Ein bjartasta stjarna vísindanna

Bogi Þór Arason

bogi@mbl.is

Enski heimsfræðingurinn Stephen Hawking, einn þekktasti vísindamaður heimsins, lést á heimili sínu í Cambridge í fyrrinótt, 76 ára að aldri, rúmri hálfri öld eftir að hann greindist með sjúkdóm sem talið var að yrði honum að aldurtila innan tveggja eða þriggja ára.

Hawking er þekktastur fyrir að gera heimsfræðina aðgengilega almenningi með skrifum sínum um flókin hugtök á borð við svarthol og sögu alheimsins. Bækur hans seldust í milljónum eintaka.

„Stjarna var að deyja í alheiminum,“ sagði eðlis- og heimsfræðingurinn Lawrence Krauss á Twitter um andlát Hawkings. Fjölmargir aðrir vottuðu minningu hans virðingu sína, þeirra á meðal Theresa May, forsætisráðherra Bretlands, sem sagði að heimurinn hefði misst „afburðasnjallan og einstakan hugsuð“ en bætti við að „arfleifð hans gleymist ekki“. Samverkamenn hans og fyrrverandi nemendur minntust einnig góðrar kímnigáfu hans og þrautseigju.

Kominn af háskólafólki

Stephen Hawking fæddist í Oxford 8. janúar, sléttum 300 árum eftir andlát ítalska stjörnufræðingsins, eðlisfræðingsins og heimspekingsins Galileos Galilei, sem hefur verið lýst sem föður nútímavísinda. Hawking lést á fæðingardegi þýska eðlisfræðingsins Alberts Einsteins.

Foreldrar Hawkings voru háskólafólk og höfðu lokið námi við Oxford-háskóla. Móðir hans nam hagfræði, stjórnmálafræði og heimspeki og faðir hans nam læknisfræði og stundaði rannsóknir á hitabeltissjúkdómum.

Hawking nam eðlisfræði við Oxford-háskóla og var síðar sæmdur doktorsnafnbót í heimsfræði við Cambridge-háskóla.

Greindist með hreyfitaugahrörnun

Ungi vísindamaðurinn greindist með mjög sjaldgæfan sjúkdóm, blandaða hreyfitaugahrörnun (ALS), sem felur í sér að hreyfitaugungar deyja af óþekktum orsökum og geta ekki lengur sent skilaboð til vöðvanna. Afleiðingarnar eru þær að styrkur vöðva minnkar, þeir rýrna og verða máttlausir, að því er fram kemur á Vísindavef Háskóla Íslands.

Hawking var 21 árs þegar hann greindist með sjúkdóminn og læknar hans sögðu að hann myndi aðeins lifa í tvö eða þrjú ár. „Ég hef lifað fimm áratugum lengur en læknar spáðu,“ sagði hann í heimildarmynd frá 2013 um ævi hans. „Ég hef reynt að nýta tíma minn vel. Vegna þess að hver dagur gæti verið minn síðasti hef ég sterka löngun til að gera sem mest úr hverri einustu mínútu.“

Hreyfitaugahrörnunin ágerðist með árunum. Hann þurfti fyrst að nota hækjur en undir lok sjöunda áratugarins var hann kominn í vélknúinn hjólastól. Læknar hans þurftu síðar að gera rauf á barka hans þegar hann fékk alvarlega lungnabólgu og það varð til þess að hann missti málið. Eftir það hafði hann samskipti við fólk með hjálp tölvu sem var búin raddgervli.

Fjallað er um baráttu hans við sjúkdóminn og fyrra hjónaband hans í kvikmyndinni The Theory of Everything frá árinu 2014. Hawking kvæntist fyrri eiginkonu sinni, Jane Wilde, árið 1965 og þau eignuðust tvo syni og eina dóttur. Þau skildu árið 1990 og fimm árum síðar kvæntist hann hjúkrunarfræðingi sínum, Elaine Mason.

Vinsæll höfundur

Skrif hans um heimsfræði vöktu athygli úti um allan heim og fyrsta bók hans, Saga tímans , seldist í meira en tíu milljónum eintaka. Hún var gefin út í íslenskri þýðingu Guðmundar Arnlaugssonar, fyrrverandi rektors, árið 1990 í flokki Lærdómsrita Hins íslenska bókmenntafélags. Síðasta bók Hawkings, Skipulag alheimsins , var gefin út af Tifstjörnunni á íslensku árið 2011 í þýðingu Baldurs Arnarsonar og Einars H. Guðmundssonar.

Árið 1974 varð Hawking einn af yngstu mönnunum sem hafa verið teknir í bresku vísindaakademíuna, Royal Society, þá 32 ára að aldri. Árið 1979 var hann skipaður í Lúkasarembættið, sem er prófesssorstaða í stærðfræði við Cambridge-háskóla og nýtur mikillar virðingar. Meðal þeirra sem gegnt hafa embættinu er enski stærð- og eðlisfræðingurinn Isaac Newton.

Hreyfitaugahrörnunin varð til þess að hann var algerlega háður öðrum í daglega lífinu, gat til að mynda ekki baðað sig, klætt sig eða borðað án hjálpar annarra. Hann sagði þó að sjúkdómurinn hefði ekki hamlað honum að ráði í vísindastörfunum, jafnvel þvert á móti auðveldað honum að einbeita sér að rannsóknum sínum á alheiminum.