Það eru gömul sannindi að mikil gæfa getur fylgt því fyrir einstaklinga að sveigja af rangri braut og taka þess í stað upp hollari breytni. Þetta á ekki síst við um kjörna fulltrúa. Breytingar á Aðalskipulagi Reykjavíkur og Svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins geta í samráði við ríkisvaldið leitt til mikils og margþætts ábata fyrir borgarsamfélagið og þjóðarhag.
T.d. er ávinningur af byggð í Vatnsmýri og flugvelli í Hvassahrauni margþættur. Stjórnlaus útþensla borgarinnar stöðvast; íbúðaskortur hverfur; byggingarkostnaður og leiguverð lækka; akstur, útblástur CO
Árið 1946 ákvað ríkisstjórn Ólafs Thors að láta ekki rífa óhrjálegan bráðabirgðaherflugvöll Breta í Vatnsmýri heldur gera hann að borgaralegum flugvelli á besta byggingar- og mannvistarlandi Reykjavíkur, þar sem ella hefði óhjákvæmilega risið þétt og blönduð miðborgarbyggð á síðari helmingi 20. aldar í beinu framhaldi af þeirri byggð sem fyrir var norðan Hringbraut.
Reykjavík fékk yfirráð yfir Vatnsmýri 1. janúar 1932 fyrir ört vaxandi byggð í höfuðborginni. Yfirtaka ríkisins á Vatnsmýri 1946 átti sér enga réttarfarslega stoð. Ekki var haft samráð við Reykvíkinga, engir samningar voru gerðir, ekkert eignarnám fór fram. Engin þarfagreining var unnin. Hvorki lóðarleiga né skaðabætur hafa verið greiddar í 70 ár.
Ríkið braut gegn ákvæðum stjórnarskrár, sveitarstjórnarlaga, skipulagslaga og öðrum ákvæðum um eignarrétt, mannréttindi og almannahag. Engin dæmi eru um slíkt landrán án átaka og ófriðar. Og áhrif og afleiðingar flugstarfseminnar sl. 70 ár á borgarmyndina, borgarsamfélagið og þjóðarhag eiga sér enga hliðstæðu í þróunarsögu borga heimsins á 20. og 21. öld.
Á 70 árum hefur flugstarfsemi í Vatnsmýri því leitt til mikilla hörmunga. Byggð á höfuðborgarsvæðinu þekur ferfalt stærra svæði en annars hefði orðið og því eru allar götur, stígar, lagnir, veitur, og leiðir borgarbúa að meðaltali tvöfalt lengri en ella. Höfuðborgarsvæðið er eitt það strjálbýlasta og óskilvirkasta í heimi og óvíða ef nokkurs staðar er bílaeign meiri.
Neikvæð áhrif flugsins bitna á flestum þáttum mannlífs og hagkerfi þessarar einu borgar Íslands er svo óskilvirkt að áhrifa gætir á þjóðarhag. Óskilvirknin dregur niður lífs- og launakjör landsmanna. Uppsafnað tjón á 70 árum er ólýsanlegt en jafngildir mörgum þúsundum milljarða í krónum talið.
En ábatinn af því að snúa nú við taflinu getur orðið gríðarlegur því með skynsamlegu ráðslagi má enn endurheimta hluta þeirra gæða og tækifæra, sem glötuðust sl. 70 ár. T.d. má leysa mörg af stærri samfélagsverkefnum næstu missera og ára á einfaldan hátt.
Með þéttri og blandaðri byggð í Vatnsmýri stöðvast áratuga stjórnlaus útþensla byggðar, borgin verður mannvænni og hagkerfið skilvirkara til hagsbóta fyrir borgarbúa og aðra landsmenn.
Hvergi annars staðar er mögulegt að byggja með jafn hagkvæmum hætti og leysa íbúðaskort, háan byggingarkostnað og hátt leiguverð. Borg og ríki geta mildað hér áhrif lóðaverðs á byggingarkostnað þegar það á við.
Með því að takmarka strax lendingar í Vatnsmýri við sjónflug má byggja mun nær flugbrautum þó þær kunni enn að vera í rekstri og öll skerðingaráhrif flugsins á hæð bygginga í Reykjavík og Kópavogi hverfa (sbr. t.d. London City Airport).
Þétting byggðar í Vatnsmýri dregur úr þörf fyrir akstur og aðstæður skapast fyrir göngu, hjólreiðar og almannasamgöngur. Þannig tekur lýðheilsa að batna og mengun og útblástur gróðurhúsalofttegunda að minnka (Ísland og Parísarsáttmálinn!).
Fjarlægð frá miðju höfuðborgarsvæðisins að nýjum flugvelli í Hvassahrauni er um þriðjungur fjarlægðar í Leifsstöð. Þar má byggja upp í hagkvæmum áföngum allt frá innanlandsflugvelli upp í stóran millilandaflugvöll skv. þörfum samfélagsins hverju sinni. Hönnunar- og byggingartími 1. áfanga þarf ekki að vera lengri en 3-4 ár.
Nýr innanlandsflugvöllur í Hvassahrauni, sem kostar innan við 25 milljarða króna, verður mun fullkomnari en Reykjavíkurflugvöllur gæti nokkru sinni orðið. Til samanburðar er nývirði flugtengdra mannvirkja í Vatnsmýri innan við 10 milljarðar.
Á næstu áratugum gæti Hvassahraunsflugvöllur tekið við æ stærri hluta millilandaflugs. Þannig næðist mikill sparnaður m.a. vegna mun minni ferðakostnaðar og hagstæðari fjárfestinga en á Keflavíkurflugvelli því á sínum tíma var Leifsstöð ekki skipulögð af nægilegri framsýni.
Með samþættingu á einum flugvelli gætu loks skapast skilyrði fyrir sjálfbært innanlandsflug því íbúar af landsbyggðinni komast þá milliliðalaust í flug um víða veröld og erlendir ferðamenn komast í beint innanlandsflug hvert á land sem er.
Auk framantalinna atriða skapast t.d. gríðarlegur ávinningur af bættum borgarbrag, menningu og fjölbreytilegum tækifærum og samlegðaráhrifum m.a. með tengingu háskóla og hátæknifyrirtækja.
Höfundur er arkitekt og stjórnarmaður í Samtökum um betri byggð.
Til baka
Leita í greinasafni
Prenta grein
