Hrotur Að sofa ekki á bakinu er nóg fyrir suma til að hætta að hrjóta en fyrir aðra er ef til vill nóg að léttast.
Hrotur Að sofa ekki á bakinu er nóg fyrir suma til að hætta að hrjóta en fyrir aðra er ef til vill nóg að léttast.
Rannsakar hrotur Erna Sif Arnardóttir sérfræðingur hjá LSH og HÍ.
[ Smellið til að sjá stærri mynd ]
Svefnöndunarerfiðleikar eru algengt vandamál sem getur haft slæmar afleiðingar á líf fólks, allt frá hjónaskilnuðum til alvarlegs heilsubrests. Erna Sif Arnardóttir sérfræðingur rannsakar fyrirbærið.

Erna Ýr Öldudóttir

ernayr@mbl.is

Við miklar hrotur og kæfisvefn minnkar súrefnismagn í blóðinu og það hefur ýmsar neikvæðar afleiðingar á líkamann,“ segir Erna Sif Arnardóttir, formaður Hins íslenska svefnrannsóknafélags og rannsóknasérfræðingur við Læknadeild HÍ og Landspítala háskólasjúkrahús. Morgunblaðið hafði samband við hana í framhaldi af stuttri umfjöllun í Tímariti Háskóla Íslands, um vinnu hennar við að staðla aðferðir við að mæla, rannsaka og bæta lífsgæði þeirra sem eiga við að stríða öndunarerfiðleika í svefni.

„Sumir sem hrjóta og þeir sem eru með kæfisvefn eru syfjaðir og líður ekki vel, finnst þeir standa sig illa í vinnunni og vakna með höfuðverk. Einnig eru vísbendingar um að titringurinn í hrotunum geti valdið æðakölkun í hálsslagæðum, sem er þá áhættuþáttur fyrir blóðtöppum og heilablóðfalli,“ segir Erna Sif. Verið sé að reyna að skilja hverjir séu í aukinni áhættu og hvað það sé í hrotunum sem hefur neikvæðar afleiðingar, hvort það sé magn hrota, hávaði eða t.d. ákveðið tíðnibil þeirra.

Tengsl líkamsþyngdar og hrota

„Það eru mjög mikil tengsl á milli ofþyngdar, hrota og kæfisvefns. Líkamsfitan sest allstaðar, í tunguna og inn í öndunarveginn, og þrengir að. Þegar fólk fitnar yfir ákveðin einstaklingsbundin mörk í þá byrjar það oft að hrjóta og ef það heldur áfram að þyngjast fær það kæfisvefn, en ef fólk grennist aftur þá getur það farið aftur undir mörkin og hættir að hrjóta,“ segir Erna Sif, mikilvægt sé að halda sér í kjörþyngd. Grannir geti þó líka hrotið mikið, t.d. ef fólk er með stóra tungu eða stóran úf, litla eða innfallna höku eða eitthvað annað sem þrengir að öndunarveginum.

„Áfengisdrykkja slakar mikið á vöðvum í öndunarveginum og hann lokast frekar. Mikil þreyta með tilheyrandi dýpri svefni og að sofa á bakinu getur einnig valdið hrotum. Sumum dugar að sofa með tæki sem hindra að þeir geti sofið á bakinu til að losna við hroturnar,“ segir Erna Sif og að makar þeirra sem hrjóta geti upplifað svefnleysi og jafnvel heyrnartjón yfir lengri tíma en hrotur geta mælst allt að 80 desíbel.

„Kæfisvefn er alvarlegastur, því þá lokast öndunarvegurinn alveg. Fólk vaknar reglulega á nóttunni til að geta andað eðlilega á ný og fær aldrei almennileg svefngæði, því góður djúp- og draumsvefn, þau stig svefnsins sem er mesta hvíldin, næst ekki,“ segir Erna Sif.

Þetta fólk fái mjög lélegan svefn og vakni yfirleitt þreytt og syfjað. Öndunarstopp verði þegar ekki er andað í tíu sekúndur, en í kæfisvefni getur það varað í allt að tvær mínútur. Það valdi mjög miklu álagi á líkamann, mikill og reglubundinn súrefnisskortur, púlsinn rjúki upp og niður, ósjálfráða taugakerfið fari á fullt og blóðþrýstingurinn sveiflist upp og niður. Kæfisvefn valdi því miklu álagi á hjartað og æðakerfið.

„Börn sem hrjóta mikið og daglega standa sig að meðaltali verr í skóla, margar rannsóknir sýna það, þau geta verið ofbeldisfyllri eða líklegri til að vera ofvirk og með athyglisbrest,“ segir Erna Sif.

Hjá börnum sé vandamálið oft stórir hálskirtlar eða erfiðleikar við að anda með nefinu.

„Við eigum að anda með nefinu, en ef börn anda mikið með munninum, getur það hindrað eðlilega þroskun andlitsfallsins. Andlitið lengist og mjókkar, þau verða opinmynnt og gómurinn og tennurnar vaxa ekki eðlilega þar sem tungan þrýstir ekki nægilega á góminn og þau geta þurft að fara í tannréttingar síðar,“ að sögn Ernu Sifjar, sem segir einfalt að láta háls-, nef- og eyrnalækni skoða hvort nefið sé mjög lokað eða hálskirtlarnir stórir. Gefinn sé nefúði en stundum þurfi að fjarlægja háls- eða nefkirtla.

Ýmsar lausnir sem virka

„Bitgómur sem opnar öndunarveginn með því að ýta tönnunum fram getur hjálpað þeim sem eru bara að glíma við hrotur eða vægan kæfisvefn. Miklar hrotur með hléum án öndunar er líklega kæfisvefn, þá er um að gera að fara til læknis og óska eftir að fara í kæfisvefnsmælingu, og svefnöndunarvél getur hjálpað. Það eru nú þegar yfir fimm þúsund manns á Íslandi sem sofa með aðstoð svefnöndunartækis,“ segir Erna Sif og mælir með að allir sem telja sig vera í öndunarerfiðleikum í svefni leiti læknis.