Fordæmalaust stjörnuhrap

Fréttaskýring

Ágúst Ásgeirsson

agas@mbl.is

Tíu síðustu dagar nóvembermánaðar og sá fyrsti í desember fara í pólitíska annála í Frakklandi. Á því stutta tímabili var fótunum kippt undan þremur af helstu stjórnmálamönnum landsins, Nicolas Sarkozy, fyrrverandi forseta, Alain Juppé, fyrrverandi forsætisráðherra og borgarstjóra í Bordeaux, og François Hollande forseta. Þeir tveir fyrstnefndu voru lagðir að velli í prófkjöri mið- og hægrimanna og fjórum dögum seinna, 1. desember, lét Hollande undan þrýstingi flokksmanna sinna og tók fyrir að sækjast eftir endurkjöri næsta vor.

Stjörnuhrap af þessu tagi hefur aldrei áður átt sér stað í sögu fimmta lýðveldisins sem Charles de Gaulle stofnaði 4. október árið 1958. Þá hefur það heldur ekki gerst á þessu 58 ára tímabili að forseti hafi ekki sóst eftir endurkjöri. Meðal helstu spurninga manna á meðal í framhaldi af prófkjöri Lýðveldisflokksins og upplausn á vinstrivængnum er hvort öruggt sé að François Fillon vinni forsetakosningarnar að vori og taki við húsbóndavaldi í Elysee-höll. Miðað við skoðanakannanir eru allar líkur til þess. Stjórnmálaskýrendur segja það hins vegar allsendis óvíst og benda á misheppnaðar forspár Brexit, vegna bandarísku forsetakosninganna og nú síðast niðurstöðu prófkjörsins franska. Aldrei virtist Fillon eiga möguleika í þeim fyrr en á lokametrunum, eftir kappræður frambjóðendanna í sjónvarpssal.

Fillon stendur best að vígi

Miðað við tvær skoðanakannanir sem birtar voru að kvöldi seinni dags prófkjörsins stendur Fillon best að vígi. Hann er sá sem aðrir frambjóðendur þurfa að vinna í kosningunum, sem fram fara 23. apríl og 7. maí. Til að geta hrundið stefnu sinni í framkvæmd þarf hann á þingmeirihluta halda en til þings verður kosið 11. og 18. júní. Þessar kannanir sýndu að Fillon myndi leggja Marine Le Pen, leiðtoga Þjóðfylkingarinnar, að velli með miklum yfirburðum, eða 67% atkvæða gegn 33%.

Stjórnmálaskýrendur benda þó á, að mikið vatn eigi eftir að renna til sjávar á næstu fimm mánuðum og Le Pen verði ekki auðveldlega slegin út af laginu. Hún eigi eftir að kynna stefnu sína og hefja í raun kosningabaráttu sína. Dæmin með Trump og Brexit muni örva hana til dáða, svo og úrslit þjóðaratkvæðisins á Ítalíu sl. sunnudag. Ljóst þykir að hún hefði fremur kosið hinn hófsamari Alain Juppé en harðlínu- og íhaldsmanninn Fillon. Hún muni þó eftir sem áður geta brúkað gamalkunnan áróður lýðskrums og fjandskapar í garð stjórnmálaelítunnar með góðum árangri og gegn hnattvæðingu, svo eitthvað sé nefnt úr vopnabúri hennar. Fillon sé henni ákjósanlegt skotmark þar sem hann hefur haft stjórnmál að ævistarfi og er fyrrverandi forsætisráðherra.

69% líkur á sigri Fillon

Að mati veðmangara eru nú sem stendur 69% líkur á sigri Fillons 7. maí næstkomandi en líkur Le Pen eru metnar 30%. Álitsgjafar segja hann geta að talsverðu leyti þakkað glundroðanum í Sósíalistaflokknum þetta mikla skor. Þar er allt upp í loft og frambjóðandi flokksins við forsetakosningarnar ekki valinn fyrr en í janúarlok. Lengi hafði verið beðið eftir forsetanum að ákveða sig en hann tilkynnti svo óvænt í síðustu viku að hann myndi ekki sækjast eftir endurkjöri.

Þar með var helstu hindrun Manuels Valls forsætisráðherra rutt úr vegi en hann tilkynnti sl. mánudag, að hann myndi sækjast eftir útnefningu Sósíalistaflokksins.

Úr 5,6% fylgi í ráðherrastól

Uppgangur Valls, sem er spænskur innflytjandi frá Katalóníu, þykir annars athyglisverður. Í prófkjöri sósíalista fyrir fimm árum hlaut hann einna lakasta útkomu, eða aðeins 5,6% fylgi. Gerðist hann eftir það talsmaður Hollande sem launaði honum greiðann með því að gera hann að innanríkisráðherra eftir kosningar. Tveimur árum seinna, 2014, var hann svo orðinn forsætisráðherra. Talið hafði verið að Valls myndi ekki sækjast eftir framboði nú í ljósi lítils fylgis stjórnarflokksins, heldur spara sig fyrir 2022. Segja má að kringumstæður hafi kallað á framboð hans sem sterks leiðtoga flokksins því hverfandi líkur þykja á því að keppinautar hans í prófkjörinu muni smala miklu fylgi.

Hvernig honum tekst til á næstu vikum og mánuðum vilja fæstir spá um en Parísarblaðið Le Parisien sagði á forsíðu að hans biði „óvinnanlegt verk“. Áður en hann gæti látið sig dreyma um árangur í kosningunum í vor þurfi hann að ná vinstrimönnum saman í eina fylkingu. Það segir blaðið vera gríðarlega umfangsmikið verkefni og erfitt. Fjölmiðlar sögðu til að mynda eftir þá ákvörðun Hollande að bjóða sig ekki fram að hann skildi vinstriöflin eftir í tætlum. Kaþólska dagblaðið La Croix segir hann hafa steypt vinstriflokkunum í mikla óvissu. Blaðið hrósaði honum þó fyrir að draga sig í hlé og sagði hann hafa gert það „með reisn“. Vinstriblaðið Liberation sagði að „sannfærður um að framboð hans myndi bitna enn frekar á vinstriöflunum og kalla skaðvænlegar deilur yfir landsmenn gafst Hollande upp“.

Segja fréttaskýrendur forsetann hafa loks áttað sig á því hvernig honum hefði misheppnast á valdastóli og vinstriöflin væru í molum af þeim sökum. Hefði hann lagt gríðarlega mikið undir með þátttöku í prófkjöri vinstriaflanna. Ósigur þar, eins og flest þótti benda til, hefði þýtt að hann hefði orðið að segja strax af sér og víkja af forsetastóli rúmum þremur mánuðum fyrir forsetakosningarnar sjálfar. Af öllu vondu hefði það verið það versta sem fyrir Hollande gat komið.

Það stríddi sterklega gegn Hollande varðandi framhaldið að hann hefur verið rúinn trausti. Í könnunum í haust voru þeir sem enn báru traust til hans í starfi aðeins 4%. Hafði stuðningur við Hollande fjarað jafnt og þétt út allt frá 2012 og hefur enginn forseti í sögu fimmta lýðveldisins, eða í rúma hálfa öld, verið jafn fylgisfár. Um tíma reis hann þó í mælingum, í framhaldi af hryðjuverkunum í París í fyrra. Hann þótti halda vel á málum í framhaldi af þeim en sú sæla átti þó eftir að verða skammvinn.

Hægriblaðið Le Figaro segir að helsta viðfangsefni Valls á næstunni verði að draga úr spennu og sundurþykkju innan Sósíalistaflokksins sem hann hafi sjálfur stuðlað að. Blaðið segir hann þó alltjent vera „hinn sterka mann veikburða vinstriafla“. Talsmaður François Fillon segir það engu breyta um andstæðingana þótt Valls verði forsetaefni. „Það skiptir engu þó Valls fari fram, hann er einn helsti handverksmaður afrekaskrár stjórnar Hollande, hann var forsætisráðherra hans,“ segir Florence Portelli.

Blaðið Le Monde fjallaði um ákvörðun Hollande undir yfirskriftinni „Játar að hafa misheppnast“. Líkur á niðurlægingu af völdum pólitískrar fjölskyldu sinnar hafi greinilega verið honum óbærileg tilhugsun. Það fjaraði enn frekar undan Hollande í skoðanakönnun Kantar Sofres Onepoint sem birt var tveimur dögum eftir prófkjör mið- og hægrimanna. Spurt var hvern viðkomandi myndi kjósa í forsetakosningunum ef þær hefðu farið fram þann daginn. Aðeins 8,5% nefndu Hollande, sem hafnaði í fimmta sæti. 31% sagðist ætla að kjósa Fillon og 25% Le Pen. Í seinni umferðinni myndu 66% atkvæða koma í hlut Fillons og 34% í hlut Le Pen. Önnur könnun daginn áður var á sömu nótum. Munurinn þó minni á Fillon og Le Pen eða 26% gegn 24%. Emmanuel Macron var með 14%, Jean-Luc Melenchon 13%, Hollande 9% og Francis Bayrou 6%.

Valls á sprengjusvæði?

Ef til vill er ekki öll nótt úti enn fyrir Hollande. Stefni allt í að Valls mistakist að sameina vinstrimenn og flykkja þeim að baki sér segja stjórnmálaskýrendur þann möguleika enn vera fyrir hendi að Hollande skipti um skoðun og fari fram. Kannski langsóttur möguleiki og fyrst þyrftu vinstrimenn að reyna að sameinast um einn kandídat. Af þeim sökum segist Jean-Christophe Cambadélis, framkvæmdastjóri Sósíalistaflokksins, ætla að freista þess af öllu mætti að telja þá Emmanuel Macron og Jean-Luc Melenchon á að taka fremur þátt í prófkjöri vinstriflokkanna en fara fram undir eigin merkjum í kosningunum. Hingað til hafa báðir afskrifað að verða við því.

„Ég ætla að skrifa þeim bréf því ég held að með þrjá frambjóðendur af vinstrivængnum sé öruggt að við töpum forsetakosningunum,“ sagði Cambadelis í gær.

Franskir kjósendur veittu Hollande brautargengi 2012 vegna loforða hans um að lagfæra stöðu efnahagsmála og að gæða atvinnulífið nýjum þrótti. Fimm árum síðar er hann á útleið við jafnvel verra ástand en hann tók við. Eftirlætur hann því eftirmanni sínum á forsetastóli að lappa upp á sakirnar.

Leiðtoginn óvinsæli getur þrátt fyrir allt eignað sér að nokkru leyti að hafa komið böndum á efnahagslega afturför eftir fjármálakreppuna 2008-2009 bætt stöðu ríkisins. Það eru kjósendum hins vegar gífurleg vonbrigði að honum hefur mistekist í þeim kosningaloforðum sínum að koma á hagvexti og draga úr atvinnuleysi, sem aukist hefur í rúmlega 10%. Sömuleiðis að heimilin skyldu sitja uppi með það hlutverk að loka fjárlagagapinu. Í stjórnartíð sinni hefur Hollande nefnilega lagt rúmlega 50 milljarða evra viðbótarskatta á landsmenn. Er skattbyrði hvergi meiri í Evrópu eða 47,9% af vergri þjóðarframleiðslu. Að sögn Xavier Ragot, framkvæmdastjóra hugveitunnar OFCE í París, þarf næsti forseti að hafa umbætur í ríkisfjármálunum efst á verkefnalista sínum. „Við þurfum á gagngerum umbótum að halda til einföldunar skattkerfisins, með álagningarhlutföllum sem allir skilja og hann þarf að beita öðrum meðulum eins og opinberum fjárfestingum svo að gagni í fjárlagastefnunni,“ segir Ragot.

Sigur Le Pen yrði þungt högg

David Cameron, fyrrverandi forsætisráðherra Breta, sagði að það yrði afar þungt högg fyrir Evrópusambandið (ESB) kysu Frakkar Marine Le Pen yfir sig í forsetakosningunum í vor. Vísaði hann til uppgangs „kerfisfjandsamlegra lýðskrumara“, og öfgaflokka í Vestur-Evrópu undanfarið. Sú þróun kallaði á nauðsyn „alvöru leiðréttingar á stefnunni“ til að leysa núverandi efnahags- og félagslegar ögranir. Komast yrði rækilega til botns í því hvað valdið hefði þeirri þróun sem orðið hefði í Evrópu og umheiminum á rúmu ári. Þjóðaratkvæðið á Ítalíu sl. sunnudag hefur orðið vatn á myllu Le Pen. Hún segir niðurstöðuna þar vera lexíu fyrir Frakka um hættur þess að fylgja aðhaldsaðgerðum ESB í blindni. Sagði hún við blasa að François Fillon myndi feta sömu leið og Matteo Renzi yrði hann kjörinn forseti í maí nk. Hugmyndafræði Fillons endurspeglaði þankagang Renzis og því væri hann hættulegur frönsku þjóðinni, eins og hún komst að orði.

Stjórnmálaskýrendur segja Le Pen hafa ástæðu til að óttast Fillon þar sem íhaldssemi hans og afstaða hans til sambúðarinnar við múslíma og innflytjenda höfði til stórs hluta kjósenda Þjóðfylkingarinnar. Skoðanamælingar síðustu daga þykja benda ótvírætt til þess og að prófkjörssigur Fillons hafi komið Le Pen í opna skjöldu.

Viðbrögð hennar eftir prófkjör Lýðveldisflokksins þykja benda til þess að hún hafi annaðhvort ekki búið sig undir að Fillon gæti sigrað í því, eða sigurinn hafi komið henni í opna skjöldu. Í stað þess að hafa virst eiga möguleika á sigri í alla vega fyrstu umferð forsetakosninganna er sá möguleiki úr sögunni, samkvæmt skoðanakönnunum. Lykilráðgjafi Sarkozys í Elysee-höll, Patrick Buisson, segir að Le Pen eigi engan möguleika á sigri í vor, ekki vegna stefnumála sinna heldur þess, að vörumerkið Le Pen sé enn of eitrað í hugum fransks almennings. Hann spáir því að flokkur hennar geti klofnað í tvennt eftir kosningar, milli norðurs og suðurs. Að undanförnu hafi hart verið tekist á innanflokks um miðstýringu Le Pen á flokknum og frjálslynda efnahagsstefnu hennar.

Inn í pólitískt sólsetur

Að mörgu leyti er Fillon óskakeppinautur fyrir vinstrimenn sakir íhaldssemi sinnar og aðdáunar á Margaret Thatcher, fyrrverandi forsætisráðherra Bretlands. Hvað sem því líður þá benda fylgismælingar til að minni líkur séu á því en meiri nú að forsetaefni vinstriaflanna komist í seinni umferð kosninganna, 7. maí nk.

Foringjarnir þrír sem í upphafi eru nefndir eru nú á leið inn í pólitískt sólsetur, eftir hin sögulegu kaflaskipti í lífi þeirra og fimmta lýðveldisins. Slegið var svo harðri hendi á pólitískan metnað þeirra að þeir sögðust myndu draga sig út úr landsmálapólitíkinni. Hollande mun sitja áhrifalítill í Elysee-höll fram í maí. Sarkozy sagðist myndu draga sig úr sviðsljósinu og njóta meiri rólegheita með fjölskyldunni í framtíðinni. Juppé sagði að eftir 40 ára þjónustu í þágu Frakklands er fært hefði honum bæði gleði og sársauka væri leikurinn flautaður af.