„Orðin utanveltu á Íslandi“

Viðtal

Silja Björk Huldudóttir

silja@mbl.is

„Samanborið við kvikmyndatökur er leikhúsvinnan þægilegri innivinna og dagarnir ekki eins langir. En að öllu gamni slepptu á vinnan það sameiginlegt að maður þarf á endanum að skila af sér góðu verki,“ segir Ragnar Bragason, höfundur og leikstjóri leiksýningarinnar Risaeðlanna , sem frumsýnd verður á Stóra sviði Þjóðleikhússins á föstudaginn kemur. Risaeðlurnar eru þriðja sviðsverkið í þríleik um afkima íslensks samfélags og fólk á jaðrinum sem hófst með Gullregni árið 2012 og Óskasteinum 2014.

Fyrri sýningarnar tvær voru sýndar í Borgarleikhúsinu. Hvernig kemur það til að þú klárar þríleikinn í Þjóðleikhúsinu?

„Hugmyndirnar að öllum þremur verkunum kviknuðu á svipuðum tíma og ég skrifaði frumdrögin að Risaeðlunum fyrir rúmum tveimur árum. Upphaflega ætlaði ég að frumsýna verkin þéttar, en eins og svo oft er maður með fleiri bolta á lofti,“ segir Ragnar og bendir á að gerð Fanga , sem hann leikstýrði og var meðhöfundur að, hafi tekið hálft annað ár í vinnslu og slegið allri leikhúsvinnu á frest.

„Ari Matthíasson kom að máli við mig stuttu eftir að hann tók við sem þjóðleikhússtjóri og spurði hvort ég hefði áhuga á að koma niður í Þjóðleikhús og gera eitthvað. Út frá efni verksins kitlaði það mig að vinna Risaeðlurnar fyrir Stóra svið Þjóðleikhússins, sem er musteri íslenskrar tungu.“

Inntur eftir innihaldi verksins segir Ragnar leikritið í stuttu máli fjalla um yngra par, myndlistarkonu (Birgitta Birgisdóttir) og sambýlismann hennar (Hallgrímur Ólafsson), sem mæta í hádegisverðarboð hjá íslensku sendiherrahjónunum í Washington (Pálmi Gestsson og Edda Björgvinsdóttir). Útverðir lands og þjóðar bjóða upp á þríréttað úr íslensku hráefni, borið fram af ungri kínverskri húshjálp (María Thelma Smáradóttir). Smám saman kemur í ljós að undir glæsilegu yfirborðinu leynast óþægileg leyndarmál. Í gestahúsi við sendiráðsbústaðinn er fullorðinn sonur hjónanna (Guðjón Davíð Karlsson) falinn eins og fjölskylduskömm. Þegar hann, óboðinn, gerir sig heimakominn í boðinu fara beinagrindurnar að hrynja úr skápnum ein af annarri.

Jaðrar við firringu

Hvernig kviknaði hugmyndin að verkinu?

„Hún kviknaði smám saman eftir heimsóknir mínar í íslensk sendiráð og sendiráðsbústaði hér og þar um heiminn í tengslum við hina ýmsu menningarviðburði. Heimur utanríkisþjónustunnar vakti hjá mér mikla forvitni, því mér leið alltaf eins og ég væri að stíga aftur í tímann, en á sama tíma kviknaði áhuginn á þessu fólki sem velur sér að starfa á erlendri grundu fyrir land og þjóð. Ég lagðist í heilmikla rannsóknarvinnu og áttaði mig strax á því að þetta er einn afkimi íslensks samfélags,“ segir Ragnar og bendir á að sendiherrahjón verksins hafi áhugaverðar og rómantískar skoðanir á hver við Íslendingar erum og hvert hlutverk okkar sé.

„Mér sýnist að því fjær sem Íslendingar fara landinu þeim mun rómantískari verði hugmyndir þeirra um land og þjóð, sem jaðrar við að vera firring. Við erum að mörgu leyti stórmerkileg þjóð, en sú rómantíska mynd böðuð dýrðarljóma sem sumir vilja draga upp af okkur á ekki við nein rök að styðjast. Í þeirri mynd er ekkert pláss fyrir minningar um sveltandi landsmenn í torfkofum með skyrbjúg og sull.

Sendiherrahjónin í verkinu hafa dvalið langdvölum erlendis og eru þannig orðin utanveltu á Íslandi. Þetta er eins og skipstjórinn sem er í brúnni allt árið og upplifir að hann missi status sinn í landi og vill því helst alltaf vera úti á sjó. Verkið beinir líka sjónum að öllum alkóhólismanum og meðvirkninni í utanríkisþjónustunni.“

Ber að sjá verkið sem einhverja allegoríu eða táknsögu?

„Nei, alls ekki. Maður byrjar oftast með einhverjar stórar hugmyndir, eitthvert konsept sem er háleitara en verkið í endanlegri mynd. Á endanum snýst þetta alltaf samt bara um að búa til áhugaverðar þrívíðar persónur af holdi og blóði og segja góða sögu. Upphaflega langaði mig bara að skoða tímann og ólíkar kynslóðir. Inn í heim utanríkisþjónustunnar stígur nútímafólk í formi unga parsins sem hefur allt aðrar hugmyndir um lífið og tilveruna. Mig langaði að skoða gamla og nýja tímann, en titilllinn vísar í tímann, því risaeðlurnar dóu út.“

Eins og fokhelt hús

Þú talar stundum um að persónur verks taki það yfir í vinnuferlinu. Geturðu útskýrt betur hvað þú átt við með því?

„Grunnhugmyndin að persónugalleríinu og framvindunni liggur alltaf fyrir þegar ég legg af stað í ferðalagið. Ég lýsi þessu oft sem svo að þegar við byrjum vinnuna er ég búinn að gera húsið fokhelt en innrétting þess er unnin í samvinnu við leikhópinn. Ég byrjaði að hitta leikarana hvern fyrir sig í janúar til að ræða persónur verksins og ýmsa núansa, en við það breytist mjög mikið í smáatriðunum þótt framvindan haldist óbreytt. Þegar þú gefur leikaranum frelsi til að víkka út persónuna þá ósjálfrátt aðlagar leikarinn persónuna að sjálfum sér og sinni reynslu og þekkingu, sem er ómetanlegt.“

Hvað getur þú sagt mér um leikaravalið?

„Um leið og ljóst varð hvenær leikritið myndi fara á fjalirnar fór ég að máta leikara í hlutverk. Það eru bara sex persónur á sviðinu og því þurfti ég að fá fólk sem ég treysti 100% til að skila hlutverkunum sem skyldi. Ég lagði upp með að það væru engin aðal- eða aukahlutverk, heldur sögur sex persóna. Það væri því hæglega hægt að sjá sýninguna oftar en einu sinni og einbeita sér að því að fylgjast með ólíkum persónum og sjá þeirra sögu í gegnum verkið.

Mig hefur lengi langað að vinna með Pálma, en það hefur strandað á því að ég er oft á tíðum að skrifa verk fyrir yngra fólk eða konur. Halli er eini leikarinn sem leikur í öllum verkum þríleiksins. Allar persónur hans eiga það sammerkt að dreyma um að lifa venjulegu lífi.

Persóna Birgittu hefur orðið fyrir barðinu á hinu karllæga í samfélaginu, en í verkinu er ég líka mjög mikið að skoða samskipti kynjanna og hvernig feðraveldið þráast við. Birgitta er einstaklega skapandi leikona og það hafa verið forréttindi að fá að vinna með henni. Ég er mikill aðdáandi Eddu, en hún lék drykkfellda miðaldra konu hjá mér í Villiljósi fyrir um 15 árum og það gerir enginn betur. Edda er jafnvíg á drama og kómedíu. En eins og svo oft áður er ég í Risaeðlunum bæði að leika mér með hláturinn og grátinn. María Thelma, sem er tiltölulega nýútskrifuð og stórefnileg leikkona, smellpassar í hlutverk sitt. Mér þótti mjög áhugavert að fá Góa í hádramatískt hlutverk sonarins. Ég er mikill aðdáandi hans og finnst hann ekki hafa fengið nægilega krefjandi dramatísk hlutverk.“

Gullregn nú eða aldrei

Þegar við ræddum saman í aðdraganda frumsýningar Óskasteina talaðir þú um að þig langaði til að festa Gullregn á filmu og aðlaga Óskasteina að sjónvarpsmiðlinum. Hvar ertu staddur með þau áform?

„Ef ég á að vera alveg hreinskilinn þá hefur kvikmyndaútgáfan af Gullregni ekki hlotið náð hjá Kvikmyndamiðstöð Íslands, en ég er búinn að sækja um þrisvar án árangurs. Í ljósi þess að leikarar sviðsuppfærslunnar eldast fer ég bráðum að brenna inni með aðlögunina. Það er núna eða ekki. Ég er mjög ánægður með kvikmyndahandritið að Gullregni sem er útvíkkun á sögunni sem sögð var á sviðinu. Gullregn hentar mjög vel í kvikmynd að því leyti að hún gerist á löngum tíma en Óskasteinar og Risaeðlurnar eru aðstæðuverk að því leyti að þau gerast nánast í rauntíma á einum stað og myndu því henta betur fyrir sjónvarpsmiðilinn.“

Hvað er svo fram undan hjá þér?

„Eftir frumsýningu einhendi ég mér í að klára handritsferlið á Föngum 2 ásamt meðhöfundum mínum. Megnið af þeim samstarfsaðilum sem komu að framleiðslu og gerð Fanga hefur lýst yfir áhuga á framhaldinu. Ef fjármögnunin gengur upp ættum við að geta hafið tökur síðla næsta árs,“ segir Ragnar og tekur fram að áhugavert hafi verið að upplifa hversu sterkt innihald Fanga kallaðist á við samtímann. „Þegar við vorum að gera Fanga ákváðum við strax að við vildum fjalla um kynbundið ofbeldi og höfðum þar til hliðsjónar ýmis mál sem verið höfðu í gangi um þöggun og hvernig kerfið tekst á við þessi mál, sem er stórt samfélagslegt mein. Við veltum því stundum fyrir okkur hvort við værum að draga upp of ýkta mynd, en staðreyndin er sú að raunveruleikinn er alltaf ýktari en skáldskapurinn. Við aðstandendur Fanga höfum fengið svakalega mikil viðbrögð frá áhorfendum sem þakka okkur fyrir að segja þessa sögu. Það fyllir mann stolti að geta á einhvern hátt haft jákvæð áhrif á fólk og samfélag sitt. Jákvæð viðbrögð frá áhorfendum eru mikilvægari en öll heimsins verðlaun.“