Einkarekin Reykjavík

Aðalvandamálið við þéttingu byggðar er plássleysið. Uppbygging verður flókin og dýr og innviðir yfirfyllast. Hið háa fasteignaverð sem þéttingunni fylgir eykur hins vegar tekjur borgarinnar, sem fyrir vikið hefur fjárhagslegan hag af því að nýta einokunaraðstöðu sína til að þvinga óeðlilega þéttingu byggðar.

Í samgöngumálum nýtir síðan ríkið einokunaraðstöðu sína til að rukka ökumenn um þrefalt meira fé en notað er í vegakerfið. Þar af fer megnið í lítið notaðar framkvæmdir á landsbyggðinni, sem borga sig aldrei upp. En meira að segja þó að fólk í borginni væri reiðubúið til að borga fyrir að komast hraðar milli staða, þá fær það það ekki, því það er enginn annar sem má mæta þörfinni.

En hvað er þá til ráða? Það greinilega bráðvantar samkeppni bæði í samgöngum og á húsnæðismarkaði. Lausnina gæti verið að finna í Hvalfirði, þar sem nú er að ljúka áhugaverðri tilraun sem tókst vonum framar. Hvalfjarðargöng voru einkaframkvæmd aðila sem höfðu mikinn hag af bættum samgöngum og fjármögnuðu framkvæmdina á eigin ábyrgð byggt á væntingum um tekjur af vegtollum. Niðurstaðan varð ein hagkvæmasta vegaframkvæmd Íslandssögunnar, sem gjörbreytti öllu Vesturlandi með því að færa það nær Reykjavík.

Í Reykjavík eru á margan hátt mun betri markaðslegar aðstæður fyrir slíkar einkaframkvæmdir því þar getur verðmætaaukning landsins ein sér oft auðveldlega fjármagnað alla framkvæmdina. En til að það skili sér þarf að byggja hverfin hratt. Slíkri hraðri uppbyggingu fylgir áhætta sem óæskilegt er að sveitarfélög taki á sig. Hægt væri að minnka þá áhættu með því að þróunarfélagið tæki sjálft yfir hluta af skuldbindingum borgarinnar, gegn niðurfellingu viðkomandi gjalda.

Uppbygging Viðeyjar er dæmi um verkefni sem gæti reynst afar hagkvæmt að fara í. Opnast mundi á víðáttumikið landsvæði á besta stað og hluti Sundabrautar yrði óþarfur án þess að skattgreiðendur þyrftu að borga krónu.

Viðeyjarbyggð

dag eru á Viðey 170 hektarar af verðlausu landi. Með landtengingu um göng frá Laugarnesi og uppbyggingu sem því fylgir mun þetta land verða gríðarverðmætt. Útgraftarefnið sem kæmi úr göngunum og uppbyggingunni á svæðinu væri síðan hægt að nýta til að stækka flatarmál eyjunnar um 10-20 hektara til viðbótar í grynningum við hana. Hér er um mikið landflæmi að ræða, sem til samanburðar er jafnstórt gömlu Reykjavík innan gömlu Hringbrautar, að Örfirisey og Tjörninni undanskilinni.

Ef þróunarfyrirtæki tæki fimm þúsund krónur á fermetra lands nægði það fyrir slíkum göngum auk vegtengingar yfir grynningar til Gufuness. Þetta er afar lágt verð miðað við gangverð lóða í dag.

Byggðin í Viðey er þar að auki mun nær miðbænum en flest þéttingarhverfi sem nú er verið að byggja. Það tekur t.d. ekki nema um fjórar mínútur að keyra alla leið að Hörpu, og því má segja að hér sé í raun um þéttingu byggðar að ræða. Munurinn er þó sá að Viðey er mjög opið og auðbyggjanlegt landsvæði, með mikla náttúrufegurð og laust við umferðarmengunina og skarkalann sem fylgir öðrum þéttingarsvæðum.

Einn kostur við að einkaaðili fjárfesti háar upphæðir í rándýrri vegtenginu eins og til Viðeyjar er að það setur pressu á hann að koma landinu í verð sem fyrst. Fyrir vikið hentar svæðið vel til að vinna hratt á núverandi húsnæðisvanda í samkeppni við önnur svæði. Annar meiriháttar kostur er síðan að með ódýrri landtengingu í Gufunes verður 1. áfangi Sundabrautar óþarfur, með tuga milljarða sparnaði fyrir skattgreiðendur.

Einkaframkvæmdir eru framtíðin

Þó að Viðey sé líklega langhagkvæmasta framkvæmd sem hægt er að ráðast í í Reykjavík gætu margar aðrar framkvæmdir í borginni einnig reynst mjög arðsamar. T.d. mætti byggja Kollafjarðargöng með því að framlengja Viðeyjargöngin alla leiðina til Brimness. Tenging við þjóðveg myndi styttast um 16,5 km og allt Kjalarnes, sem er helmingurinn af öllu landi Reykjavíkur, mun opnast fyrir uppbyggingu. Aðeins níu mínútna akstur um göng mun þá skilja hið nýja byggingarland frá restinni af Reykjavík, og því mun lóðaskortur í Reykjavík líklega heyra sögunni til fram á næstu öld. Einnig mætti tengja Þerney, Álfsnes, Geldinganes og Engey gegnum göng og byggja Skerjafjarðarbraut. Í öllum tilfellum er um afar vænlega fjárfestingarkosti að ræða, sem myndu ekki kosta skattgreiðendur krónu.

Húsnæðisokur og ónýtir vegir eru ekki náttúrulögmál og því löngu orðið tímabært að ríki og borg losi tökin og láti af einokun í vegagerð og á húsnæðismarkaði. Barátta Íslands gegn einokun hófst einmitt í Viðey, og því er vart hægt að hugsa sér betri stað til að byrja byltinguna.