Svala Björgvinsdóttir

Þú hjartans vina hnigin ert

og hjálpar stirðnuð mund,

því kærleiks vörmum kossi sért

hér kysst á hinstu stund.

Þú varst svo mild, svo göfug og góð,

og gast oft dægur stytt,

því langar okkur að lítið ljóð

nú leggja á bólið þitt.

Þú skildir okkur allra best

og ungra kættir lund,

þú samúð áttir manna mest

að miðla hverja stund.

Þú dæmdir barna brotin vægt

með bestan kærleiks vott,

þér, vina, treysta var svo hægt,

þú vildir öllum gott.

Á örmum þínum börnin barst,

þá brosið lék um kinn,

þú alltaf barn í anda varst,

þó yrðir fullorðin.

Þó grói leiði og gleymist tár

þín geymist minning hlý.

Æ, lifðu sæl um eilíf ár,

Guðs náðar faðmi í.

(Helga Pálsdóttir)

Látin er móðursystir mín, hvunndagshetjan Svala.

Síðustu árin urðum við hjónin og fjölskylda okkar þeirrar gæfu aðnjótandi, að eiga með henni margar góðar stundir. Við festum kaup á húsi á Hvolsvelli, sem við notum mikið í frístundum okkar. Það varð til þess að við gátum gefið Svölu meiri tíma og verið henni innan handar.

Svala hlaut ekki langa skólagöngu, en hún var vel lesin, einstaklega minnug og fylgdist vel með. Hún var mjög samviskusöm og nákvæm. Svala var hreinskiptin um menn og málefni, hafði ákveðnar skoðanir og góða kímnigáfu. Var gaman að ræða við hana um alls kyns málefni úr fortíð og nútíð eða leita í hennar viskubrunn.

Svala naut þess alla tíð að vera í sveitinni og sinna þeim störfum, sem búskap fylgja. Hún ferðaðist ekki mikið út fyrir sveitina, til þess þurfti ærnar ástæður.

Frá Butru er ægifagurt útsýni og sést meðal annars vel til Vestmannaeyja á góðum degi. En til Eyja fór Svala aðeins einu sinni um ævina, þegar henni var boðið þangað í tilefni af sjötugsafmælinu.

Svala lét lítið fyrir sér fara á stórafmælum. Þegar líða fór að 85 ára afmælisdegi hennar spurðum við hana hvort hún vildi ekki gera sér dagamun af því tilefni. Hún taldi það nú algjöran óþarfa. Ráðin voru þá tekin af henni og henni haldin lítil kjötsúpuveisla utandyra hjá okkur á Hvolsvelli í fallegu veðri. Hún naut þess vel og hafði á orði að þetta væri í fyrsta sinn, sem haldið væri upp á afmæli hennar í hópi fjölskyldu og vina. Aldrei hafði hún fengið svona margar afmælisgjafir og þótti alveg nóg um. En hún var mjög þakklát og talaði oft um þennan dag.

Sauðkindin var í miklu uppáhaldi hjá Svölu. Hún naut þess að taka þátt í sauðburðinum og finna lyktina af nýfæddum lömbum. Þá var réttartíminn mikil hátíð hjá henni. Svala var mikill dýravinur og bar virðingu fyrir öllum skepnum. Að sama skapi báru dýrin virðingu fyrir henni.

Böðvar býr enn að Butru, en ábúendur þar í dag eru Ágúst Jensson frá Teigi í Fljótshlíð og kona hans, Oddný Steina Valsdóttir, ásamt þremur börnum. Ágúst og Oddný hafa alla tíð reynst Svölu einstaklega vel og börnin þeirra þrjú voru gullmolar Svölu. Þau voru henni sem barnabörn, sem hún naut að fylgjast með vaxa úr grasi.

Svala naut þess að borða íslenskan mat, var ekki hrifin af breyttum mat eins og hún orðaði það. Það var gaman að bjóða henni í mat og var þá auðvitað alíslenskur matur hafður á borðum, svo sem reykt hrossakjöt, lambakjöt með ýmsu móti, taðreykt bjúgu og góður fiskur svo sem lax. Þá var þorramatur í algjöru uppáhaldi hjá henni.

Á meðan heilsa Svölu leyfði hafði hún gaman af þessum sameiginlegu máltíðum okkar. Þegar við sóttum hana á Kirkjuhvol kvaddi hún yfirleitt með þeim orðum að nú væri hún að fara út á lífið.

Það reyndist Svölu mikil gæfa að ráða sig til Böðvars á Butru. Þar leið henni alla tíð vel.

Við viljum þakka starfsfólki öllu á Kirkjuhvoli fyrir þá góðu umönnun og hlýju, sem Svala naut á meðan hún dvaldi þar.

Blessuð sé minning einstakrar konu, sem skilur eftir sig tómarúm. Hennar er sárt saknað.

Fráfall Svölu skilur eftir tóm á Butru, en hér á hún svo mörg gengin spor og unnin handtök. Svala var einstök í umgengni við dýr, natin og athugul og oft fyrst að sjá ef eitthvað fór aflaga. Svala var hreinlát, nýtin og fór vel með. Frásagnarmáti Svölu var ítarlegur og aðdragandi meginefnisins gat orðið nokkuð langur, enda var Svala með eindæmum nákvæm og minnug. Oft var umræðuefnið bernskuminningar úr Borgarfirði. Fljótshlíðin var Svölu kær, en Borgarfjörðurinn átti alltaf sess í hjarta Svölu. Minningarnar voru margar bjartar, en aðrar erfiðari. Svala ólst upp án móður frá fjögurra ára aldri, en þegar Svala var átta ára voru systurnar aðskildar, það var Svölu þungbært. Í Örnólfsdal var foli sem Svala reið berbakt og beislislaust en lagði hendur fram á háls og makka og stýrði honum þannig. Minntist hún þess hests með mikilli hlýju. Þannig voru tengsl Svölu við dýr, nánari en hjá flestum enda var henni tamt að tala um dýrin sem vini sína. Þá var hún sem fimm ára að flytja heim heybandslest, ein síns liðs. Hrossin lentu í ófæru og reiðtygi slitnuðu. Þannig var hlutskiptið, vinna frá blautu barnsbeini. Svala lá aldrei á liði sínu en elja og seigla einkenndu vinnulagið. Dugnaður og staðfesta virtist Svölu í blóð borin en eflaust hafa örlögin, að alast upp án foreldra við kröpp kjör, einnig haft þar áhrif á. Hún var lágvaxin og hæglát í hreyfingum hin seinni ár. Aldrei kom þó annað til greina en að skila sínu, af þeirri samviskusemi sem henni var töm. Hún gaf sjálfri sér aldrei eftir, hlífði sér aldrei og viljastyrkurinn sem þessi lágvaxna kona bjó yfir var einstakur. Hjálp frá öðrum átti hún ekki gott með að þiggja og fátt þótti henni verra en að láta hafa fyrir sér. Það átti því ekki við Svölu að vera bundin við hjólastól undir lokin. Góð og vönduð umönnun sem Svala naut á Kirkjuhvoli gerði það hlutskipti léttbærara.

Það var notalegt að koma til Svölu, hún var jafnan viðmótsþýð og hæglát en gat þó haft afgerandi skoðanir á mönnum og málefnum. Menn áttu ekkert endilega inni hjá henni Svölu enda konan fölskvalaus. Einlægni og heiðarleiki voru einkenni Svölu. Hún lifði sig inn í gleði barnanna og að manni fannst upplifði sorg dýranna eins og sína eigin. Hún hreifst með í gleði augnabliksins og hláturinn var einlægur. Svala tók ástfóstri við börnin á Butru og var þeim ávallt góð. Hún gat átt vont með svefn ef eitthvert barnanna var lasið. Ekki vildi hún heyra talað um krakkagrísi, blessuð börnin eða hjartaknúsarar fannst henni betur við hæfi. Hún átti alltaf gott í skúffunni á Butru og skápnum á Kirkjuhvoli. Aldrei var það skammarstrik framið á Butru að Svala tæki ekki málstað barnanna.

Þakklæti og söknuður er efst í huga þegar við kveðjum þig, elsku Svala. Þú varst einstök manneskja og kenndir okkur margt.

Ýmislegt um þrautseigju og þolinmæði og hvernig við metum það sem lífið færir okkur. Út fyrir landsteinana komst þú aldrei en reyndir á þinni ævi meira en margur heimshornaflakkarinn. Hvíl í friði, hjartans vinkona.

Fallinn er frá góður nágranni og vinur, Svala Björgvinsdóttir á Butru. Svala var í hartnær 60 ár fyrst vinnukona og síðar ráðskona hjá Böðvari Gíslasyni á Butru, næsta bæ við æskuheimili mitt í Fljótshlíð. Svala var einstaklega dugleg kona og áhugasöm um bæði búverkin og heimilisstörfin. Hún var mikill dýravinur og glögg á kindur og annan búfénað. Enda fór hún létt með að rekja ættartölu flestra kinda á Butru og það marga ættliði, bæði nöfn og númer. Svala sýndi ávallt mikla ráðdeild og nægjusemi og fór með alla hluti eins og hún ætti þá sjálf. Svala var góð vinkona móður minnar og mér er minnisstætt hve mikill samgangur og vinátta var á milli bæjanna um áratuga skeið. Reglulega kom Svala í heimsókn til okkar í Teigi og oftast fótgangandi, stystu leið yfir djúpa keldu sumar sem vetur.

Eftir því sem aldurinn færðist yfir ábúendur á Butru fækkaði búfénaði og Svala tók því nærri sér þegar hún þurfti að sjá á eftir öllum kúnum og eins þegar fénu fækkaði. Það var að vonum mikill happafengur á Butru árið 2003 þegar Böðvar bóndi sýndi þá miklu framsýni að leigja ungu pari, Ágústi Jenssyni og Oddnýju Steinu Valsdóttur, jörðina, þó með áframhaldandi búseturétti fyrir sig og Svölu í íbúðarhúsinu. Unga fólkið hefur af miklum dugnaði byggt nýtt fjárhús, endurbyggt fjósið til nautaeldis og byggt snoturt íbúðarhús við hlið þess sem fyrir er og auk þess brotið land og ræktað og nú er svo komið að stórbú er rekið á Butru. Allri þessari þróun hefur Svala fylgst með af brennandi áhuga og ekki spillti fyrir þegar börn fóru fæðast á Butru eftir yfir 70 ára hlé. Börnin þrjú á Butru hafa því fram til þessa verið svo heppin að eiga „þriðju ömmuna“ í Svölu. Þegar heilsunni hrakaði fékk Svala inni á dvalarheimilinu að Kirkjuhvoli á Hvolsvelli en hélt þeim sið að koma aðra hverja helgi heim að Butru. Fyrst um sinn sá Böðvar um að sækja hana í sveitina en síðar tóku þau Oddný og Gústi það að sér. Ég vil að leiðarlokum þakka vináttu og tryggð og votta aðstandendum og vinum samúð.