Kristín, Unnur og Kristín Helga hrepptu verðlaunin

Einar Falur Ingólfsson

efi@mbl.is

Fjöruverðlaunin, bókmenntaverðlaun kvenna, voru afhent í tólfta sinn í Höfða í gær. Í flokki fagurbókmennta var valin best skáldsaga Kristínar Eiríksdóttur, Elín, ýmislegt. Vertu ósýnilegur, flóttasaga Ishmaels eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur var valin sú besta í flokki barna- og unglingabókmennta, og bók Unnar Jökulsdóttur, Undur Mývatns – um fugla, flugur, fiska og fólk , valin sú besta í flokki fræðibóka og rita almenns eðlis.

Verðlaunahafar fengu gripi gerða af listakonunni Koggu og gjafabréf fyrir dvöl á Kolkuósi í Skagafirði.

„Er upp með mér “

Auk skáldsögu Kristínar Eiríksdóttur, Elín, ýmislegt , voru ljóðabækurnar Flórída eftir Bergþóru Snæbjörnsdóttur og Slitförin eftir Fríðu Ísberg tilnefndar í flokki fagurbókmennta. Í rökstuðningi dómnefndar segir um verðlaunabókina: „Á einkar næman og áhrifaríkan hátt er hér fjallað um skynjun manneskjunnar á veruleikanum, flóttaleiðir hugans, einsemd, hið gleymda og falda. Frásagnartæknin er í senn úthugsuð og áreynslulaus. Elín, ýmislegt [...] er gríðarlega vel skrifuð skáldsaga sem lifir áfram með lesandanum.“

Kristín segist afar þakklát fyrir verðlaunin og segir þau mikilvæg. „Um þrjátíu prósent af útgefnum höfundum nú eru konur og það er ekki vegna þess að konur skrifi minna eða hafi minna að segja. Það er ennþá þörf fyrir þessi verðlaun; ég er upp með mér og glöð yfir að fá þessa viðurkenningu, úr þessari átt,“ segir Kristín.

Hún hefur á síðustu árum skrifað jöfnum höndum skáldsögur, leikrit og ljóð. „Og það heldur mér áhugasamri að fara þar á milli. Mér finnst skemmtilegt að kljást við ólík form og fæ mikið út úr því,“ segir hún.

Kristín segir það vera langt ferli að skrifa sögu. „Öll verk eru partur af lengra ferli og þau hanga saman, eru einhvernveginn tengd. Þau verða til út úr hverju öðru – þetta er margarma monster. Maður er alltaf í vinnunni, þótt sjálfur skriftartíminn þurfi ekki að vera langur. Það opnast fyrir manni heimur sem er tiltekið verk og svo raðast í hann. Það tekur tíma og er lífrænt ferli.“

Þegar spurt er hvort verðlaun sem þessi séu mikilvæg, svarar Kristín að á einhverju veraldlegu plani séu viðtökurnar mjög mikilvægar. „Þær gefa mér tilvistarleyfi og það er hvatning í því. Viðtökurnar eru ekki forsenda fyrir verkinu og það er ekki hægt að keppa í listum eins og listamenn vita. En þetta er hvatning og heiður, og gaman. Á veraldlegu plani er þetta frábært.“

Þykir vænt um Fjöruverðlaunin

Í rökstuðningi dómnefndar um verðlaunabók Unnar Jökulsdóttur, Undur Mývatns – um fugla, flugur, fiska og fólk , segir: „Í bókinni skynjar lesandinn töfra og fegurð Mývatns. Unnur ber djúpa virðingu fyrir náttúrunni og lýsir henni af ástríðu og hrifningu. [...] Bókin Undur Mývatns er dýrmæt perla rétt eins og vatnið sjálft.“

„Ég var mjög sátt og ánægð með tilnefninguna en það er ennþá skemmtilegra að fá verðlaunin. Ekki síst þegar ég var í svona góðu kompaníi,“ segir Unnur en auk bókar hennar voru tilnefndar Íslenska lopapeysan: Uppruni, saga og hönnun , eftir Ásdísi Jóelsdóttur, og Leitin að klaustrunum: Klausturhald á Íslandi í fimm aldir , eftir Steinunni Kristjánsdóttur.

Unnur hefur dvalið við Mývatn og starfað á sumrin síðan 2005. Þegar spurt er um uppleggið, segist hún hafa verið mikið með vísindamönnum sem voru að gera allskonar rannsóknir á lífríki vatnsins og náttúrunni og hafi komist að svo mörgu stórkostlegu og ævintýralegu sem henni fannst að þyrfti að komast til fólks. „Þessi vísindi vilja oft felast í vísindagreinum sem fáir lesa og mig langaði til að koma þessu á létt og aðgengilegt mál. Svo eru þarna ýmsar ævisögur og frásagnir af stórbrotnum örlögum, og æðra samhengi sem mig langaði að reyna að ná utan um. Kannski má líta á Mývatn sem lítið módel af náttúrunni sem má heimfæra á alla Jörðina.“ Og þegar spurt er hvort líta megi á bókina sem einskonar varnarrit fyrir þá merku perlu sem Mývatn er þá játar Unnur því.

Unnur segir að verðlaunin hvetji sig til frekari verka. „Mér finnst mjög vænt um Fjöruverðlaunin. Við vitum að það þarf að berjast fyrir því að konur standi jafnfætis við karla í samfélaginu, ekki bara hvað varðar laun og réttindi, heldur líka til dæmis með verðlaun og athygli. Það var ekki vanþörf á því að stofna þessi verðlaun og mér finnst einstaklega mikill heiður að fá þau,“ segir hún.

Þurfa ennþá sérstakt kastljós

Vertu ósýnilegur, flóttasaga Ishmaels eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur, sem hreppti Fjöruverðlaunin í flokki barna- og unglingabókmennta, segir frá Ishmael, 15 ára dreng á flótta frá Sýrlandi, og Salí, sýrlenskri stúlku sem býr í Kópavogi. Í umsögn dómnefndar segir að sagan fjalli „öðrum þræði um hörmungar en fyrst og fremst um mennsku og mannhelgi [...] Bókin er einstaklega vel byggð, persónusköpun trúverðug og afar raunsæ og fjallar um málefni sem brennur á okkur öllum.“ Einnig voru tilnefndar Lang-elstur í bekknum eftir Bergrúnu Írisi Sævarsdóttur og Gulbrandur Snati og nammisjúku njósnararnir eftir Brynhildi Þórarinsdóttur.

„Það er dásamlegt að fá svona viðurkenningu og kastljós á verk sem fjallar um þessa stóru hluti. Það skiptir miklu máli,“ segir Kristín Helga og bætir við að málefni flóttamanna hafi lengi brunnið á sér.

„Við heyrum þessar fréttir alveg frá því að stríð brýst út en verðum ónæm fyrir tungutakinu, fréttaflutningurinn verður einsleitur, orðfærið fjarlægir mann atburðunum. Það leitaði á mig að fá svör fyrir sjálfa mig við allskonar stórum spurningum og þá fór ég að velta fyrir mér öllu þessu unga fólki sem er að skríða hratt upp á fullorðinsárin og er með þennan veruleika í fanginu: styrjaldir á framandi slóðum sem samt eru svo nálægt okkur.

Um leið og ég vildi svara spurningum sem brunnu á mér um líf flóttamanna, um að þurfa að hlaupa af stað með lífið í lúkunum, þá langaði mig að eiga samtal við ungt fólk sem er að erfa þennan heim.“

Kristín Helga segir skáldskap góða leið til að ná til ungmenna. „Sagan er alltaf besta leiðin. Saga manneskjunnar, ferðalagið þitt og mitt. Þeirra saga er okkar saga. Með skáldskapnum má leggja raunverulega atburði í fangið á lesendum, og þá finnum við fyrir ábyrgðinni sem við berum á hverju öðru.“

Og hún segir mikilvægt að Fjöruverðlaunin séu kvennaverðlaun. „Ég var áður efins um að kyngreina bókmenntirnar með þessum hætti en eftir því sem tíminn líður og ég öðlast meiri þroska, þá sé ég að verðlaun sem þessi eru nauðsynleg. Konur þurfa ennþá sérstakt kastljós til að rödd þeirra sé sterk og heyrist,“ segir Kristín Helga.