokkrar ferðir og þannig hefur fjölskyldan náð að vera saman. Við höfum farið um og kynnst ótrúlegum fjölda góðs fólks og eignast marga góða vini. Það hefur líka verið mikil og góð reynsla að kynnast því mikla starfi sem haldið er uppi í félögum framsóknarfólks um landið. Þetta er ekki allt gallhörð pólitík heldur er þetta dýrmætt og gott félagsstarf í víðari skilningi.“

Aukin harka í íslensku samfélagi

Anna Sigurlaug segir að síðustu ár hafi reynst henni lærdómsrík en að hún sjái ákveðin hættumerki í íslensku samfélagi sem taka þurfi alvarlega.

„Það eru mál sem brenna á mér í kjölfar þeirrar reynslu sem ég hef öðlast á þessum árum sem Sigmundur hefur setið á þingi og verið í ráðherraembætti. Þau snúa að þeirri ofboðslegu hörku og jafnvel grimmd sem hlaupin er í samfélagið á mörgum sviðum. Það virðist sem þetta hafi sprottið upp í tengslum við samfélagsmiðlana og netið. Bak við tölvuskjáina er hægt að láta margt flakka en þetta teygir sig einnig inn í þingið og á fleiri staði. Þar ræðst samstarfsfólk til dæmis mjög harkalega og persónulega á hvert annað og þetta á sér birtingarmyndir víðar. Það er eins og að það sé gefið skotleyfi á það fólk sem býður sig fram og nánast gengið út frá því að þeir sem bjóði fram krafta sína í stjórnmálum hafi einhverjar annarlegar hvatir að baki.“

Spurð út í hvaða áhrif hún telji þetta hafa á samfélagið segir hún að aðgangsharkan dragi úr vilja fólks til að leggja sín lóð á vogarskálarnar á opinberum vettvangi.

„Maður heyrir það víða að fjölskyldufólk sé farið að veigra sér við því að taka þátt í pólitík og það er mjög vond þróun. Ég hef hins vegar fullan skilning á því og ég held að það hljóti að vera hræðilegt fyrir fólk með börn á unglingsaldri sem fylgist með á netinu og geti lesið blöðin. Við Sigmundur höfum verið heppin með að dóttir okkar sem er fjögurra ára skilur ekki það sem í gangi er og er ekki að velta sér upp úr öllum þeim ömurlegu skrifum sem finna má á netinu um okkur.“

Fjárkúgunarmál angi af þróuninni

Um mitt sumar í fyrra bárust fréttir af því að tvær konur hefðu verið handteknar í umfangsmikilli aðgerð lögreglunnar. Í ljós kom að aðgerðirnar tengdust tilraun til fjárkúgunar gagnvart Sigmundi Davíð. Þar var honum og fjölskyldu hans hótað neikvæðri umfjöllun ef hann greiddi þeim ekki háar fjárhæðir. Hótunin barst inn á heimili Sigmundar og Önnu Sigurlaugar og var hún stíluð á hana.

„Þegar pósturinn kom inn um lúguna einn daginn hljóp dóttir mín til og sótti hann. Þar var á meðal bréf sem ég tók upp við eldhúsborðið og fyrst fannst mér þetta eiginlega hálfgerð vitleysa. En lögreglan hafði brýnt það fyrir mér að ef okkur bærust skrítin símtöl eða bréf þá ættum við að láta vita. Það var því af hreinni skyldurækni sem ég hafði samband við lögregluna. Þeir tóku þetta mjög alvarlega og þegar málið vatt upp á sig kom í ljós að það var fullur ásetningur að baki hótuninni. Gerendurnir höfðu meira að segja kannað aðstæður okkar þannig að þær vissu hvar dóttir okkar er á leikskóla. Þó að þetta mál sé á margan hátt undantekning þá er það þó dæmi um það hvað harkan getur verið mikil og mér finnst þetta dæmi um að samfélagið hafi breyst til verri vegar hvað þetta varðar á undanförnum árum.“

Spennandi tímar framundan

Spurð út í næstu skref segist hún ætla að standa þétt að baki manni sínum í stjórnmálunum framundan. Það sé mikilvægt að honum og Framsóknarflokknum vegni vel í kosningunum sem fyrirhugaðar eru í haust.

„Baráttan heldur áfram og þar stend ég með mínum manni. Þá ætla ég áfram að leggja mitt af mörkum á vettvangi Thorvaldsensfélagsins sem sinnir mikilvægu mannúðarstarfi hér í borginni. Það gefur mér mikið að sinna þessum verkefnum í samfélagi við allar þær góðu konur sem margar hverjar hafa verið þátttakendur í því miklu lengur en ég.“

Hún segist ekki hafa hug á því að breyta um stefnu og taka að fjárfesta í íslensku atvinnulífi á næstunni.

„Ég hef ekki hug á því og mín skoðun hefur ekkert breyst að því leyti að ég tel ekki heppilegt að standa í því á meðan Sigmundur er á sviði stjórnmálanna. Hvað framtíðin ber í skauti sér verður svo bara að koma í ljós. Ég er reyndar í einu verkefni hér heima sem kannski má kalla fyrstu fjárfestinguna mína á Íslandi en það er fyrirtæki sem snýst um skartgripahönnun. Þar er ég inni sem fjárfestir ásamt frábærri listakonu sem ég held að muni gera góða hluti á komandi árum.“