Iðnaður styður við góð lífskjör í landinu

Elínrós Líndal

elinros@mbl.is

Sigurður Hannesson hefur gegnt stöðu framkvæmdastjóra Samtaka iðnaðarins frá ágúst 2017. Áður sinnti hann margvíslegum störfum á fjármálamarkaði í áratug, síðast sem framkvæmdastjóri eignastýringar Kviku banka. Sigurður var varaformaður framkvæmdahóps um losun fjármagnshafta og kynnti áætlun stjórnvalda um losun þeirra árið 2015. Þá var Sigurður formaður sérfræðingahóps um Leiðréttinguna 2013 og tók þannig þátt í mótun stefnunnar sem var síðar fylgt eftir. Auk starfa á fjármálamarkaði hefur Sigurður meðal annars verið prófdómari við verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóla Íslands og stundað kennslu við Háskóla Íslands og Oxford-háskóla. Sigurður er stærðfræðingur að mennt með doktorspróf frá Oxford-háskóla og er með próf í verðbréfamiðlun.

Áherslumálin fjögur

„Þau fjögur áherslumál sem Samtök iðnaðarins leggja sérstaka áherslu á eru menntun, innviðir, nýsköpun og starfsumhverfi. Í nýlegri rannsókn á vegum Alþjóðabankans segir að þessi fjögur mál hafi mest áhrif á framleiðni og samkeppnishæfni ríkja,“ segir Sigurður og heldur áfram. „Flest ríki heims vinna að því að bæta sína stöðu og við þurfum að gera það líka til að dragast ekki aftur úr.“

Sigurður segir Íslendinga á tímamótum.

„Efnahagsleg endurreisn Íslands hefur gengið vonum framar og er nú lokið. Nú þarf að líta til framtíðar þar sem mikilvægasta verkefnið er að móta atvinnustefnu sem segja má að sé rauði þráðurinn í annarri stefnumótun t.d. í menntamálum, orkumálum, innviðauppbyggingu og nýsköpun.“

Fjölgun stoða

Sigurður útskýrir hvernig fjölga þurfi stoðunum og auka fjölbreytni í útflutningi til þess að draga úr sveiflum. „Skiptir þar miklu máli að virkja hugvitið og skapa þannig verðmæti.“

Hvað stendur upp úr að þínu mati frá Iðnþingi?

„Það sem stendur uppúr eru umræður um þau tækifæri og þær áskoranir sem iðnaður á Íslandi stendur frammi fyrir, ekki síst í þessum fjórum málaflokkum.

Forsenda bættrar samkeppnishæfni er að starfsumhverfi sé stöðugt, skilvirkt og hagkvæmt. Sveiflukennt hagkerfi, launahækkanir langt umfram það sem gerist í nágrannalöndum, hærri vextir og skattar yfir meðaltali annarra ríkja eru dæmi um slíkar áskoranir. Tryggingagjald sem leggst á laun er talsverð byrði á fyrirtækin, ekki síst með miklum launahækkunum síðustu ára. Um nokkurra ára skeið hefur staðið til að lækka gjaldið og hlýtur slíkt að verða tilkynnt á þessu ári. Kemur þetta niður á hagkvæmni rekstrar á Íslandi og stöðu íslenskra fyrirtækja í erlendri samkeppni, hvort heldur í útflutningi eða samkeppni við innflutning. Fyrirtæki sitja ekki aðgerðalaus þegar slíkar aðstæður eru uppi heldur neyðast til að fækka starfsfólki og loka starfsemi. Það eru því blikur á lofti þrátt fyrir góðan gang í hagkerfinu.“

Sigurður segir að aukinn stöðugleiki sé ekki bara til hagsbóta fyrir fyrirtæki heldur allt íslenskt samfélag því fleiri störf verða til og aukin verðmæti sem standa undir auknum lífsgæðum. Þannig verður Ísland eftirsóttara til atvinnurekstrar og búsetu.

Menntamálin mikilvæg

Hann leggur áherslu á mikilvægi menntamála. „Fáir fara í iðn- og starfsnám hér á landi miðað við önnur lönd en mikil eftirspurn er eftir fólki með slíka menntun. Einungis 12% nema fara í iðn- og starfsnám strax að loknum grunnskóla en hlutfallið er talsvert hærra í öðrum löndum. Fyrirtækjum hefur reynst erfitt að fá iðnmenntað fólk til starfa í ákveðnum greinum þrátt fyrir góð laun. Samtök iðnaðarins hafa lagt áherslu á að fjölga iðn- og verkmenntuðum á vinnumarkaði. Það var því ákaflega ánægjulegt að stofna til samstarfs við Kviku banka um Hvatningarsjóð Kviku sem mun styrkja efnilega iðnnema. Það er staðreynd að margir sjóðir styrkja nemendur á háskólastigi og í listnámi en efnilegir iðnnemar hafa orðið útundan. Sjóðurinn mun úthluta fimm milljónum króna á ári næstu þrjú árin.

Þá er árangur í menntakerfinu ekki í takt við fjárframlög en grunnskólakerfið hér á landi er eitt það dýrasta meðal OECD ríkjanna en nemendur hér á landi eru eftirbátar annarra sé horft til PISA kannana.

Menntakerfið í núverandi mynd byggir á aldagömlum hugmyndum. Með þeim framförum sem orðið hafa og vænta má að verði í samfélagi og atvinnulífi okkar þarf nýja hugsun og djarfa framtíðarsýn til þess að starfsmenn framtíðarinnar séu betur undirbúnir fyrir áskoranir og tækifæri þeirra tíma. Leggja þarf meiri áherslu á þá grundvallarfærni sem er starfsmönnum framtíðar nauðsynleg – aðlögunarhæfni, stafræna færni, sköpun og lausnamiðun svo eitthvað sé nefnt. Það skiptir máli að vekja áhuga nemenda á tækni. Þess vegna hafa Samtök iðnaðarins tekið höndum saman með stjórnvöldum og afhentar hafa verið um fimmtán þúsund forritanlegar smátölvur (Microbit) sem nemendur í grunnskólum landsins hafa forritað. Eins hafa samtökin hvatt til þess að þátturinn „Nýjasta tækni og vísindi“ verði endurvakinn í einhverri mynd og settur á dagskrá í íslensku sjónvarpi.“

Framsýn þjóð

Sigurður telur að það hafi verið framsýn þjóð sem byggði upp samfélagið á síðustu öld frá fátækt yfir í velsæld. „Þrátt fyrir lítil efni var fjárfest í innviðum landsins enda eru þeir grundvöllur mikillar verðmætasköpunar. Sjávarútvegur reiðir sig á góðar hafnir, ferðaþjónusta á örugga vegi og flugvelli og iðnaður á aðgengi að rafmagni svo dæmi séu tekin. Ástand innviða á Íslandi er nú óásættanlegt. Uppsöfnuð viðhaldsþörf nemur á fjórða hundrað milljarða króna samkvæmt skýrslu sem Samtök iðnaðarins og félag ráðgjafaverkfræðinga gáfu út sl. haust. Of lítið viðhald undanfarinna ára er farið að bitna á gæðum og öryggi. Ljóst er að bæta þarf verulega í fjárframlög til að vinna á vandanum.

Viðhaldsþörfin er mest í vegakerfi, flutningskerfi raforku, fráveitum og fasteignum hins opinbera. Umfang innviða er meira á Íslandi samanborið við önnur ríki eða um tvöfalt heimsmeðaltal. Skýring er þríþætt: fámenni, strjálbýlt land auk þess hve stór hluti verðmætasköpunar krefst traustra innviða eins og áður sagði. Nú er rétti tíminn til framkvæmda. Spáð er hægari hagvexti en síðustu árin sem þýðir að það losnar um framleiðsluþætti sem nýta má til innviðauppbyggingar. Landsvirkjun hyggst ekki ráðast í framkvæmdir næstu árin auk þess sem hægt hefur á uppbyggingu í ferðaþjónustu. Þar með verður til aukið rými til innviðauppbyggingar sem upplagt er að nýta til uppbyggingar vegakerfis eða íbúðamarkaðar.“

Flest iðnfyrirtæki stunda nýsköpun í einhverjum mæli, rótgróin fyrirtæki sem og sprotar. Hugvit er án landamæra og það er mikil samkeppni milli ríkja um slíka starfsemi. Má raunar tala um kapphlaup um alþjóðleg hátæknifyrirtæki og hálaunastörf í því samhengi. Þá er nýsköpun grundvöllur að aukinni verðmætasköpun og gefur forskot í samkeppni. Þess vegna hafa mörg ríki hvatt til nýsköpunar. Hér á landi hafa slíkir hvatar gefið góða raun og halda þarf áfram á þeirri braut. Þak á endurgreiðslur vegna rannsókna- og þróunarstarfs þarf að afnema til að hvetja fyrirtæki í enn meira mæli til nýsköpunar. Þá hefur það reynst sprotafyrirtækjum erfitt að fjármagna sig þar sem markaðurinn á Íslandi er lítill og ógegnsær. Þessu þarf að breyta þannig að hér geti orðið til fleiri fyrirtæki eins og Marel, Össur og CCP. Fyrirtæki sem skapa mikil verðmæti og áhugaverð störf.

Þó fjórða stoðin hafi verið til umræðu um nokkurra ára skeið sjást þess ekki skýr merki að hún sé að festast í sessi. Fjöldi einkaleyfaumsókna vegna tæknilegra uppfinninga frá innlendum aðilum dróst saman um 40% milli áranna 2007 og 2017 sem er úr takti við þróunina erlendis. Útflutningstekjur þessa geira hafa ekki aukist í takt við væntingar. Tækifærið er sannarlega til staðar en við þurfum að bretta upp ermar til að láta þessa sýn verða að veruleika.“

Hann segir skýra atvinnustefnu munu auðvelda það verk.

Að lokum segir Sigurður. „Iðnaður á stóran þátt í velmeguninni og styður við góð lífskjör á Íslandi. Eitt starf af hverjum fimm er í iðnaði, iðnaður stendur undir 30% gjaldeyristekna og iðnaður stendur undir þriðjungi af veltu fyrirtækja eða 1.357 milljörðum króna árið 2016.“