Þétta net skjálftamæla um landið

Sviðsljós

Sigurður Bogi Sævarsson

sbs@mbl.is

Hafist verður handa síðar á þessu ári við uppsetningu fjórtán nýrra jarðskjálftamæla sem þétta net mælitækja sem Rannsóknarmiðstöð Háskóla Íslands í jarðskjálftaverkfræði, sem er með aðsetur á Selfossi, heldur úti. Þetta er mögulegt í krafti nýlegs samnings milli rannsóknarmiðstöðvarinnar og Viðlagatryggingar Íslands sem greiðir fyrir mælana nýju. Símon Ólafsson, forstöðumaður miðstöðvarinnar, segir þetta afar þýðingarmikið. Mikil þörf sé fyrir þéttriðnara mælanet auk þess sem nú verði nokkrum 30 ára gömlum mælum skipt út fyrir ný tæki og nákvæm sem auðvelt sé að hafa sítengingu við.

Dregur úr óvissu

Fyrir er rannsóknarmiðstöðin með 42 mæla í neti sem nær yfir Reykjavík, Reykjanes, Suðurlandsundirlendið ásamt virkjanasvæði Þjórsár og Norðurland frá Blönduvirkjun austur að Kópaskeri og norður í Grímsey. Einnig eru mælar í stíflum við Kárahnjúka. Tækin sem nú bætast við verða m.a. á Reykjanesi og austarlega á Suðurlandinu, til að mynda á Flúðum og við Hvolsvöll. Með þeim verða mælarnir þá orðnir alls 56 talsins.

Með því að fjölga mælunum má draga úr óvissu um umfang atburða, sem getur skapast í kjölfar stórra jarðskjálfta. Það er mikilvægt, bæði fyrir Viðlagatryggingu sem hefur það hlutverk m.a. að vátryggja gegn beinu tjóni af völdum náttúruhamfara eins og jarðskjálfta, og ekki síður fyrir eigendur fasteigna að geta fengið niðurstöður úr hlutlægum mælitækjum til að leggja mat á hvort rekja megi tilteknar skemmdir til áhrifa af jarðskjálftum eða ekki.

Endurbæta hönnun

Rannsóknarmiðstöð í jarðskjálftaverkfræði er hluti af starfsemi umhverfis- og byggingarverkfræðideildar Háskóla Íslands. Jarðskjálftamiðstöðin var sett á fót árið 1997 með sérstökum samningi á milli Háskóla Íslands og Sveitarfélagsins Árborgar. Miðstöðin tók síðan til starfa í nýuppgerðu húsi á Selfossi árið 2000. Árleg velta Jarðskjálftamiðstöðvarinnar er um 100 millj. kr. Þar af eru um 75 milljónir sjálfsaflafé sem aflað er með þjónustuverkefnum fyrir atvinnulífið og umsóknum í rannsóknar- og samkeppnissjóði.

„Megintilgangur rannsóknanna sem við gerum er að auka öryggi mannvirkja í jarðskjálftum, það er að endurbæta forsendur hönnunar á mannvirkjum svo tjón verði sem minnst. Auk þess að stunda rannsóknir er hlutverk okkar að þjálfa stúdenta og vera með fræðslu fyrir almenning um jarðskjálfta og mannvirkjagerð, enda var þessari stofnun komið á fót fyrir opinbert fé sem skapar okkur skyldu við almenning,“ segir Símon Ólafsson. Mikilvægan þátt í starfseminni segir hann vera þjónusturannsóknir, það er sérhæfð verkefni sem unnin eru fyrir atvinnulífið. Síðastliðin tvö ár hafa starfsmenn miðstöðvarinnar á Selfossi svo verið þátttakendur í Evrópuverkefninu Knowrisk, ásamt rannsóknarhópum frá Ítalíu, Spáni og Portúgal, sem fjallar um skemmdir á innanstokksmunum í jarðskjálftum, það er hlutum innandyra öðrum en burðarvirki húsa.Á landinu eru tvö kerfi ólíkra jarðskjálftamæla, sem annars vegar Veðurstofan og hins vegar rannsóknarmiðstöðin á Selfossi halda úti. Veðurstofukerfið fylgist með jarðeðlisfræðilegum eiginleikum og skráir allar hreyfingar í jarðskorpunni og vaktar eldfjöllin, en hvoru tveggja má fylgjast með á netinu. Kerfi Rannsóknarmiðstöðvar í jarðskjálftaverkfræði er hins vegar ætlað að mæla áraun á mannvirki í jarðskjálftum sem eru svo stórir að þeir geti valdið tjóni.

Endurbæta hönnunarstaðla

„Mikilvægt er að mæla þá áraun sem mannvirki verða fyrir í jarðskjálftum. Slíkir jarðskjálftar eru sem betur fer sjaldgæfari en þeir minni og oft langt á milli þeirra. Það er því slæmt fyrir samfélagið að missa af mælingum á slíkum atburðum,“ segir Símon. Hann tiltekur að Suðurlandsskjálftarnir árið 2000 og 2008 hafi gefið mikilvægar upplýsingar sem hafi verið nýttar til að endurbæta hönnunarstaðla með tilliti til jarðskjálftahættu. Áður en þær upplýsingar urðu aðgengilegar þurfti að styðjast að mestu við upplýsingar um jarðskjálfta í útlöndum.