„Aldrei verið svona fljótur að semja lag“

Ég gleymi því aldrei þegar ég heyrði fyrst að lagið væri komið í fyrsta sætið á vinsældalista,“ segir Craig Reid, annar tvíburanna í The Proclaimers. Hann hlær að minningunni. „Ég var á veitingastað í London með vini mínum, að borða karrý, þegar falleg, ljóshærð kona kom yfir til mín og spurði hvort ég væri ekki annar af The Proclaimers? Ég svaraði því játandi og þá sagði hún: „Þið eruð númer eitt í heimalandinu mínu!“ Ég hugsaði með mér að það gæti ekki staðist, hún gæti ekki verið að segja satt. Ég spurði hvaðan hún væri og hún svaraði „Íslandi“ svo ég bara þakkaði henni fyrir og fannst þetta forvitnilegt, fór svo næsta dag til útgáfufyrirtækisins okkar og þar komu allir af fjöllum og tóku að hringja til að spyrjast fyrir. Einhvern veginn komust þeir svo fljótlega að því að þetta væri satt, við áttum vinsælasta lagið á Íslandi!“

Craig er að sjálfsögðu að tala um stórsmellinn „I'm Gonna Be (500 Miles)“, sem hefur verið langvinsælasta lag The Proclaimers í 30 ár. Craig og tvíburabróðir hans, Charlie, stofnuðu The Proclaimers árið 1983, eftir að hafa prófað sig áfram í nokkrum skólapönksveitum fram að því. Þar tóku þeir alveg nýja stefnu í tónlistarsköpun, en lögin eru undir sterkum áhrifum skoskrar sveita- og þjóðlagatónlistar. Þeir eru enda mjög stoltir af uppruna sínum, ákafir stuðningsmenn sjálfstæðis Skotlands og hafa aldrei séð neina þörf á því að syngja með öðrum hreim en sínum eigin, sem er meðal annars það sem vakti athygli á þeim í upphafi. Skoskur aðdáandi þeirra átti líka sinn þátt í henni þegar hann sendi kassettu með tónlist þeirra til hljómsveitarinnar The Housemartins, sem leist svo vel á að þeir buðu The Proclaimers að hita upp fyrir þá á tónleikaferð um Bretland árið 1986.

Afkastamiklir og spilaglaðir

Ári síðar gáfu tvíburarnir út fyrstu breiðskífu sína, This Is the Story, en á henni má finna lagið „Letter from America“ sem náði talsverðum vinsældum á Íslandi og lenti í 3. sæti á breska vinsældalistanum. Þar er einnig sungið um erfiðleikana við að vera með sterkan, skoskan hreim sem þótti ekki par fínn í laginu „Throw the ‘R{lsquo} Away“ og hið þjóðlagaskotna „Make My Heart Fly“ lifir enn góðu lífi. Önnur breiðskífa þeirra Craig og Charlie varð þó sú sem kom þeim á kortið um allan heim. Platan í heild sinni er nokkurs konar óður til bæjarhlutans Leith, sem var áður sérstök hafnarborg, þar sem tvíburarnir ólust að mestu upp og hvar þeir búa enn þann dag í dag. Á þeirri plötu má finna vinsæl lög á borð við „Oh Jean“, titillagið „Sunshine on Leith“ og „I'm on My Way“ að ógleymdum stórsmellnum „I'm Gonna Be (500 Miles)“ sem hefur fyrir löngu skipað sér sess með ódauðlegum smellum tónlistarsögunnar.

Sex ár liðu þar til þriðja breiðskífan kom út, „Hit the Highway“, þar sem enn einn smellurinn, „Let's Get Married“, leit dagsins ljós. Þótt Íslendingar hafi kannski lítið heyrt af The Proclaimers frá því á tíunda áratugnum hafa Skotarnir söngglöðu síður en svo setið auðum höndum og gáfu þeir nýlega út elleftu breiðskífu sína, Angry Cyclist, en sjaldan líða fleiri en þrjú ár milli platna. Þess á milli fara þeir í tónleikaferðalög um allan heim en í Skotlandi eru þeir fyrir löngu orðnir þjóðhetjur. Söngleikur byggður á plötunni Sunshine on Leith var fyrst settur á svið árið 2007 og hefur verið sýndur reglulega víða um Bretland síðan og árið 2013 var gerð söngvamynd upp úr honum.

Þreytast aldrei

Platan Sunshine on Leith átti 30 ára afmæli í ágúst síðastliðnum og 11. nóvember verða akkúrat 30 ár frá því að smellurinn „500 Miles“ komst í toppsæti Vinsældalista Rásar 2 og Íslendingar urðu þar með langfyrsta þjóðin til að velja lagið það vinsælasta í sínu landi.

Í tilefni þeirra tímamóta sníkti blaðakona símanúmerið hjá Craig Reid og sló á þráðinn, en þurfti að viðurkenna í upphafi símtalsins að hún hefði ekki hugmynd um við hvorn tvíburann hún væri að tala. „Ég er sá sem heldur á kassagítar á tónleikum,“ svarar Craig léttur, augljóslega vanur því að þurfa að útskýra hvor væri hvað enda eru þeir bræðurnir eineggja.

Þeir eru nýkomnir úr tónleikaferðalagi um Kanada og við tekur túr um Bretland og Írland fram að jólum og þar sem þeir voru á tónleikaferðalagi um Bandaríkin á síðasta ári er fyrsta spurning hvort þeir séu ekkert farnir að þreytast. „Þreytast? Neinei. Við kláruðum Bandaríkin í október 2016, þá fengum við nokkurra vikna frí og ég hélt að við myndum svo taka tíu mánuði í að semja næstu plötu en hún tók aðeins lengri tíma, rúmt ár, svo að tónleikafríið varð lengra en það átti að vera. Við þekkjum ekki annað en að semja tónlist, taka upp tónlist eða spila á tónleikum. Við semjum ekki í törnum heldur höfum við tamið okkur síðustu fimmtán árin eða svo að setjast niður á hverjum degi og semja tónlist. Ég sem meira af henni en Charlie og er ekkert sérstaklega fljótur að semja en er búinn að komast að því að ef ég sit við á hverjum degi er ég kominn með efni í heila plötu eftir rétt rúman mánuð.“

Hann segir að þegar á þessu tímabili standi hittist þeir bræður 2-3 sinnum í viku, bara til að halda sér í söngformi og syngja saman eldri lögin sín. „Svo þegar við byrjum á nýja efninu þá höldum við áfram að hittast reglulega til að pússa lögin til, vanalega tvö til þrjú í senn, og stilla saman raddirnar. Þannig syngjum við lögin yfir aftur og aftur og aftur þar til við erum sáttir við endanlega útgáfu. Þá tökum við næstu tvö til þrjú lög og svo framvegis. Þannig höfum við bara vanist því að vinna, svo tökum við upp „demó“ með einn kassagítar og hljómborð og látum svo hljómsveitina okkar hafa,“ segir Craig, en þeir hafa haft fastan hóp hljóðfæraleikara með sér á plötum og tónleikaferðalögum frá árinu 2007.

Smellur á 45 mínútum

Eins og áður segir er Craig aðallagahöfundur dúettsins og á heiðurinn af smellnum „I'm Gonna Be (500 Miles)“ en hann man enn vel hvernig lagið varð til. „Við vorum að spila á tónleikum hingað og þangað til að fylgja fyrstu plötunni okkar eftir og vorum að fara til Aberdeen að spila, sem er um 130 mílur norður af Edinborg þar sem við búum. Ég var tilbúinn og enn um klukkutími þar til ég yrði sóttur svo ég settist við hljómborðið og byrjaði að spila af fingrum fram og eftir 45 mínútur var lagið tilbúið, bæði textinn og hljómarnir. Ég hef aldrei verið svona fljótur að semja lag, það var bara eins og það hefði dottið af himnum ofan, nánast tilbúið. Við byrjuðum að spila það á tónleikum áður en við tókum upp plötuna – við Charlie fluttum það tveir einir órafmagnað – og það fór mjög vel í mannskapinn. Svo þegar við tókum það upp voru allir á því að þetta yrði fyrsta smáskífan, við töldum nokkuð víst að það fengi útvarpsspilun og þá yrði það nokkuð vinsælt. Og svo varð það svo sannarlega smellur. Það varð talsvert vinsælt í Bretlandi en í raun miklu stærri smellur í öðrum löndum, og á öðrum tíma því það var notað í þessari kvikmynd [Benny & Joon], svo að lagið ferðaðist um allan heim og náði vinsældum á mismunandi tíma.“

Öllum þessum árum síðar eru The Proclaimers enn að leika „500 Miles“ á tónleikum og þá ætlar þakið af húsinu. Craig segir að þeir verði þó aldrei þreyttir á laginu því þeir gæti sín á því að breyta lagavalinu og -röðinni fyrir hverja einustu tónleika. „Við höfum vanalega úr 35-40 lögum að velja og það eru ekki nema 8-9 lög sem við spilum örugglega á hverjum tónleikum svo við höldum spilagleðinni með því að skipta restinni út og endurraða efninu. Þannig leikum við aldrei sama settið tvisvar í röð og höfum alltaf gaman af tónlistinni sjálfir.“

Skálar fyrir Íslendingum

En þrátt fyrir að 30 ára sigurganga „500 Miles“ hafi í raun hafist á Íslandi hefur The Proclaimers aldrei komið til Íslands. „Nei, ég þekki marga sem hafa farið þangað í frí en ég hef aldrei komist sjálfur. Okkur hefur verið boðið að halda tónleika þar en það hefur aldrei hentað. Við ætluðum að reyna að koma því að áður en við fórum til Kanada, til að ná afmælisárinu, en það gekk bara ekki upp,“ segir Craig og hikar en bætir svo leyndardómsfullur við: „Ég tel það reyndar mjög líklegt að við spilum á Íslandi innan skamms, við viljum það mjög mikið.“

Ég tjái honum að lagið hafi náð toppsætinu á Íslandi nákvæmlega 11. nóvember 1988 og spyr hvort þeir bræður ætli að minnast þeirra tímamóta á einhvern hátt? „Ég er ekki alveg viss hvar við verðum þá, ég held að við verðum með tónleika einhvers staðar í Skotlandi en þarf að fletta því upp. En jú, núna ætla ég að reyna að muna dagsetninguna og skála fyrir Íslendingum þá og færa þeim þakkir fyrir að hafa verið fyrstir í heiminum til að setja lagið okkar í sæti númer eitt!“

Aðalstuðlag Skota

Skosku tvíburarnir sem mynda dúettinn The Proclaimers hafa sungið í 30 ár um að arka 500 mílur og svo aðrar 500 mílur til viðbótar til að geta verið með ástinni sinni. Lagið „I'm Gonna Be“ kom út í ágúst 1988 og var fyrsta smáskífa plötunnar Sunshine on Leith, sem var önnur breiðskífa þessara ungu tónlistarmanna frá Leith í Edinborg. Á henni mátti jafnframt finna smellina „I'm on My Way“, sem yngri kynslóðir þekkja vel úr teiknimyndinni Shrek, og titillagið sjálft sem fyrir löngu er orðið fagnaðarsöngur stuðningsmanna skoska fótboltafélagsins Hibernian FC, sem er jú hverfislið tvíburanna Craig og Charlie Reid.

Sigurganga (afsakið, of gott orðalag til að sleppa því) lagsins „500 Miles“ hefur hins vegar verið lengri en það tæki að ganga eitt þúsund mílur, eða 1.609,34 kílómetra, og nokkuð hæðótt. Lagið fékk fljótlega mikla spilun í útvarpi en komst þó ekki inn á topp 10 listann í Bretlandi og hefur upprunaleg útgáfa þess aldrei náð hærra en í 11. sætið þar. Þegar lagið barst til Íslands og fór í spilun á Rás 2 tóku þó íslenskir hlustendur vel við sér og lagið kom nýtt á lista beint í 9. sætið 28. október 1988. Viku síðar voru skosku tvíburarnir komnir í 2. sætið, með „Don't Worry, Be Happy“ fyrir neðan sig og ballöðuna „A Groovy Kind of Love“ fyrir ofan sig. Það kom því fáum á óvart þegar Stefán Hilmarsson, umsjónarmaður Vinsældalista Rásar 2 tilkynnti nýtt topplag föstudagskvöldið 11. nóvember 1988. Tveir þykkhreima Skotar höfðu ýtt sjálfum Phil Collins úr toppsætinu með hinu hressa og grípandi „I'm Gonna Be (500 Miles)“ en enginn gerði sér grein fyrir því þá að þarna var um sögulega stund að ræða, því Ísland var fyrsta landið þar sem lagið náði toppsæti á vinsældalista nokkurs staðar í heiminum. Reyndin varð síðan sú að lagið náði einungis 1. sæti í þremur löndum því Ástralía og Nýja-Sjáland fylgdu svo tónlistarsmekk Íslendinga síðar á árinu 1989. „500 Miles“ náði þó inn á topp 10 lista víðar, ekki síst árið 1993 þegar lagið var notað í kvikmyndinni Benny & Joon og náði þá gríðarlegum vinsældum í Bandaríkjunum en sat þar efst í 3. sæti á Billboard-listanum.

Vinsældir lagsins hafa komið í þremur bylgjum; fyrst á árunum 1988-1990, en í þá daga tók það lengri tíma fyrir tónlist til að dreifast um heiminn, svo þremur árum síðar í kjölfar vinsælda Benny & Joon og svo aftur árið 2007 þegar The Proclaimers tóku bæði lagið og myndband upp á nýtt með grínistunum Matt Lucas og Peter Kay, í tilefni Dags rauða nefsins í Bretlandi. Þar var textanum lítillega breytt, þar sem persónur þeirra Lucas og Kay, Andy Pipkin úr Little Britain og Brian Potter úr Phoenix Nights, eru jú í hjólastólum. Þessi útgáfa lagsins varð geysilega vinsæl og náði loks 1. sætinu í rafrænni sölu í Bretlandi og sat þar í þrjár vikur samfleytt, og varð í 8. sæti árslistans.

Óhætt er að segja að hver einasti Skoti þekki þetta lag og taki undir hvenær sem það heyrist. Um leið og byrjunartónar þess óma brjótast út fagnaðarlæti og ótrúlegasta fólk stekkur út á gólf eða jafnvel upp á borð til að trampa taktfast við þennan óformlega þjóðsöng Skotlands, og hjónavígslur þar eru varla marktækar nema að „500 Miles“ sé leikið að minnsta kosti einu sinni í veislunni. Þá er það iðulega leikið fyrir landsleiki bæði í fótbolta og ruðningi, sem og fyrir leiki á heimavelli Hibernian FC. Einn þekktasti og harðasti aðdáandi The Proclaimers er leikarinn David Tennant, en hann þreytist seint á að lýsa yfir aðdáun sinni á þeim og sést reglulega á tónleikum þeirra, manna kátastur. Hann kvaddi enda hlutverk Doctor Who í lok fjórðu þáttaraðarinnar með myndbandi þar sem hann og aðrir leikarar og kvikmyndatökulið þáttanna syngja „500 Miles“ og má þar einnig glitta í Charlie og Craig sjálfa. Það kom enda ekki annað til greina en að þeir tækju lagið og kynntu David á svið þegar hann var heiðraður á bresku sjónvarpsverðlaunahátíðinni árið 2015, þar sem hann gekk að sjálfsögðu upp á sviðið í takt við „500 Miles“.