Fílslega stór risafugl fundinn

Baksvið

Ágúst Ásgeirsson

agas@mbl.is

Eftir meira en aldarlangar þrætur og misvísandi vísbendingar segjast vísindamenn loks hafa leyst gátuna um stærsta fugl heims. Lýkur þar með á annað hundrað ára úlfúð milli Breta og Frakka.

Í 60 milljónir ára fór fílslegi risafuglinn ófleygi – Aepyornis maximus – um hitabeltisgresjur og regnskóga Madagaskar, eða allt þar til honum var útrýmt með veiðum fyrir um það bil eitt þúsund árum.

Ný kynslóð evrópskra dýrafræðinga sem haldnir voru þráhyggju í garð fuglsins, fóru ránshendi á nítjándu öld, rændu og rupluðu beinagrindum fuglsins og steinrunnum eggjum. Með það í höndunum gerðu þeir tilkall til þess að hafa uppgötvað stærsta fugl jarðarinnar.

Gnæfðu yfir fólk

Niðurstöður rannsóknar breskra vísindamanna sem birtar voru nýlega benda til þess að eitt afbrigði fuglsins fílslega stóra hafi verið enn stærra en hingað til hefur verið talið. Sá fugl mun hafa verið 860 kíló, eða svipað og fullvaxinn gíraffi.

„Þeir munu hafa gnæft vel yfir fólk,“ segir James Hansford, forsprakki vísindamannanna, hjá Zoological Society of London. „Þeir gátu ekki flogið, um það er engum blöðum að fletta, þeir hefðu aldrei getað borið þessa þyngd á loft.“

Í skýrslu um rannsóknina sem birt er í tímaritinu Royal Society Open Science segir að Hansford-hópurinn hafi rannsakað fílsfuglabein sem fundust víða um heim og slegið þyngd þeirra inn í algríms-reiknirit til að átta sig á ætlaðri stærð dýrsins.

Hingað til hefur verið miðað við að stærsti risafuglinn hafi verið skráður árið 1894 af breska vísindamanninum C.W. Andrews. Nefndi hann fuglinn Aepyornis titan sem var stærra afbrigði af fuglinumAepyornis maximus. Franskur keppinautur Andrews vísaði fundi hans á bug og hélt því fram að titan-fuglinn væri óvenju stórt og ofvaxið eintak af maximus-fuglinum. Þráteflisþrætur um það stóðu í áratugi, og eiginlega alla tíð þar til nú.

Hansford sagði rannsóknir sínar sanna að titan-fuglinn hefði verið sérstök tegund. En hann fann líka út að bein hans hefðu verið svo frábrugðin öðrum fílsfuglabeinum, að titan-fuglinn væri af allt annarri ættkvísl. Hann var nefndur Vorombe titan – „stór fugl“ á tungumáli Malagaskarbúa. Skepnan mun hafa verið að minnsta kosti þrír metrar á hæð og vegið að meðaltali 650 kíló. Stærri fugl hefur aldrei fundist.

„Við fundum eitt bein sem gjörbreytti þekkingu og skilningi okkar á stærð fuglabeina,“ sagði Hansford og vísar til 860 kílóa beinsins. „Og fleiri bein vísuðu í sömu átt og því er beinið stóra ekki jaðardæmi, það fundust massar sem voru óvenjulega stórir.“

Útdauður, en ekki gleymdur

Fílslegi risafuglinn var náinn frændi móafuglsins nýsjálenska, sem nú er útdauður, og af sömu ætt ófleygra dýra og kívífuglinn, emúi og strútur heyra til í dag. Steinrunnin egg fuglsins fara fyrir mikið fé á uppboðum.

Þrátt fyrir lengra tilveruskeið en nokkurt annað dýr á Madagaskar dó fílslegi fuglinn út er þangað kom ný alda innflytjenda fyrir um eitt þúsund árum. Vegna einangrunar frá Afríku þróuðust nokkrar dýrategundir sem voru einstakar í sinni röð. „Það fer að bera á stórum bújörðum og vistkerfið breytist við skógarbrennslu. Það virðist hafa leitt til útrýmingar allra risadýra á Madagaskar, þar á meðal fílslega fuglsins,“ sagði Hansford.

Hann segir að fuglinn sé ekki fornt, áhugavert dýr sem dó út fyrir árþúsundi, heldur gæti hann gefið mikilvægar vísbendingar um hvernig stýra megi vistkerfi Madagaskar í framtíðinni. „Fílsfuglinn lék líklega mikilvægasta leikinn í því að viðhalda og þróa landslag sem var eyjunni eðlilegt áður en maðurinn tók sér þar bólfestu. Við þurfum að öðlast skilning á því hlutverki sem þessi dýr gegndu í vistkerfum eyjarinnar til að geta hafist handa um endurmyndun og varðveislu þess sem enn varir af því,“ segir Hansford.