Ætihvönn – merkilegri plöntu breytt í kukl

Ætihvönn ( Angelica archangelica ) er planta, sem vex einkum í norðlægum löndum, svo sem Rússlandi, Grænlandi, Finnlandi, Svíþjóð, Noregi, Danmörku, Færeyjum og Íslandi. Hún hefur lengi verið notuð sem fæða (grænmeti) hér á landi enda þótt heimildir um þetta séu af frekar skornum skammti. Það er þó næsta víst, að í hallærum fyrri alda hafa rætur hennar og yfirborðshlutar verið notaðir til að seðja hungur landsmanna (1)-(4). Um og eftir 1950 má þó fullyrða, að notkun ætihvannar til manneldis hafi verið hverfandi hérlendis. Höfundur þessarar greinar minnist þess frá æsku sinni (um 1940) að hvönn óx hjá ánni nærri bænum og að brytjaðir stönglar af henni voru steiktir í smjöri á pönnu. Þeir voru með sérkennilegu bragði. Hvannarótarbrennivín var eitt sinn fáanlegt hér og í Frakklandi var og er hvannarótarlíkjör (Chartreuse) vel þekktur.

Ætihvönn er stórvaxin jurt og því héldu menn í gamla daga að hún væri öflug vörn gegn alls kyns sjúkdómum. Frægt er, að hún átti að vera gagnleg við lífshættulegum pestum á borð við svartadauða/kýlapest. Þessir sjúkdómar orsakast af sýklum (bakteríum – Yersinia pestis ), en engin sýkladrepandi efni verðug því nafni eru þekkt í henni. Raunar átti þessi ábending um téða gagnsemi plöntunnar að vera komin að handan, þ.e. samkvæmt draumi munks eins. Þetta er enn eitt dæmið um hjátrú manna um handanlækna, sem greinilega vita ekkert umfram þá, sem hér lifa – ef svo væri, væru allir sjúkdómar upprættir fyrir löngu (5).

Öll þessi della hefur líklega orðið til þess að hér hefur orðið til fyrirtæki, sem hefur markaðssett a.m.k. fjórar vörutegundir grundvallaðar á ætihvönn, þ.e. Voxis, SagaMemo, SagaVita og SagaPro. Engin af þessum vörum hefur neina vísindalega sannaða virkni. Engar rannsóknir liggja að baki meintri gagnsemi Voxis (særindi í hálsi?) né SagaVita (ónæmisörvandi?). Að baki SagaMemo (minnisaukandi?) liggja ómarktækar athuganir á fáeinum músum og SagaPro inniheldur bara sykur (6). Þetta eru ömurleg dæmi um íslenzka fávizku, sem eru því miður falboðin víða í apótekum landsins.

Lyfjafræðingar eru eina heilbrigðisstéttin, sem almenningur hefur óheftan aðgang að. Allir geta farið inn í næsta apótek og leitað eftir upplýsingum og aðstoð. Vörur, seldar í apótekum, hafa á sér ákveðinn gæðastimpil, eða svo ætla ég a.m.k að vona. Hlutverk apóteka hefur gerbreytzt á undanförnum áratugum; t.a.m. fer engin lyfjagerð fram í þeim lengur. Apótekin eru orðin, eða a.m.k. ættu að vera, upplýsingamiðstöðvar um lyf og skyldar vörur. Til þess að svo geti orðið þyrfti að auka menntun lyfjafræðinga í klínískri lyfjafræði og grunnfögum hennar svo sem líffærafræði, lífeðlisfræði og sjúkdómafræði verulega frá því sem nú er. Engu að síður er núverandi þekking lyfjafræðinga einstök á þessum vettvangi.

Með hliðsjón af ofangreindu skora ég á kollega mína í apótekunum að hætta að selja allar kuklvörur, þ. ám. vörurnar frá SagaMedica.

Tilvísanir:

(1) Fosså, O.: From Norvegian mountains to English trifla. http://www.skogoglandskap.no/filearchive/angelica_fossaa.pdf.

(2) Eeva, M.J.M.: Plant secondary metabolism in in Pseucedanum palustre and Angelica archangelica and their plant cell cultures. https://helda.helsinki.fi/handle/10138/19080.

(3) Kylin, M.: Angelica archangelica L. http://stud.epsilon.slu.se/818/4/Kylin_M_100128.pdf.

(4) Bjarnadóttir, G.: Hefðbundnar grasnytjar á Íslandi með samanburð við Noreg og nágrannalönd. http://skemman.is/en/item/view/1946/18632.

(5) Nielsen, H.: Lægeplanter og trolddomsurter. Politikens forlag. København. 1965. Bls. 231.

(6) Kowal, N.M. et al.: Investigations on the constituents of SagaPro tablets, a food supplement manufactured from Angelica archangelica leaf. Pharmazie, 72, 3 (2017).