Hilmir hlýtur að deyja flottast

Helgi Snær Sigurðsson

helgisnaer@mbl.is

Nýtt verk eftir myndlistarmanninn Ragnar Kjartansson og tónskáldið Kjartan Sveinsson, Stríð , verður frumsýnt á morgun í Þjóðleikhúsinu. Verkið er unnið í samstarfi við Sinfóníuhljómsveit Íslands (SÍ) sem flytur tónlist Kjartans í verkinu. Handmáluð leiktjöld eftir Ragnar prýða sviðið og fjallar verkið um hermann, leikinn af Hilmi Snæ Guðnasyni, sem er í dauðateygjunum einn og yfirgefinn með lík fallinna félaga sinna allt um kring á sviðinni jörð.

Verkið var sýnt fyrir tveimur árum í öllu einfaldari uppfærslu í tilraunasviði Volksbühne í Berlín og bar þá titilinn Krieg . Ragnar segir að Krieg hafi verið hugsað sem skissa eða prufuverk og að þeir Kjartan hafi strax áttað sig á því að það gæti orðið algjörlega geggjað ef það kæmist á fjalir Þjóðleikhússins með lifandi tónlistarflutningi SÍ. Með hlutverk hermannsins í Krieg fór ungur, þýskur leikari, Maximilian Brauer, sem Ragnar segir þekktan afbyggingarleikara, frægan fyrir að „leika ekki“. Það sama verður ekki sagt um Hilmi, einn vinsælasta og dáðasta leikara þjóðarinnar, sem mun deyja með tilþrifum á sviði Þjóðleikhússins þrjú kvöld í röð, 16., 17. og 18. maí.

Leiktjöldin sem Ragnar hefur málað eru í anda leikhúss liðins tíma, leiksýninga sem hann rétt náði í skottið á sem barn en eins og þekkt er dvaldi leikarasonurinn löngum stundum í leikhúsi sem barn og unglingur. „Foreldrar mínir, bæði svona nútímaleg, gengu gubbandi út af því þeim fannst þetta svo gamaldags,“ segir Ragnar um leiktjöldin og hlær að minningunni. Þessi gamaldags handmáluðu leiktjöld hafi heillað hann og veitt síðar innblástur, m.a. í verkinu Kraftbirtingarhljómur guðdómsins sem gert var fyrir Volksbühne og sýnt í Borgarleikhúsinu fyrir fjórum árum og svipar um margt til Stríðs en var þó án leikara. Og Stríð er einnig í anda margra fyrri gjörninga Ragnars þar sem endurtekning og úthald eru lykilatriði.

Stórleikari í erfiðu hlutverki

„Þetta verk snýst svo mikið um að leikarinn sé einhver mega-leikari, leiiiikari ,“ segir Ragnar með sérstakri áherslu á starfsheitið. Hilmir hafi verið hans draumaleikari í hlutverkið, enda stórleikari. Ragnar segir Hilmi hafa tekið þessu mjög svo óvenjulega tilboði fagnandi enda alltaf til í góða áskorun, í þessu tilfelli að deyja á sviði í heila klukkustund án þess að segja eitt einasta orð.

Ragnar segir í raun um myndlistarverk að ræða, gjörning frekar en leikhúsverk. „Verkið er auðvitað í leikhúsi og með öllum elementum leikhússins en þetta er svo mikið performans-verk um leikarann. Leikarinn kemur bara og leikur í þessari rosalegu umgjörð. Kjartan er búinn að vera tvö ár að semja þessa tónlist, það er risastór leikmynd og öll Sinfóníuhljómsveit Íslands er þarna og statistar á sviðinu að leika lík. Þetta er svakaleg framleiðsla og síðan kemur þessi draumur þegar stórleikarinn gengur inn í búningi og byrjar að leika út frá eigin tilfinningu. Hann er bara að þjást á sviðinu,“ segir Ragnar, greinilega hugfanginn.

Tónlist Kjartans er í anda 19. aldar rómantíkur, að sögn Ragnars en þjáning, öskur og gól hermannsins meira í anda John Cage, tilviljunarkennd óhljóð sem fléttast saman við tónlistina.

– Þegar maður heyrir lýsingu á verkinu, að Hilmir Snær sé að deyja á sviði í klukkustund og dramatísk tónlist leikin undir, hljómar það eins og grín. En Stríð er væntanlega meira en fyndið?

„Já, það er nefnilega miklu meira en fyndið því það er líka rosalega fallegt en mér finnst heldur ekkert að því að koma og vera í hláturskasti yfir þessu, finnst það líka eðlilegt,“ svarar Ragnar. Verkið sé líka áhugaverður symbólismi um manneskjuna og þjáninguna, að vera aleinn á leiksviði að þjást fyrir fullu húsi. „Mér finnst alltaf mikilvægt að verkin mín séu galopin fyrir allri túlkun og ég vil ekki opna eða loka á neitt varðandi túlkun á þeim,“ bætir hann við.

Ofbeldi leikhússins

– Er þetta mögulega erfiðasta hlutverk Hilmis til þessa?

„Já, ég myndi segja það. Þetta er svakaleg áskorun og hann sóttist líka eftir henni,“ svarar Ragnar. „Við ræddum um hvort við ættum að setja þetta, eins og ég gerði úti í Berlín þar sem ég ákvað hvar leikarinn ætti að ganga um sviðið í byrjun og allt það en Hilmir er svo kúl að hann vildi gera þetta að áskorun. Það sem við höfum verið að gera á æfingum er að setja upp þessa leikmynd og leikmuni og Hilmir hefur verið að ganga um sviðið, finna út hvar hann getur dottið og kynnast rýminu, passa sig að stíga ekki á aukaleikarana og svona.“

– Leikari að deyja á sviði í klukkustund gæti mörgum þótt óbærileg leiðindi og flestir kannast við að hafa farið á hrikalega leiðinlega leiksýningu og vilja helst af öllu komast heim. Ertu að leika þér með þá tilfinningu líka í Stríði ?

„Já, við erum að leika okkur með þá tilfinningu, þetta tilfinningalega ofbeldi leikhússins. Dyrnar lokast og þú átt að vera þarna inni og horfa á þetta,“ segir Ragnar og hlær. „Mér finnst það mjög áhugavert, hef í raun alltaf verið að vinna með það öfuga í mínum gjörningum, þeir standa yfir í marga klukkutíma og fólk getur komið og farið eins og það vill.“

– Þú hefur líka sagt frá því að verkið tengist þeim leik barna að deyja með tilþrifum, t.d. í byssuleik, að keppa sín á milli um hver deyi flottast.

„Það er algjörlega tenging við það,“ segir Ragnar og bætir við að Hilmir Snær hljóti að eiga vinninginn, hljóti að deyja flottast.

Allir að þykjast

Ragnar er að lokum spurður að því hvað þeir Kjartan hafi lagt upp með hvað tónlistina varðar. „Við bara töluðum okkur í gegnum þetta, um tónlistina og um hvað þetta verk væri. Við töluðum mikið um að leika okkur með yfirkeyrða dramatík í tónlistinni í andstæðu við hina sönnu heiðríkju í fyrri verkum Kjartans. Það er svo áhugavert að gera þetta verk með Kjartani því hann er svo sannur tilfinningalega og Hilmir Snær í raun líka. En það eru allir að þykjast.“

Ragnar segir tónlistina ólíka annarri sem Kjartan hafi samið til þessa en þó megi alltaf finna hina „stóru, kjartönsku tilfinningu“, þá sem einkennt hafi allar hans tónsmíðar.