Ketill Larsen

Pabbi reyndist mér afar vel, hann var skilningsríkur, raungóður og hvetjandi. Hann var húsvörður hjá Æskulýðsráði Reykjavíkur. Mér fannst ævintýralegt að fá að vera með honum í vinnunni á Fríkirkjuvegi 11, í þessu stórkostlega húsi þar sem voru leynileg herbergi, langir gangar og brakandi stigar. Háaloftið var mest spennandi en til að fara þangað þurfti að fara upp draugalegan stiga baka til í húsinu.

Við fórum líka stundum með honum í Saltvík á sumrin þar sem hann hélt uppi skemmtun fyrir börnin á reiðnámskeiðinu. Hann sagði sögur og stóð fyrir ýmsum skemmtilegum uppákomum. Honum fannst gaman að koma fólki á óvart. Hann sagði alltaf að maður ætti að lífga upp á lífið með því að gera eitthvað skemmtilegt. „Lífið er leikur,“ sagði hann oft.

Ég hafði líka gaman af að fara í bæinn með pabba en eins og margir vita var hann þekkt andlit í mannlífi bæjarins. Hann þekkti annan hvern mann og það gat verið svolítið þreytandi fyrir barn að stoppa á hverju götuhorni til að spjalla við einhvern. Stundum fórum við niður að smábátahöfn og settumst inn í kaffivagninn, það þótti mér ævintýralegt. Við fórum líka á Hverfisgötuna og fengum pönnsur hjá henni Fríði í hattabúðinni. Núna á síðustu árum fóru barnabörnin með honum í bæjarferðirnar. Minnisstætt er mér atriði út þættinum Sjálfstætt fólk þar sem Jón Ársæll var að ræða við pabba á Mokka og ungur sonur minn var með honum. Pabbi stendur upp þarna meðal kaffihúsagesta á Mokka og tekur eina af sínum flottu aríum, en hann gat brostið í söng hvar og hvenær sem var. Myndavélinni er þá beint að syni mínum sem sýnir engin svipbrigði en sötrar sitt barnakakó með röri eins og ekkert sé eðlilegra. Svona vorum við öll vön þessum óvæntu uppákomum hans pabba.

Pabbi lék Tóta trúð og Askasleiki, foringja jólasveinanna. Við börnin lékum alltaf með honum þegar við vorum lítil og svo stóð barnabörnum það til boða einnig. Sem barni fannst mér ævintýri að taka þátt í þessu með honum. Það var eftirminnileg upplifun að standa á þaki kökuhússins á Austurvelli með mannhafið fyrir framan mig og taka þátt í skemmtun jólasveinanna. Þegar ég varð eldri reiddi pabbi sig á mína hjálp með því að undirbúa sveinana, sminka og hjálpa til með búninga og skegg. Þegar hann fór að eldast kom hann í leikskólann þar sem ég var að vinna og lék jólasvein á jólaballi. Ég sá hann síðast skemmta börnum í október síðastliðnum, hann lék þar við hvern sinn fingur og börnin veltust um af hlátri. Þá var hann bara að sýna einföld töfrabrögð, brjóta saman vasaklút og þykjast spila á penna. Hann hafði ótrúlegt lag á börnum og náði að fanga athygli þeirra án þess að vera með læti. Sem barn man ég eftir brúðunni Hvutta sem hann dró stundum fram fyrir okkur og mér fannst brúðan lifna við í höndunum á honum. Röddin var líka svo raunveruleg, ég var algerlega heilluð.

Pabbi var alltaf að gefa manni ráð og ég ætla að enda á ráði frá honum. Dveldu ekki við neikvæða hluti heldur gerðu líf þitt að leik. Ég mun aldrei gleyma þér, elsku pabbi minn.

Þín

Hann var skemmtilegur, hann var alltaf að ferðast og hann sagði skemmtilegar sögur. Hann kenndi mér að vera ekki hræddur við flugur, hann sagði að Tarsan kæmi og bjargaði mér.

Það var gaman að fara í bæinn með afa, á Mokka og í Ráðhúsið. Hann hitti fullt af fólki í Ráðhúsinu en skrifaði og sagði fullt af sögum inni á Mokka.

Einu sinni vorum við í bænum að fá okkur pylsur í Pylsuvagninum. Afi keypti handa mér tvær pylsur og þegar ég var búinn með fyrri pylsuna þá kom máfur og rændi hinni pylsunni. Afi var rólegur en ég spurði hvort ég fengi aðra fría. Afi reddaði því.

Hann var góður afi.

Síðar, þegar við systkinin vorum orðin fullorðin og búin að stofna fjölskyldur, kom Ketill til okkar í jólaboðin, hann lék og söng, börnum og fullorðnum til mikillar gleði. Það setti sannarlega skemmtilegan og góðan svip á jólaboðin að fá Askasleiki í heimsókn.

Katli var mjög margt gott gefið í vöggugjöf, mikið hugmyndaflug og listfengi og hann var einn af þeim mönnum, sem tókst að varðveita barnið í sjálfum sér. Hann var því gleðigjafi þar sem hann kom og lagði aldrei illt til nokkurs manns. Það fer vel á því að útför Ketils er á afmælisdegi móður hans, sem reyndar er líka afmælisdagurinn minn. Ég fékk þann heiður að halda undir horn á kistu Helgu þegar hún var jarðsett í Lágafellskirkjugarði vorið 1989.

Ég og fjölskylda mín þökkum Katli samfylgdina og allar ógleymanlegu stundirnar og sendum fjölskyldu hans samúðarkveðjur. Við biðjum þeim blessunar um ókomna tíð.

Ketil hafði ég þekkt í 55 ár. Þá hittumst við í okkar fyrsta tíma í Leiklistarskóla Ævars R. Kvarans, leikara, lögfræðings og lífskúnstners. Þann heimilislega skóla sóttum við í tvö ár og töldum báðir að þeim tíma hefði verið vel varið. Þeir nemendur Ævars sem ætluðu sér stærri hlut í leiklistinni héldu síðar í forframaðri skóla þar sem fjölmennur hópur kennara tók við þeim. Það má segja að hjá mörgum hafi þar með stærra skref verið stigið. Ketill var einn af þeim sem sóttu sér meiri menntun í listgreininni. Ég fór annað, þótt halda megi því fram að þar með hafi leiklistin ekki endilega verið yfirgefin. Ketill var elsti nemandinn í hópnum okkar hjá Ævari en ég var yngstur. En við urðum þó fljótlega góðir vinir og það breyttist aldrei, þótt síðar yrði stundum alllangt á milli funda. Ketill, sem var lengur en aðrir „foringi jólasveinanna“, fékk mig í lið með sér og í allmörg ár skemmtum við saman á jólaböllum og þegar mest var stundum á mörgum á dag. Pétur Pétursson útvarpsþulur, sem átti bækistöð í húsi Hreyfils við suðvesturhornið á Arnarhóli, var okkar umboðsmaður og hlóð á okkur verkefnum. Síðar bjuggum við að því hversu vel Ketill var kynntur sem jólasveinn, en sumir vinir hans héldu því fram að Ketill væri í raun í dulargervi 11 mánuði á ári, þ.e. þegar hann birtist ekki sem foringi jólasveinanna í aðdraganda jóla og fram að þrettánda. Þótt þessi vertíð stæði aðeins fáeinar vikur, þar til Grýla kallaði sitt hyski í hellinn aftur, þá fékk maður forsmekkinn af fjárhagslegu sjálfstæði þarna og gat staðið á eigin fótum gagnvart jólagjöfum og nokkuð umfram það. Ketill var hinn fæddi jólasveinn. Aðstoðarmenn hans komust ekki með tærnar þar sem hann hafði hælana og ég hafði iðulega ástæðu til að vera þakklátur fyrir að vera ósýnilegur og óþekkjanlegur innan í hinu mikla gervi.

Ketill var góðviljaður, hrekklaus og hjálpsamur og hvarf iðulega með mann inn í heima sem enginn kynntist án hans. Sömu heimar sáust einnig í myndum sem aðeins hann hefði getað málað. Þær voru litskrúðugar og bjartar og hétu gjarnan nöfnum sem tengdu þær við heima sem stundum eru viðkunnanlegri en þessi eini sem flestir aðrir láta sér nægja að þekkja. Nú er Ketill horfinn úr heimi og á örugglega innangengt í aðra. Hvað sem því líður er víst að honum verður hvarvetna tekið fagnandi. Hans barnslega hjarta var samt við sig og sló ætíð í þeim takti sem ég heyrði fyrst fyrir 55 árum. Enginn veit með algjörri vissu hvernig farið er á milli landamæranna sem Ketill hefur nú gert, en á meðan nákvæmari fréttir hafa ekki borist um annað er ekki úr vegi að gefa sér að Ketill muni sennilega hafa farið þetta á puttanum.

Allt frá unglingsárum höfum við þekkt Ketil, annað okkar úr drengjaflokki í Vatnaskógi, hitt sem ungan puttaling sem stóð við Vesturlandsveginn nálægt Engi eða Grafarholti og beið þess að fá far til Reykjavíkur. Á þeim árum var þetta landsvæði í sveit, talsvert langt frá Reykjavík. Tveimur áratugum síðar eða svo kynntist 10 ára sonur okkar svo æskulýðsfulltrúanum Katli og naut góðs af vinsemd hans, frásagnargleði og umhyggju á námskeiði í Saltvík. Vinskapur þeirra hefur enst alla tíð síðan.

Ketill var hugmyndaríkur með ólíkindum svo að ævintýrapersónur og nýir heimar spruttu upp og voru honum sem opinberun, hann hafði unun af því að skálda og segja frá. Hann tók sögusögnum með fyrirvara og talaði aldrei illa um nokkurn mann. Ketill málaði myndir, hélt fjölda sýninga á þeim og hann hlustaði mikið á tónlist, alls konar tónlist. Einstakur, dálítið sérkennilegur, oft kjagandi í bænum með burðarpokana sína, afar eftirminnileg persóna sem vildi allt gera fyrir þá sem minna máttu sín og áttu við sjúkdóma eða erfiðleika að stríða. Ketill Larsen sagði stundum eitthvað á þessa leið: Ganga lífsins er alltaf leit að ró og jafnvægi. Hann fann sínar leiðir í þeirri leit.

Vinskapur okkar hélst stöðugt. Við eigum margar góðar minningar um samveru, meðal annars frá heimsókn til hans í súpuveislu fyrir mörgum árum. Tvö barnabörn okkar fengu eitt sinn að skoða strætisvagninn hans – neðanjarðar. Ógleymanlegt.

Áðurnefndur sonur okkar kom fram í nokkur skipti með Katli þar sem báðir voru í trúðahlutverki á þjóðhátíðum. Einstakt samband var á milli þeirra vinanna. Okkur þótti vænt um að frétta af því að sonur okkar hringdi í vininn fyrir fáeinum vikum. Ketill kvaðst vera lasinn svo að hann spurði þá hvort hann gæti eitthvað gert fyrir hann. Ketill svaraði að bragði: „Já, syngdu fyrir mig. Eitthvað sem þú velur sjálfur.“

Hann valdi til flutnings norskan söng, og þar sem systir hans var nærstödd sungu þau saman keðjusöng – í símann – um göngu á skógarstíg í leit að friði og ró: „Jeg gikk en tur på stien og sökte skogens ro.“ Einstök kveðjustund.

Ketill talaði stundum um unglingsár sín í KFUM í Laugarnesinu og hvað honum hefði þótt vænt um leiðtogann Bjarna Ólafsson. Hann sótti oft samkomur KFUM og Kristniboðssambandsins og átti ljúfar og góðar minningar úr Vatnaskógi. Vinahópur Ketils er mjög stór og ljúflyndi hans kunnugt öllum þeim sem hann umgekkst. Við fjölskyldan þökkum alla elskusemi Ketils á samleiðinni. Innilegar samúðarkveðjur til barna hans og fjölskyldunnar.

Blessuð sé minning Ketils Larsen.

Ekki var neinn skortur á slíkum hugmyndum hjá Katli, en eins og oft er til vandkvæða varðandi góðar hugmyndir er að það vantar fjármögnun til verkefna.

Veit ég um þó nokkur mál sem hægt væri að koma í framkvæmd af hans hugmyndum, þá er slíkt gert í fullri samvinnu við afkomendur.

Talsvert var um samskipti og Ketill var glettinn og hafði gaman af ýmsum uppákomum. Til dæmis hafði hann mjög góða rödd. Eitt sinn hringdi ég í Ketil, en var þá að sækja dæturnar á leikskólann, og sagði við þær að ég ætluðu að hringja í jólasveininn, þetta vakti mikla athygli meðal leikskólabarnanna. Ketill ræddi við börnin í dágóða stund, og allir höfðu gaman að uppátækinu.

Ketill sagið mér að „heiðra skaltu skálkinn þannig að hann skaði þig ekki“. Ég hef nú alist upp við það að þegar menn sýna af sér siðleysi í athöfnum á að taka á slíkum málum af eindrægni og hörku, og þó að menn standi saman.

Ketill valdi að fylgja Jesú Kristi og hans boðskap, þar var um engan ágreining okkar á milli. Nú er hann kominn á annan og betri stað.

Í Leiklistarskóla Ævars Kvaran og Leiklistarskóla Þjóðleikhússins áttum við samleið sem var einstaklega ánægjulegur og gefandi tími. Ketill var góður félagi og traustur vinur, sagði heiðarlega sinn hug og var alltaf uppörvandi og leiðbeinandi, á jákvæðan hátt, varðandi listina. Minnismiðar Ketils voru margir og penninn alltaf með í för, því hugmyndaflugið var einstakt og oft var lófinn allur útskrifaður og teiknaður. Er ég kvaddi Ketil á dánarbeðnum, var hann ekki sáttur að hverfa úr þessum heimi, átti mörgu ólokið. Allar sögurnar, ævintýrin og ljóðin áttu að verða að bók. Nú taka börnin hans við ævistarfinu og greiða úr öllum hugmyndunum, því þau eru fær um það, Fífa, Sólveig og Ívar. En Ketill og Ólöf eignuðust fjögur börn, misstu dreng nýfæddan sem þau syrgðu mjög.

Margt upplifði Ketill, ferðaðist mikið, lék og sprellaði, stundaði kristilegt félagsstarf og var fullur af áhuga fyrir lífinu. Á yngri árum var hann léttur og lipur, sem jólasveinn sást hann á þökum í miðbænum og veifaði til barnanna. Ketill var mjög barngóður enda leiðbeinandi barna til margra ára. Mér vildi hann einnig leiðbeina sem best og ég þakka nú fyrir það. Í lok samtals okkar hvort sem það var að kvöldlagi í síma eða á förnum vegi lauk samtali okkar alltaf á þessa leið „og vertu sigurviss“. Ég bið Guð að blessa Ketil, Ólöfu, börn og afkomendur, með þessum orðum, verið sigurviss. Blessuð sé minning góðs vinar.

Sem starfsmaður íþrótta- og tómstundaráðs vann Ketill Larsen mikið og gott starf með unglingum, þar sem hann meðal annars stofnað Klúbb 71. Klúbburinn hélt til í veglega timburhúsinu að Fríkirkjuvegi 11, sem Thor Jensen byggði á sínum tíma Það var mikil gróska í starfseminni. Samin leikrit, lög, textar og ljóð sem flutt voru á sjúkrastofnunum, sambýlum, fangelsum og á litla sviðinu á jarðhæð höfuðstöðvanna við Fríkirkjuveg. Um árabil aðstoðuðu klúbbsfélagar Ketil við að undirbúa komu jólasveinanna til Reykjavíkur og skemmtu áhorfendum við hátíðlega athöfn þegar ljósin voru tendruð á stóra jólatrénu á Austurvelli. Allt undir dyggri stjórn Ketils. Nokkur okkar fengu auk þess vinnu sem aukaleikarar hjá Þjóðleikhúsinu gegnum tengslanet Ketils, sem var lærdómsríkt og gott veganesti. Margoft var farið í skálaferðir í hina ýmsu skála og engum datt í hug að reyna að smygla með sér áfengi. Ketill setti ekki margar reglur, en ein regla var ávallt í hávegum höfð. Það mátti aldrei hafa áfengi um hönd, né önnur vímuefni í tengslum við starfsemi Klúbbs 71. Þetta var á þeim tíma þegar notkun áfengis var mjög algeng meðal unglinga og þó ýmsir klúbbfélagar neyttu þess við aðrar aðstæður bárum við það mikla virðingu og hlýhug til Ketils að það kom aldrei til greina að brjóta þá reglu.

Um leið og ég þakka Katli áratuga kynni sendi ég afkomendum hans og öðrum aðstandendum samúðarkveðjur.

Upp frá miðjum sjöunda áratugnum var það árlegur viðburður og tilhlökkunarefni nálægt upphafi aðventu, að Ketill hringdi í mig til að spjalla fram og til baka í smáu og stóru um komandi jólasveinavertíð og lífið og tilveruna almennt, fá góð ráð og setja sig og okkur báða í jólaskap. Þetta gerði hann í áratugi eftir að ég var hættur að annast jólastúss Gáttaþefs og Ketkróks og þekkti því ekki lengur einstök atriði komandi jólaskemmtana í efnahagslegu og dagskrárlegu tilliti. Það voru ekki jól hjá mér þessi ár nema að Ketill hefði hringt.

Hann hafði einstaka innlifunar- og frásagnarhæfileika. Seint gleymist þegar hann varð samferða mér og undirleikara mínum í bíl frá Reykjavík til Suðurnesja og fór að segja okkur frá ljónsunga, sem móðir hans hefði tekið að sér til leynilegrar varðveislu að Engi. Svo mikil innlifun fylgdi kynngimagnaðri frásögn hans, að við trúðum henni algerlega alla leið til Njarðvíkur. Þá fóru loks að renna á okkur tvær grímur þegar ljónsunginn var orðinn að fullvöxnu ljóni í frásögninni og ljónin meira að segja orðin þrjú og farin að dreifast um víðan völl. Þá var ljóst að þessi lífskúnstner var að uppfylla þörf sína og samferðamanna sinna fyrir dásamleg ævintýri sem krydduðu tilveruna og auðguðu hana.

Ketill var einhver yndislegasta og blíðasta persóna, sem ég hef kynnst. Hann ræktaði barnið í sér til æviloka betur en ég veit dæmi um hjá nokkrum öðrum manni, og það er ekki hver sem er, sem getur þannig uppfyllt skilyrði meistarans frá Nasaret fyrir inngöngu í himnaríki. Blessuð sé minning míns góða og trygga vinar. Innilegar samúðarkveðjur til hans nánustu.

Ketill Larsen vakti eftirtekt hvar sem hann fór eða kom. Hann var sannur fjöllistamaður með ríka sköpunarþrá. Til að skapa þurfti efnivið sem Ketill sótti sér út í náttúruna eða í hluti sem ekki reyndist lengur not fyrir. „Ævintýrahöll“ reisti hann við heimili sitt, ætlaða börnum í leik. Dýrin og náttúran voru honum hugleikin, nokkuð sem hann drakk í sig með móðurmjólkinni, enda Helga móðir hans landsþekkt dýraverndarkona. Í matargerð var Ketill á undan sinni samtíð. Grös, arfi, hvönn og hundasúrur voru oftar en ekki uppistaðan í hádegismatnum og virtist honum undantekningarlaust verða gott af.

Eftir að samstarfi okkar Ketils lauk við reiðskólann í Víðidal hélst vináttan áfram og fundum okkar bar saman í kringum tilefni eða tilviljanir. Í seinni tíð einbeitti Ketill sér meira og meira að listmálun. Málverk sín, oftar en ekki úr öðrum heimi, heimi blóma og fegurðar, tileinkaði hann bjartsýni og ást til lífsins. Í langan tíma fékk Ketill aðstöðu á veitingastofu BSÍ með liti sína og pappír. Þar undi hann hag sínum vel og málaði viðstöðulaust, allt að 2.000 málverk á ári. Síðasta fund okkar Ketils bar upp á 80 ára afmælishátíð sem hann hélt vinum sínum í Gullhömrum, næsta húsi við heimili sitt, Engi. Þar lék afmælisbarnið á als oddi í góðra vina hópi, skemmti gestum með gríni, söng og spili eins og honum einum var lagið.

Heilsu Ketils hrakaði síðustu árin, fæturnir gáfu sig og þrekið þvarr. Ógleymanlegur vinur er á braut og söknuður ríkir hjá öllum þeim sem kynntust Katli á hans litríku lífsleið. Ég votta fjölskyldu hans innilega samúð og lýk þessum minningarorðum með tilvitnun í Biblíuna, sem Ketill mat mest allra bóka: „Góður maður ber gott fram úr góðum sjóði“.