Breiðfylking hinna óánægðu og reiðu

Við búum í samfélagi sem er að sundrast. Fjölmennir hópar í samfélaginu upplifa djúpstæða óánægju og reiði sem veldur því að fleiri og fleiri í hópi þeirra sem taka þátt í opinberum umræðum tala um að það séu að verða til tvær þjóðir í landinu; önnur þeirra er innan dyra og nýtir sér aðstöðu sína á kostnað þeirra sem eru utan dyra og telja sig skilda eftir.

Íslenzkt samfélag hefur áður einkennzt af sundurlyndi eins og saga þjóðarinnar í bráðum 1200 ár sýnir. En það hefur verið af öðrum ástæðum en nú. Í kalda stríðinu var þjóðin klofin í herðar niður í tvær fylkingar. Það var ekki einhugur um leiðir í sjálfstæðisbaráttunni.

En nú eru ástæðurnar aðrar. Nú er samfélagið að sundrast vegna þess að fámennir hópar, sem eru í aðstöðu til, hafa nýtt sér þá aðstöðu til að taka til sín stærri hlut af þjóðarkökunni en hinum sem utan við standa finnst sanngjarnt og réttlátt.

Þessi upplifun of margra þjóðfélagsþegna hefur leitt til þess að það er að birtast við sjóndeildarhringinn annars konar og meiri breiðfylking hinna óánægðu og reiðu en við höfum áður séð.

Við höfum áður upplifað harkalegar deilur á vinnumarkaði, þótt þær kynslóðir sem nú stjórna landinu hafi ekki kynnzt þeim af eigin raun, sem hlýtur að vera skýringin á því, að þær skilja ekki og skynja ekki hvað er framundan að óbreyttu.

Þessi breiðfylking hefur myndast með verkalýðshreyfingunni undir nýrri forystu, stórum hópi aldraðra sem telja sig hlunnfarna, öryrkjum sem telja sig standa utan garðs og tveimur nýrri hópum, Samtökum leigjenda, sem ganga nú fram af meiri samstöðu og hörku en áður hefur sést, og Hagsmunasamtökum heimilanna, sem urðu til eftir hrun og kalla nú eftir að samfélagið horfist í augu við það tjón sem hrunið olli nálægt tíu þúsund fjölskyldum sem hafa misst heimili sín á síðustu árum, af ástæðum sem þetta fólk hafði ekkert með að gera.

Þeir sem með völdin fara hverju sinni hafa alltaf tilhneigingu til að yppta öxlum og segja sem svo að það verði alltaf einhverjir óánægðir í lýðræðislegum samfélögum.

Í umræðum sem nú eru hafnar um kjarasamningana sem eru framundan má greina að sumir ráðherrar eigi erfitt með að skilja þessa óánægju og vísa til tölfræði sem sýni að kaupmáttur launa hafi aldrei vaxið jafn mikið og síðustu ár. Þeir eru í raun að taka sér í munn orð Harolds MacMillans, forsætisráðherra Breta, fyrir u.þ.b. sextíu árum, sem vann glæsilegan kosningasigur undir kjörorðinu „You have never had it so good“ eða Þið hafið aldrei haft það svona gott eins og nú.

Þeir sem þannig tala virðast ekki skilja, að málið snýst ekki um þetta. Undirrót þeirra erfiðu kjarasamninga sem eru framundan eru alvarleg mistök þeirra sjálfra. Þeir áttu auðvitað að afnema með lögum ákvarðanir Kjararáðs fyrir tveimur árum um launakjör æðstu embættismanna, þingmanna og ráðherra, sem tvö fordæmi voru fyrir síðustu tæp 30 ár, en gerðu ekki. Á meðan stjórnmálastéttin leiðir hjá sér að ræða og skýra þessi mistök hennar sjálfrar verður lítið hlustað á tal hennar um kaupmáttaraukningu.

Kjörnir fulltrúar þjóðarinnar bera margvíslega ábyrgð. Ein er sú að stuðla að einingu og samstöðu í samfélagi okkar. Það var athyglisvert að hlusta á Aldísi Hafsteinsdóttur, bæjarstjóra í Hveragerði, á fundi Samtaka eldri sjálfstæðismanna í Valhöll sl. miðvikudag. Hún talaði töluvert um mikilvægi þess í fámennu samfélagi eins og í Hveragerði að stuðla að einingu og samstöðu og augljóst að hún lítur á það sem sitt hlutverk að stuðla að því meðal Hvergerðinga.

Hún hefði eins getað verið að tala um Ísland allt. Sömu lögmál gilda í samfélaginu öllu eins og í litlum hluta þess, sem heitir Hveragerði. Þeir sem þessa stundina sitja í ríkisstjórn Íslands og á Alþingi bera sömu ábyrgð að þessu leyti og bæjarstjórinn í Hveragerði. Þeim ber að stuðla að einingu og samstöðu meðal þjóðarinnar.

Nú er komið að því að þeir geta ekki lengur ýtt því á undan sér að tala við þjóðina um þessi mál. Ráðamenn í öllum flokkum verða að útskýra fyrir fólkinu í landinu hvers vegna þeir hafi tekið til sín hlut sem margir telja að þeir hafi engin rök fyrir. Þeir verða að hætta að forðast eins og heitan eldinn að tala um þessi mál. Vegna þess að þar liggur skýringin á þeirri stöðu, sem komin er upp á vinnumarkaði.

Hvernig má það vera að kjörnir fulltrúar á Alþingi telji sig geta borið ábyrgð á því að efnahagslífið fari á hvolf vegna þess að þeir stóðust ekki freistinguna?

Þeirra er ábyrgðin ef svo fer.

Úti við sjóndeildarhringinn má sjá breiðfylkinguna, sem áður var nefnd. Hún nálgast smátt og smátt. Hið endanlega vald í málefnum lands og þjóðar er í hennar höndum og annarra þjóðfélagsþegna. Það reynir fyrst á það vald í prófkjörum flokka og síðar að lokum í kosningum til Alþingis.

Við höfum áður upplifað harkalegar vinnudeilur og við höfum líka upplifað pólitískar afleiðingar þeirra. Þeir sjálfstæðismenn sem muna svo langt aftur í tímann (og þeim fer fækkandi!) ættu að rifja upp kosningarnar vorið 1978 til borgarstjórnar Reykjavíkur og til Alþingis.

Þurfum við virkilega að ganga í gegnum þetta allt aftur?