Vangaveltur um menntun, almenna og sérhæfða þekkingu

Til er tvenns konar þekking. Almenn þekking og sérhæfð. Almenn þekking gagnast lítt við að ná ákveðnu markmiði eða takmarki, sama hversu mikil eða fjölbreytileg hún er.

Almenn þekking gagnast ekki til að ná settu marki nema að hún sé skipulögð og henni beint með skynsemi að ákveðnu takmarki með vandaðri áætlanagerð.

Mikið skortir á að fyrir hendi sé skilningur á þessari staðreynd. Okkur hefur verið innrætt að „þekking sé afl“. Þekking er nefnilega ekki afl, aðeins mögulegt afl. Verður aðeins afl, þegar henni er beint meðmarkvisst að ákveðnu takmarki.

Í menntaskólum landsins öðlast nemendur almenna menntun. Er þeim kennt að skipuleggja þá menntun?

Hversu hátt hlutfall menntaskólanema, í hverjum áragangi, hefur framtíðarsýn, sem nær lengra en að stúdentsprófi? Hve margir ljúka námi á tilskildum tíma? Hversu hátt hlutfall nýstúdenta hefur sett sér skýr framtíðarmarkmið?

Hversu margir skipta úr einni deild í aðra eftir að háskólanám er hafið? Hvers vegna? Hver er jaðarkostnaður samfélagsins vegna þess að nemendur eiga erfitt með að vita hvað þeir vilja?

Þarf ekki nýja nálgun og aðferðir í kennslunni fyrr í ferlinu? Er hægt að endurskipuleggja menntaskólanám með því að lengja skólaárið með verklegu ívafi, beinni atvinnuþáttöku, án þess að gæði menntunarinnar séu skert? Hver yrðu áhrif þess? Sparnaður, hagræðing eða betri fjárfesting þar eð nemendur kæmust fyrr út á vinnumarkað framtíðarinnar eða til frekara náms? Vantar aukna greiningu á getu og hæfileikum þeirra sem hefja menntaskólanám?

Þekking hefur ekkert gildi nema hægt sé að fá eitthvað út úr henni til að ná verðugu takmarki. Þetta er eina ástæðan fyrir því hve lítils menntaskólagráða er metin. Hún nær til svo blandaðrar þekkingar.

Margir telja að þeir, sem fari á mis við skólavist, séu ómenntaðir. Þeir sem þannig hugsa skilja ekki raunverulega merkingu orðsins „menntun“. Sagan geymir ótal mörg dæmi um einstaklinga, sem náð hafa miklum árangri og háleitum markmiðum án þess að hafa langa skólavist eða nokkra að baki. Enska orðið „education“ er dregið af latneska orðinu educo, sem þýðir „að leiða fram“ eða „að þróa innan frá“.

Menntaður maður er ekki endilega sá, sem býr yfir gnótt almennrar eða sérhæfðrar þekkingar. Menntaður maður er sá, sem hefur þróað hugsun sína þannig, að hann getur öðlast allt, sem hann óskar sér eða hliðstæðu þess, án þess að ganga á rétt annara. Til þess þarf hann að vita hvað hann vill, að hvaða marki hann vill stefna og ná.

Sérhver maður telst menntaður, sem veit hvar afla skal þekkingar, þegar hann þarfnast hennar og veit hvernig skipuleggja skal þá þekkingu með hjálp nákvæmra framkvæmda-áætlana og kemur sér upp „ráðgjafateymi“, sem samanstendur af einstaklingum, sem hver og einn búa að sérhæfðri þekkingu, sem viðkomandi þarf á að halda til að honum sé kleift að ná endanlegu markmiði sínu.

Það er ekki nauðsynlegt að búa sjálfur að allri þessari þekkingu í eigin huga.

Það er hins vegar nauðsynlegt hverjum og einum að afla sér sérhæfðrar þekkingar á því sviði sem hann hyggst hasla sér völl á og nýta hana í þágu markmiðs síns. Skorti á hæfileika eða löngun til að afla slíkrar sérhæfingar er hægt að bæta úr þeim veikleika með aðstoð einstaklinga úr „ráðgjafateyminu“.

Sá sem getur skipulagt og stjórnað „teymi“ manna, sem hafa til að bera þekkingu, sem gagnast markmiði hans, er jafnmikill menntamaður og hver og einn í þeim hópi.

Er hugsanlegt að aukin áhersla á starfsþjálfun eða starfskynningu sé rétta leiðin til aukinnar „framleiðni“ skólanna? Auðveldar það nemendum „að finna sér farveg til framtíðar“?

Gæti hugsast að meiri og markvissari tenging menntaskólanna við atvinnulífið, þar sem hluti námsins allt frá og með öðru ári í menntaskóla fælist í beinni atvinnuþáttöku (td. að hluta í sumarleyfum), gæti leitt til þess að mun hærra hlutfall nemenda en nú er öðlaðist fyrr sína framtíðarsýn? Hvert þeir vilja stefna í lífi sínu? Mætti hugsanlega biðja þá að velja sér framtíðarvettvang áður en að stúdentsprófi kæmi eftir þessa fengnu reynslu af þátttöku í atvinnulífinu?

Menntaskólar og háskólar verða að horfast í augu við þá staðreynd að í nánast alla atvinnu er nú krafist sérfræðinga. Þeim ber að leiðbeina nemendum til framtíðarstarfa við hæfi.

Aðsókn í kennaranám hefur dregist saman eftir að námið var le ngt í 5 ár og stefnir í óefni. Mætti gera þetta háskólanám fýsilegra með því að hafa kennaranemana á fullum launum síðustu tvö árin? Nýta þau ár meira til beinnar verklegrar þjálfunar? Ef til vill stytta námið um eitt ár?

Geysilegt fjármagn hefur verið fest í skólahúsnæði og aðgengi nemenda stórbætt frá fyrri tíð. Kostnaður við rekstur kerfisins kallar sífellt á aukið fjármagn. Nýting fjárins verður að batna. Gæði kennslunnar verða aukast. Framleiðnin verður að aukast. Menntun okkar ungmenna verður að batna – bæði bókleg og verkleg – til að íslenskt samfélag verði samkeppnisfært við umheiminn í framtíðinni.

(Greinin er rituð með hliðsjón af hugsun Napo

leon Hill í: „Think & Grow Rich“ útg. 1937)